Ουσίες και οινοπνεύματα. Οι πικρές πρωτιές του Ρεθύμνου-Άρθρο του Κοινωνιολόγου Πολύβιου Ψήνα

Του Πολύβιου Ψήνα

Πριν μερικές ημέρες οργανώθηκε συναυλία αγάπης και αλληλεγγύης για τον συντοπίτη μας αστυνομικό ο οποίος τραυματίστηκε σοβαρά από διερχόμενο οδηγό, λίγα λεπτά μακριά από την κατοικία του και από την εργασία του. Ένα από τα κεντρικά μηνύματα της συναυλίας αγάπης ήταν η ευαισθητοποίηση σε σχέση με την χρήση αλκοόλ, με επίκεντρο το σύνθημα «Δεν πίνω όταν οδηγώ και δεν οδηγώ όταν πίνω».

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Πανελλήνιας Έρευνας στο Σχολικό πληθυσμό για τη Χρήση Εξαρτησιογόνων Ουσιών και άλλες Εξαρτητικές Συμπεριφορές (ESPAD 2019), η οποία εστιάζει σε μαθητές Λυκείου και διεξάγεται πανελλαδικά κάθε 4 χρόνια, τα στοιχεία για το Ρέθυμνο επιτρέπουν κάθε άλλο παρά εφησυχασμό.

Ειδικότερα, σε ό,τι έχει να κάνει με τη χρήση αλκοόλ, πάνω από 4 στους 10 μαθητές Λυκείου του Ρεθύμνου θεωρούν ακίνδυνο να πίνει κανείς 1-2 ποτά σχεδόν καθημερινά. Αυτός ο ισχυρισμός προφανώς δεν ισχύει επιστημονικά. Πρόκειται για μια λανθασμένη αντίληψη η οποία οδηγεί σταδιακά στην απενοχοποίηση της ουσίας και στην κανονικοποίησή της, αγνοώντας τις εθιστικές ιδιότητες του αλκοόλ και τις σημαντικές του συνέπειες στον εφηβικό οργανισμό. Επίσης, παρά το ότι η κατανάλωση αλκοόλ σε χώρους διασκέδασης στην Κρήτη βρίσκεται στις πιο χαμηλές θέσεις (57,4%) σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα, παρόλα αυτά οι μαθητές Λυκείου τόσο της Κρήτης όσο και της πόλης μας, θεωρούν πάρα πολύ εύκολη την πρόσβαση σε οινοπνευματώδη ποτά, παρά το γεγονός ότι είναι παράνομη η διάθεσή τους σε ανήλικους. Επίσης, το Ρέθυμνο βρίσκεται στην πρώτη θέση πανελλαδικά στον δείκτη «Κοντινό πρόσωπο που πίνει υπερβολικά» και «κατανάλωση αλκοόλ για λόγους παρέας». Τέλος, λίγο πάνω από ένας στους 4 μαθητές Λυκείου της πόλης μας δηλώνει ότι μπαίνει σε αυτοκίνητο, ο οδηγός του οποίου έχει πιεί υπερβολικά.

Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι σημαντικοί παράγοντες κινδύνου όπως η εύκολη, σχεδόν ανεμπόδιστη διαθεσιμότητα της ουσίας, οι επιρροές και τα πρότυπα από το κοντινό φιλικό ή οικογενειακό περιβάλλον, αλλά και η συγκρότηση μιας κοινωνικής ταυτότητας μέσα από το ποτό, είναι κυρίαρχα στους νέους του Ρεθύμνου. Ωστόσο, παρατηρείται και ένα γνωστικό έλλειμμα αναφορικά με τις συνέπειες και τις διαστάσεις της χρήσης του αλκοόλ στον ανθρώπινο οργανισμό, αλλά και στις σχέσεις των ανθρώπων.

Η συγκεκριμένη έρευνα αποτυπώνει όλα αυτά που σχεδόν όλοι μας, εμπειρικά και διαισθητικά, αντιλαμβανόμαστε στην καθημερινή μας ζωή, στην τοπική μας κοινωνία.

