«Όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα με πληγώνει»

Κοντεύει πια ένας ολόκληρος αιώνας που η Ελλάδα συνεχίζει να θάβει τα όνειρά της

Αν θεωρήσουμε πως η Μικρασιατική εκστρατεία και ο αφανισμός του Ελληνισμού της Ανατολίας το ’22 προκάλεσε τη μεγαλύτερη οδύνη στη χώρα μας από τα χρόνια της ανεξαρτησίας της, δεν πέρασε δεκαετία που να μην υπάρξει και κάποια Εθνική τραγωδία. Ήταν η δικτατορία της 4^ης Αυγούστου του Μεταξά του ’36, η Γερμανική κατοχή του ’40, ο εμφύλιος του ’47-’49, η αποστασία του ’65 και η δικτατορία του ’67, η τραγωδία του Πολυτεχνείου του ’73, οι σεισμοί στην Θεσσαλονίκη και την Αθήνα του ’78 και του ’81 αντίστοιχα, ο νεότερος σεισμός στην Αθήνα του ’99, το ναυάγιο του Σάμινα του 2000, η τραγωδία με τους μαθητές στα Τέμπη του ’03, οι πυρκαγιές στην Ηλεία του ’07, οι τραγικές συνέπειες της οικονομικής κρίσης του ’09, η τραγωδία στο Μάτι του ’18, όπως και η τελευταία τραγωδία του τρένου, ξανά στα «μοιραία Τέμπη» τον Φεβρουάριο του ’23 ! Ήδη όμως έχει συμπληρωθεί ένας αιώνας συμφορών!

Οι μέρες του ’36 και ο Σεφέρης

Ο βραβευμένος με Νόμπελ, ποιητής μας Γιώργος Σεφέρης, αναφέρθηκε με τον «σπαρακτικό» στίχο, «όπου και να ταξιδέψω, η Ελλάδα με πληγώνει», στο ποίημά του «Με τον τρόπο του Γ.Σ.», που έγραψε το καλοκαίρι του 1936. Αλήθεια τι συνέβαινε την περίοδο αυτή στην Ελλάδα, που έκανε τον Σεφέρη να εμπνευστεί τον στίχο του αυτό; Στο ποίημά του μιλά σε προσωπικό τόνο γι’ αυτά που τον πληγώνουν στην Ελλάδα του 1936. Στη χώρα, εν μέσω πολιτικού αναβρασμού, ένα χρόνο νωρίτερα είχε παλινορθωθεί η μοναρχία και λίγους μήνες αργότερα θα κηρυσσόταν η δικτατορία του Μεταξά. Κατά τους μελετητές της ποίησής του, στο ποίημα, ο Σεφέρης φαίνεται να θρηνεί για την κατάντια της πατρίδας του, εκφράζοντας μια θλίψη που δικαιολογείται από την αδράνεια των πολιτών και την αναμενόμενη επιδείνωση της πολιτικής κατάστασης. Εδώ αξίζει να σημειώσουμε, ότι ο Σεφέρης υπηρετώντας στη διπλωματική υπηρεσία του υπουργείου Εξωτερικών ήδη από το 1927, είχε άμεση αντίληψη των πολιτικών τεκταινόμενων της περιόδου αυτής. Μάλιστα από το 1931 υπηρετούσε ως υποπρόξενος κατ’ αρχήν, και ως διευθύνων του Γενικού προξενείου στο Λονδίνο αργότερα, έως και τον Δεκέμβριο του 1934 που επέστρεψε στην υπηρεσία των Αθηνών. Από δε τον Οκτώβριο του 1936 έως και τον Οκτώβριο του 1937 υπηρέτησε ως πρόξενος στην Κορυτσά, για να επιστρέψει κατόπιν, ξανά στην Αθήνα.

Η πολυτάραχη περίοδος ’33 – ’36

Ακριβώς το καλοκαίρι του 1936 ήταν μια τραγική περίοδος της νεότερης Ελλάδας, που σημαδεύτηκε με την κήρυξη της δικτατορίας της 4^ης Αυγούστου του Μεταξά. Οι ατέρμονες πολιτικές συγκρούσεις που είχαν ήδη ξεκινήσει από τα τέλη του ’32 και συνεχίστηκαν με τις εκλογές του Μαρτίου του ’33 και την δολοφονική απόπειρα κατά του Ελευθέριου Βενιζέλου τον Ιούνιο, είχαν εξάψει τα πολιτικά και κοινωνικά ήθη. Στις επόμενες εκλογές του Μαρτίου του ‘35 το πολιτικό κλίμα έφτασαν σε τέτοια ένταση, με αποτέλεσμα τα φιλοβενιζελικά κόμματα του κέντρου, να απέχουν από τις εκλογές, και έτσι η δεξιά παράταξη εξέλεξε 292 βουλευτές στους 300 της βουλής! Μέσα σε αυτόν τον πολιτικό και κοινωνικό ορυμαγδό, ο Βενιζέλος αναγκάσθηκε να αυτοεξορισθεί στο Παρίσι, η δε κυβέρνηση του Π. Τσαλδάρη τον καταδίκασε ερήμην «εις θάνατον» ως «προδότη της πατρίδος».

