«Πάντα φανταζόμουν τον παράδεισο σαν ένα είδος βιβλιοθήκης» είχε πει ο κορυφαίος Αργεντίνος συγγραφέας Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ομνύοντας όχι μόνον στην επιλογή του να ασχοληθεί με τη συγγραφή, αλλά κυρίως στην αξία που έχει το βιβλίο για τον ανθρώπινο πολιτισμό. Ειρήσθω εν παρόδω, είναι το δεύτερο άρθρο μου αυτή την εβδομάδα – το πρώτο ήταν σε αθηναϊκό μέσο – γι’ αυτό το εξαιρετικά κρίσιμο πολιτισμικό ζήτημα, γιατί πέρα από την επαγγελματική ενασχόλησή μου με τον χώρο του βιβλίου και τοις βιβλιοκριτικές, οι αφορμές που συμπυκνώθηκαν στο τελευταίο δεκαήμερο δεν μπορούσαν να μας αφήσουν σε καμιά περίπτωση αδιάφορους. Το αντίθετο μάλιστα. Μια σημαντική απώλεια, μια παγκόσμια ημέρα και μια έκθεση αποτέλεσαν την έμπνευση γι’ αυτό το κείμενο.
Την προηγούμενη εβδομάδα έφυγε από τη ζωή πρόωρα μετά από μάχη με τον καρκίνο μια γυναίκα που με το όραμα, την επιστημοσύνη και τη δράση της προώθησε με θεσμικό τρόπο την υπόθεση βιβλίο στη χώρα μας. Ο λόγος για τη Μυρσίνη Ζορμπά, που, εκτός των άλλων σημαντικών πραγμάτων που έκανε στη ζωή της, ως πρόεδρος του Ε.ΚΕ.ΒΙ. και ως υπουργός Πολιτισμού στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, οραματίστηκε, σχεδίασε και υλοποίησε σύγχρονες πολιτικές για τη διάσωση του βιβλίο ως «θεσμό» και τη διάδοση του μέσω της προσαρμογής στη σύγχρονη πραγματικότητα που απαιτεί σύμπλευση με τις νέες τεχνολογίες για να μην καταστεί η σχέση ετεροβαρής υπέρ των δεύτερων. Μια προσπάθεια που στο επίπεδο των επίσημων πολιτικών του αρμόδιου υπουργείου έμεινε στα σκαριά, αφού η νυν υπουργός Πολιτισμού, η «αποτελεσματική τεχνοκράτισσα» κυρία Μενδώνη δεν λειτούργησε ποτέ τον «Οργανισμό Βιβλίου και Πολιτισμού» που είχε προχωρήσει η Μυρσίνη Ζορμπά, ούτε έκανε καν καμιά πολιτική για το βιβλίο.
Η δεύτερη αφορμή ήταν η «Παγκόσμια Ημέρα Βιβλίου» που είναι θεσμοθετημένη να εορτάζεται κάθε χρόνο στις 23 Απριλίου. Σύμφωνα με την Ουνέσκο «Είναι μια γιορτή για την προώθηση της απόλαυσης των βιβλίων και της ανάγνωσης, (…) για να αναγνωριστεί η εμβέλεια των βιβλίων – ένας σύνδεσμος μεταξύ του παρελθόντος και του μέλλοντος, μια γέφυρα μεταξύ των γενεών και των πολιτισμών». Μάλιστα η φετινή επέτειος ήταν αφιερωμένη στις αυτόχθονες γλώσσες, ενώ η γενική διευθύντρια Audrey Azoulay έγραψε στο μήνυμά της «Πράγματι, τα βιβλία είναι ζωτικής σημασίας οχήματα πρόσβασης, μετάδοσης και προώθησης της εκπαίδευσης, της επιστήμης, του πολιτισμού και της πληροφορίας παγκοσμίως». Και σε αυτή την αντίληψη οφείλουμε να επικεντρωθούμε, ειδικά στην εποχή μας που η ταχύτητα των πληροφοριών έχει καταστήσει το διάβασμα «ανάγνωση τίτλων», αν θέλουμε το βιβλίο να συνεχίσει να υπάρχει ως δίαυλος μετάδοσης γνώσεων.
Τρίτη αφορμή, η μικρής διάρκειας, αλλά σημαντική, έκθεση βιβλίου που έλαβε χώρα στο Ρέθυμνο, στο Σπίτι του Πολιτισμού, όπου οι επισκέπτες είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν από κοντά ένα μέρος του πλούσιου συγγραφικού επιστημονικού έργου των καθηγητών – μελών ΔΕΠ της πανεπιστημιακής κοινότητας, με συνδιοργανωτή τον δήμο Ρεθύμνου. Μια έκθεση με βασικό σκοπό «να κάνει γνωστό στο αναγνωστικό κοινό, εκπαιδευτικούς, μαθητές και μαθήτριες της πόλης τα συγγραφικά πονήματα των καθηγητών και καθηγητριών του πανεπιστημίου μας και να αποτελέσει μια γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσα στο πανεπιστήμιο και στην πόλη που αποτελεί τη φυσική του έδρα». Μια δημιουργική, κατά τη γνώμη μας πρωτοβουλία, αφού από τη μια πλευρά το βιβλίο, στην εποχή της οθόνης, δηλώνει παρών στο Ρέθυμνο, και από την άλλη αναδεικνύεται η αξία του ως «εργαλείο» μετάδοσης τη γνώσης από το δυστυχώς απαξιωμένο στις μέρες μας πεδίο των ανθρωπιστικών σπουδών.
Και για να επανέλθουμε στον Μπόρχες, μακάρι να φανταζόμαστε όλοι τον παράδεισό μας σαν μια βιβλιοθήκη. Ένας πνευματικός «παράδεισος» που μοιάζει χαμένος, αλλά που ταυτόχρονα υπάρχει, αρκεί να τον υπενθυμίσουμε με σοβαρές πολιτικές και δράσεις. Γιατί η φαντασία μας και δημιουργικότητά μας είναι αλληλένδετες με την ουσιαστική γνώση που μόνο τα βιβλία στην κλασική ή τη σύγχρονη μορφή τους μπορούν να προσφέρουν.
*Ο Δημήτρης Στεμπίλης είναι δημοσιογράφος – ιστορικός