Τι δέον και τι δυνατόν γενέσθαι λοιπόν; Οι προσπάθειες πρέπει να είναι πολύπλευρες. Τόσο οι μαθητές, όσο και οι γονείς χρειάζεται να αναπτυχθούν σε επίπεδο γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων σχετικά με αυτό το σημαντικό ζήτημα. Οι απαγορεύσεις και οι απειλές από την πλευρά των γονέων λίγη αξία έχουν, όταν η χρήση αλκοόλ είναι κανονικοποιημένη και ενταγμένη στην κουλτούρα των νέων και μάλιστα όταν αυτή συνδέεται με την ένδειξη ανδρισμού και αρρενωπότητας. Από την άλλη, αυτό δεν σημαίνει ότι οι γονείς δεν πρέπει να οριοθετούν, να επιβλέπουν, να μιλούν στα παιδιά τους και να αποδομούν την κοινωνική κατασκευή του αλκοόλ ως μέσου συγκρότησης της «αρρενωπής ταυτότητας». Ας μην ξεχνάμε ότι η σύνδεση της κατανάλωσης αλκοόλ και ειδικότερα της όλο και μεγαλύτερης ανοχής στην ουσία ως χαρακτηριστικό δύναμης και αρρενωπότητας, δημιουργεί μεγάλη πίεση στα νεαρά αγόρια που δεν θέλουν να πιουν, αλλά ταυτόχρονα αναζητούν και την αποδοχή μέσα στην ομάδα. Ωστόσο, δεν θα πρέπει να παρασυρθούμε από την κοινωνική αντίληψη ότι η κατανάλωση αλκοόλ είναι αποκλειστικά μια ανδρική υπόθεση. Στην έρευνα ESPAD 2019, φαίνεται ξεκάθαρα ότι σε ό,τι έχει να κάνει με την «ήπια χρήση» αλκοόλ αγόρια και κορίτσια έχουν τα ίδια ποσοστά, με τα αγόρια να παίρνουν ένα ελαφρύ προβάδισμα όσο η κατανάλωση αλκοόλ ανεβαίνει. Αντίστοιχες τάσεις παρατηρούνται και σε σχέση με τη συχνότητα μέθης. Κατά συνέπεια, η χρήση και κατάχρηση του αλκοόλ αφορά εξίσου νεαρά αγόρια και κορίτσια. Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι χρήσιμες δεξιότητες όπως η ικανότητα να αντιστεκόμαστε στην πίεση, να μπορούμε να βάζουμε όρια και να λέμε όχι, η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, η αναγνώριση και έκφραση των συναισθημάτων μας κτλ, είναι κρίσιμα στοιχεία στη μάχη κατά της μάστιγας του αλκοόλ που φέρνει οικογενειακές τραγωδίες, αλλά και έντονα κοινωνικά προβλήματα.

Ολοκληρώνοντας, στον αγώνα ευαισθητοποίησης κατά της χρήσης του αλκοόλ από εφήβους, η οικογένεια, το σχολείο, οι τοπικές αρχές, οι δημόσιες και ιδιωτικές κοινωνικές υπηρεσίες είναι ανάγκη να συνεργαστούν, ώστε να μας γίνει καθημερινό μέλημα η ενίσχυση των παραγόντων προστασίας των νέων και η ταυτόχρονη μείωση των παραγόντων κινδύνου. Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε ότι η προβληματική σχέση με το αλκοόλ δεν αφορά μόνο όσους πίνουν, αλλά και όλους τους υπόλοιπους.

Η έρευνα ESPAD και ειδικά, τα επιδημιολογικά δεδομένα που αφορούσαν στην Κρήτη και στο Ρέθυμνο παρουσιάστηκαν σε ειδική εκδήλωση που διοργάνωσε το Κέντρο Πρόληψης ΠΕ Ρεθύμνου το Νοέμβριο του 2021. Τα δεδομένα της έρευνας είναι ελεύθερα και διαθέσιμα προς όλους στην ιστοσελίδα του ΕΠΙΨΥ. Η επόμενη έρευνα ESPAD προγραμματίζεται για το 2024.

Ο Πολύβιος Ψήνας είναι Κοινωνιολόγος, Πρώην Στέλεχος Πρόληψης ΟΚΑΝΑ