Τον Οκτώβριο του ‘35 με ένα δημοψήφισμα ιδιαίτερα αμφισβητούμενο, η δεξιά παράταξη επανέφερε τη βασιλεία, μετά από 10 χρόνια, η οποία είχε καταργηθεί ήδη από το 1924 με το τότε δημοψήφισμα. Οι νέες εκλογές του Ιανουαρίου του ‘36 με τις διατάξεις πια της βασιλείας, λόγω ισοδυναμίας φιλοβενιζελικών με 143 βουλευτές και αντιβενιζελικών με 142, δεν ανέδειξαν κυβέρνηση. Ωστόσο από τις 18 Μαρτίου είχε πεθάνει στο Παρίσι ο Εθνικός μας ηγέτης Ε. Βενιζέλος και η Ελληνική κυβέρνηση απαγόρευσε την εκφορά της σωρού του στην πρωτεύουσα, με αποτέλεσμα το καράβι που τον μετέφερε να κατευθυνθεί στα Χανιά όπου και ετάφη. Τελικά ο βασιλιάς έδωσε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Ι. Μεταξά που πήρε ψήφο εμπιστοσύνης στη βουλή. Σε λιγότερο από δυο μήνες, πρωθυπουργός και βασιλιάς κήρυξαν τη δικτατορία της 4^ης Αυγούστου!

Η μοίρα του Ελληνισμού και οι συμφορές του

Αλήθεια μας τρομάζει που ο στίχος του Σεφέρη συνεχίζει να μας στοιχειώνει εν είδει προδιαγεγραμμένης μοίρας, ακόμη και σήμερα, ενενήντα τόσα χρόνια μετά. Ίσως δεν εξέλειπαν ακόμη οι συνθήκες, πολιτικές και κοινωνικές, που αποτελούν τις γενεσιουργούς αιτίες σε αυτές τις συμφορές του Ελληνισμού. Στις περισσότερες απ’ αυτές, αν όχι και σε όλες, μπορούμε να διακρίνουμε πολιτικές παραβλέψεις, ανικανότητα χειρισμών, απροθυμία ανάληψης ευθύνης, αλλά και ατολμία ανάληψης πρωτοβουλιών δύσκολων μεν, αλλά πολύ ωφέλιμων για το λαό μας, οι οποίες όμως, δεν επιφέρουν κομματικά οφέλη.

Η περίοδος μετά τη μεταπολίτευση

Ειδικά την περίοδο των 50 τουλάχιστον τελευταίων χρόνων, από τη μεταπολίτευση και μετά, απαριθμούμε περίπου δέκα τέτοια τραγικά συμβάντα. Στις Εθνικές αυτές τραγωδίες, όπου οι ευθύνες πέραν των οφειλόμενων σε συγκεκριμένα πρόσωπα, μπορούν να χαρακτηριστούν ως διαχρονικές, θεωρούμε πως βαρύνουν τις πολιτικές δυνάμεις ίσως και στο σύνολό τους. Σίγουρα οι εκάστοτε κυβερνώντες πολιτικοί βαρύνονται περισσότερο ως προς τις ευθύνες. Συγχρόνως όμως, και οι μη συμμετέχοντες πολιτικοί στην εξουσία ενέχουν και αυτοί ευθύνες, αφού δε κατάφεραν είτε να πείσουν τους κυβερνώντες είτε και να τους αναγκάσουν να λειτουργήσουν ανάλογα, ώστε να αποφευχθούν τα μοιραία και να προστατευθούν οι Έλληνες πολίτες.

Η συσχέτιση του Σεφερικού στίχου με τη τραγωδία στα Τέμπη

Σίγουρα δεν μπορούμε να θεωρήσουμε ότι η περίοδος του ‘36 μπορεί να παραλληλισθεί με την σημερινή. Ωστόσο όμως, μπορούμε να συσχετίσουμε την αγωνία του ποιητή με την πρόσφατη τραγωδία στα Τέμπη. Τον ποιητή τον πληγώνει αφάνταστα η αδράνεια των πολιτών, είτε ατομική είτε και συλλογική. Είναι αλήθεια πως η απάθεια αυτή, θα ‘χει σχεδόν πάντα σαν αποτέλεσμα την αδυναμία της διαχείρισης της τύχης των πολιτών από αυτούς τους ίδιους. Όμοια, δεν θα υπάρχουν οι προϋποθέσεις για τη δυνατότητα αποτροπής των τυχόν δυσάρεστων και μοιραίων γεγονότων. Η συντεταγμένη κοινωνία που μεριμνά τόσο για τη διατήρησή της όσο και για την προαγωγή της σε επίπεδο ανώτερο της καθημερινότητάς της, έχει εκ προοιμίου τα μέσα και τις μεθόδους να περιφρουρεί τα κοινωνικά και πολιτικά της κεκτημένα, τηρώντας φυσικά τις δεσμεύσεις της. Ως τέτοιοι μέθοδοι μπορούν να θεωρηθούν και τα παρακάτω:

