Παρατηρήσαμε σε άρθρα εφημερίδων και στο διαδίκτυο την αδιανόητη και ανιστόρητη άποψη ημιμαθών, ότι οι απεικονίσεις των ηρώων του 1821 είναι φανταστικές. Πιστεύουμε ότι οφείλεται σε ελλιπή ιστορική γνώση-ενημέρωση και θυμήθηκα τα λόγια ενός πανεπιστημιακού καθηγητή. «Για να μιλήσετε για ένα θέμα επιστημονικά, πρέπει να διαβάσετε πριν δέκα βιβλία σχετικά με το θέμα», διαφορετικά θα γίνουν ανεπίτρεπτα λάθη και παραπληροφόρηση. Όταν ένα θέμα δεν το γνωρίζουμε ή δεν έχουμε σπουδάσει σχετικά, τότε ισχύει το «κρείσσον το σιγάν του λαλείν».
Το 1821 δεν είχε εφευρεθεί η φωτογραφία. Οι απεικονίσεις όμως των μεγάλων ηρώων του 1821 δεν είναι φανταστικές, ούτε κατά προσέγγιση, αλλά πραγματικές. Τα περισσότερα πορτραίτα τους έγιναν από τον φιλέλληνα αξιωματικό και εξαίρετο Βαυαρό καλλιτέχνη Κάρολο Κράτσαϊζαν, που τους γνώριζε πολύ καλά, πολεμούσε μαζί τους και τους απέδιδε με ακρίβεια φωτογραφίας. Τους έβαζε μάλιστα και υπέγραφαν στα πορτραίτα τους, για την ακρίβεια της απεικόνισης. Τα πρωτότυπά τους σώζονται στην εθνική πινακοθήκη. Αν δεν ήταν αυτός, όντως δεν θα γνωρίζαμε την πραγματική εμφάνιση πολλών αγωνιστών του 1821. Ο Κολοκοτρώνης, Καραϊσκάκης, Μιαούλης, Νικηταράς κ.ά. ήταν όπως ακριβώς τους βλέπουμε στα σχολικά βιβλία και πίνακες.
Για τα περισσότερα πρόσωπα του Βυζαντίου, Αυτοκράτορες, Πατριάρχες, Αγίους κ.λ.π. έχουμε απεικονίσεις από τους ζωγράφους-αγιογράφους της εποχής τους, οι οποίοι τους περισσότερους τους γνώριζαν και τους απέδιδαν αρκετά καλά ή οι μορφές τους υπήρχαν σε νομίσματα και αγάλματα της εποχής τους.
Για πολλά πρόσωπα της Αρχαίας Ελλάδας έχουμε περιγραφές στην αρχαία γραμματεία, που επηρέασαν τη μορφή των αγαλμάτων τους, τα οποία για άλλους είναι κοντά στην εποχή τους για άλλους αρκετά χρόνια αργότερα. Πολλές απεικονίσεις φιλοσόφων έχουμε και στον πρόναο πάντα, των μοναστηριακών ναών χωρίς φωτοστέφανο, όπως έχουν οι Άγιοι, γιατί με τις αλήθειες που δίδαξαν θεωρούνται πρόδρομοι του Χριστιανισμού και «Χριστιανοί προ Χριστού ζήσαντες».
Περιγραφές του Μ. Αλεξάνδρου έχουμε στην αρχαία γραμματεία, κυρίως όμως νομισματικές παραστάσεις καθώς και με ασφάλεια ταυτισμένα ρωμαϊκά αντίγραφα των πορτραίτων του, αποτελούν μια αξιόπιστη βάση για τη γνώση των απεικονίσεών του.
Περιγραφές της εμφάνισης και των χαρακτηριστικών του Χριστού, έχουμε ακόμα και σε εξωχριστιανικές πηγές, όπως στην επιστολή του διοικητή της Παλαιστίνης Λέντουλου, προκατόχου του Ποντίου Πιλάτου. Η επιστολή του στον αυτοκράτορα Ρώμης, ο οποίος του ζητούσε πληροφορίες γι’ αυτά που άκουγε για το Χριστό, επειδή τον υποψιαζόταν ως επαναστάτη, είναι γραμμένη στα Λατινικά επί παπύρου και βρίσκεται στο μουσείο της βιβλιοθήκης των Λαζαρινών της Ρώμης. Αναφέρει για το Χριστό: «Είναι ανήρ αναστήματος μετρίου, καλός την όψιν και μεγαλοπρέπειαν περιβεβλημένος, ιδίως κατά το πρόσωπον, ούτως ώστε όσοι ατενίζωσι αυτόν αναγκάζωνται να αγαπώσι και να φοβώνται αυτόν. Έχει την κόμην μέχρι των ώτων χρώματος καρύου, εκείθεν μέχρι των ωμοπλατών κρεόχρουν αλλά μάλλον στιλπνήν, διχάζεται δε αυτή εν τω μέσω κατά το σύστημα των Ναζωραίων.Το μέτωπόν του είναι λείον, το πρόσωπόν του άνευ ρυτίδων ή κηλίδος, η ρις αυτού και τα χείλη κανονικότατα. Το γένειον πυκνόν και χρώματος του αυτού ως η κόμη, δεν είναι μακρόν και διχάζεται εις το μέσον. Το βλέμμα του είναι σοβαρόν και εμποιεί φόβον, έχει δε δύναμιν ηλιακής ακτίνος. Ουδείς δύναται να προσείδη αυτόν ατενώς. Όταν επιτιμά εμποιεί φόβον, όταν δε πονεί τότε κλαίει. Είναι αξιαγάπητος και χαρίης μετά σοβαρότητος. Λέγουσι ότι ουδέποτε ώφθη γελών αλλά πλειστάκις κλαίων. Έχει ωραίας τας χείρας και τους βραχίονας, εν τη συνομιλία του ευαρεστεί πάντας. Δυσκόλως εμφανίζεται αλλά όταν εμφανισθή φέρεται μετριοφρόνως και έχει το ωραιότερον παράστημα του κόσμου. Είναι δε ωραίος ως και η μήτηρ αυτού, ήτις εστί η ωραιοτέρα γυνή εξ όσων εθεάθησαν εις ταύτα τα μέρη….».
Εν Ιερουσαλήμ, Ινδικτίωνος 7, Σελήνη 11
Πιστότατος και ευπειθέστατος στη μεγαλειότητά σου
Πούβλιος Λέντουλος
Κυβερνήτης της Ιουδαίας
Η πρώτη φωτογραφία σε χαρτί στην ιστορία, δημοσιεύθηκε το 1826 από τον Γάλλο Ν. Niepce (Nιέπς). Πατέρας της σύγχρονης φωτογραφίας θεωρείται ο Άγγλος Talbot (1800-1877), ο οποίος πρώτος δημοσίευσε συλλογή φωτογραφιών. Όλους τους προηγούμενους αιώνες στην ιστορία, πριν το 1826 δεν υπήρχαν φωτογραφίες. Βέβαια και οι φωτογραφίες μπορεί να μην είναι και αυτές απόλυτα αντικειμενικές γιατί εξαρτάται, όπως λένε οι ειδικοί, από την απόσταση, τη γωνία λήψης κ.λ.π.
* Ο Ευτύχιος Καλογεράκης είναι διδάκτωρ του πανεπιστημίου Αθηνών