1. Κατά πρώτον ως κοινωνία στο δημοκρατικό γίγνεσθαι, έχει τη δυνατότητα της επιλογής του καλύτερου και ωφελιμότερου προς αυτήν κυβερνητικού σχήματος, στο οποίο θα εναποθέσει τις προσδοκίες της.
2. Κατά δεύτερον, διαθέτει τη δυνατότητα της έκφρασης της συλλογικής κριτικής ή πίεσης ή και της συντεταγμένης διαμαρτυρίας – διαδήλωσης, προς τους ιθύνοντες της εξουσίας για την μη τήρηση των δεσμεύσεών τους. Το ίδιο μπορεί να εκφράσει και για τις τυχόν παραβλέψεις ή και τις λανθασμένες επιλογές τους.

iii. Κατά τρίτον, πάντα διαθέτει τη δυνατότητα της διαφοροποίησης από την αρχική της επιλογή για το κυβερνητικό σχήμα που είχε επιλέξει, επιλέγοντας ένα διαφορετικό κατά τις επόμενες διενεργούμενες βουλευτικές εκλογές.

1. Κυρίως όμως θα πρέπει να επισημανθεί, το πόση μεγάλη ευθύνη αναλαμβάνει ο οποιοσδήποτε κυβερνητικός αξιωματούχος, όταν του ανατίθεται μια σημαντική αρμοδιότητα. Ακόμη είναι απόλυτα απαραίτητο, να συνειδητοποιεί το κόστος της αθέτησης της δέσμευσής του για την επιτέλεση αυτής του της αρμοδιότητας. Η επιτυχία ή αποτυχία του, θα πρέπει να αποτελεί κριτήριο για την αξιοποίησή του και στο μέλλον και θα πρέπει με κάποιο τρόπο να δημοσιοποιείται.
2. Η κοινωνία θα πρέπει να εφευρίσκει τρόπους και μεθόδους ώστε να αποδίδει τις αναλογούσες ευθύνες σε εκείνους τους αξιωματούχους που δεν τήρησαν ή δεν κατάφεραν να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους. Σημειώνουμε εδώ ότι οι πολιτικοί επικεφαλής αυτών των αξιωματούχων, τις περισσότερες φορές κυρίως για πολιτικούς λόγους δεν συμπεριφέρονται με ειλικρίνεια απέναντι στους πολίτες τους, συγχωρώντας στους υπαίτιους αυτούς αξιωματούχους, ακόμη και πολύ μεγάλα παραπτώματα.

Η κοινωνική αυτή αδράνεια που πληγώνει τον ποιητή, διαπιστώνεται και στη προκείμενη τραγωδία των τρένων στα Τέμπη. Δύο κυβερνητικά σχήματα διαδέχτηκαν το ένα το άλλο από τα μέσα της δεκαετίας του 2010 ως και σήμερα. Σίγουρα τόσο η μία κυβέρνηση όσο και η άλλη, διέθετε όλα τα χρονικά περιθώρια να διευθετήσουν το θέμα του απόλυτου εκσυγχρονισμού του συστήματος των Ελληνικών σιδηροδρόμων. Και οι δύο όμως κυβερνήσεις ολιγώρησαν ή και αδιαφόρησαν, με αποτέλεσμα να μην καταφέρουν να προάγουν το σύστημα στα επιθυμητά επίπεδα ασφάλειας.

Οι απαραίτητες δικλείδες ασφαλείας

Την τελική ευθύνη λοιπόν, για τις συμφορές και τις τραγωδίες που μπορούν να τύχουν σε μια κοινωνία, την έχει η ίδια η κοινωνία. Για αυτό οι κοινωνικοί χώροι θα πρέπει πάντα να είναι ενεργοί, απόλυτα ενημερωμένοι, και πάντα να ανησυχούν για όλα που συμβαίνουν γύρω τους. Με αυτό τον τρόπο και μόνο, θα ελαχιστοποιούνται και οι πιθανότητες να συμβαίνουν εθνικές συμφορές και πολύνεκρα δυστυχήματα. Τα ατομικά λάθη και οι μεμονωμένες ευθύνες, ποτέ δεν θα πάψουν να υπάρχουν. Μπορούν όμως να προλαμβάνονται και να διορθώνονται εφόσον θα πολλαπλασιάζονται οι δικλείδες ασφαλείας. Σίγουρα όμως η δημιουργία αυτών των δικλείδων ασφαλείας στο τελικό τους στάδιο, είναι υποχρεώσεις των κυβερνώντων.

Πηγή: https://frapress.gr/2015/07/opou-ke-na-taxidepso-ellada-pligoni/

* Ο Γιώργος Ουρανός είναι ψυχολόγος

ouranosgeo@gmail.com