Ο σημαντικός Γάλλος ιστορικός Σαρλ Σενιομπός είχε αναφέρει σε μια διάλεξή το 1907 ότι «η Ιστορία είναι το σχολείο του πολίτη», εξηγώντας τη σημασία της διδασκαλίας του μαθήματος της ιστορίας στη διαπαιδαγώγηση των μαθητών ως των εν δυνάμει αυριανών πολιτών. Και απ’ ότι φαίνεται, 125 συν ένα ολόκληρα χρόνια μετά, εκ του αρνητικού αποτελέσματος, μάλλον είχε δίκιο, αφού ο τρόπος που διδάσκεται το μάθημα της ιστορίας στο ελληνικό σχολείο δεν έχει καταφέρει να καταστήσει τη μελέτη του παρελθόντος σκευή για τη μετάβαση στην ιδιότητα του πολίτη. Ή όπως εύστοχα και με απλές λέξεις αναφέρει ο Ιστορικός Παναγιώτης Στάθης στην εισαγωγή της έκδοσης που παρουσιάζουμε, η ιστορία είναι ένα βαρετό και δύσκολο μάθημα.
Όταν έφτασε στα χέρια μας το βιβλίο του Πειραματικού Γυμνασίου Ρεθύμνου Πανεπιστημίου Κρήτης «Το Εικοσιένα… αλλιώς, ο επετειακός εορτασμός στο σχολείο ως «Ηρωικό Κυνήγι Θησαυρού», σε επιμέλεια των Πόλυς Παπαδοπούλου, Άννας Πατεράκη και Ειρήνης Ρενιέρη από τις εκδόσεις Γραφοτεχνική, που κυκλοφόρησε το 2022, εκπλαγήκαμε συνολικά ευχάριστα. Μια καλαίσθητη έκδοση, που στην αρχή θεωρήσαμε ότι πρόκειται μόνο για ένα λεύκωμα (έχει πρωτίστως αυτή την εικαστική-γραφιστική διάσταση), ένας τίτλος που η αντίστροφη γραφή της λέξης «αλλιώς» δεν λειτουργεί ως κάποιο γραφιστικό ευφυολόγημα, αλλά περιγράφει την εναλλακτική διδακτική προσέγγιση, που θα παρακολουθήσει ο αναγνώστης μέσα στις σελίδες του. Μια ιδέα την οποία υλοποίησαν οι πρώην καθηγήτριες του Πειραματικού Γυμνασίου Κωνσταντίνα Αρετάκη και Στέλλα Τσολάκη και συνεχίζουν οι επιμελήτριες της έκδοσης.
Οι εξαιρετικοί πρόλογοι και οι εισαγωγές που υπάρχουν στις πρώτες σελίδες του βιβλίου παρουσιάζουν με ευσύνοπτο τρόπο και ενάργεια την ιστορία αυτού του πρότζεκτ που κατέληξε στη συγκεκριμένη έκδοση, μέσα στην οποία αποτυπώνονται 13 κυνήγια θησαυρού για την ιστορία του 1821 που έλαβαν χώρα στο Πειραματικό Γυμνάσιο Ρεθύμνου του Πανεπιστημίου Κρήτης. Γι’ αυτό κι εμείς θέλουμε να μεταφέρουμε περισσότερο τις εντυπώσεις ενός κοινού αναγνώστη. Προσέγγιση που αφού μελετήσαμε διεξοδικά την έκδοση, την αντιλαμβανόμαστε ως υποχρέωση. Για τον απλό λόγο και την πεποίθηση ότι τέτοιου είδους προσπάθειες, εκπαιδευτικές και εκδοτικές, μέσω της εναλλακτικής τους διάστασης, προτείνουν λύσεις παρέκκλισης από τον «μονόδρομο» της αποστήθισης, δηλαδή της λήθης, και ταυτόχρονα αποτελεί ένα ιστορικό ανάγνωσμα.
Το λεύκωμα είναι χωρισμένο σε 13 ενότητες, όσα και τα κυνήγια θησαυρού που έλαβαν χώρα από το 2008 έως και το 2022 με την εξαίρεση των ετών 2020 και 2021 που η χώρα και η εκπαιδευτική διαδικασία βρίσκονταν σε «εξ αποστάσεως» λειτουργία. Αυτό που επίσης οφείλουμε να αναφέρουμε ως θεμελιώδες στοιχείο της όλης διαδικασίας είναι ότι η ιδέα στήθηκε πάνω στην αξιοποίηση της εμπειρίας από του Κυνήγι του Κρυμμένου Θησαυρού στο πλαίσιο του Ρεθεμνιώτικου Καρναβαλιού, όπου οι ομάδες και τα πληρώματα τρέχουν για να απαντήσουν σε ερωτήματα που αφορούν στην ιστορία της πόλης. Μια μαγιά που βοήθησε στο να προκαλέσει το ενδιαφέρον των μαθητών και ένας οδηγός για τη διαδικασία του κυνηγιού στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος. Η ιδέα, το κυνήγι του θησαυρού, ο τόπος, το σχολείο και η δεξαμενή θεματολογίας, η ιστορία του 1821 συναρθρώνουν το πλαίσιο.
Δεν ξέρουμε αν οφείλεται μόνο στην τόσο καλαίσθητη έκδοση που επιμελήθηκε η Αγγελική Βλαχοπούλου, αλλά ήδη από το «1ο ηρωικό κυνήγι θησαυρού», ο αναγνώστης περνάει μια «ιστορική πύλη» και μεταφέρεται στο παρελθόν, χωρίς όμως η διατύπωση των γρίφων και των κειμένων να τον αφήνει να ξεχάσει «από πού ξεκίνησε». Αυτή η σύνδεση των ιστορικών γεγονότων με τη σύγχρονη πραγματικότητα των μαθητών και ημών των ιδίων, σμιλεύει, μετά την πρώτη έκπληξη, την εξοικείωση τόσο με το ύφος του παιχνιδιού όσο και με το ιστορικό παρελθόν, αφού καθίσταται συνείδηση η συνέχεια της ιστορικής πορείας των κοινωνιών – προσωπικά «κόλλησα» λίγο με το πόσο έξυπνα έχει μπει το κυλικείο του σχολείου στο παιχνίδι. Επιπλέον, η σύνδεση με τα οικεία πρόσωπα των καθηγητών του σχολείου συνεισφέρει στην κατανόηση της σημασίας της διαθεματικότητας και της διεπιστημονικότητας, ενώ προσθέτει και δόσεις χιούμορ που είναι απαραίτητες σε κάθε παιχνίδι που «σέβεται τον εαυτό του».
Ένα επίσης κυρίαρχο στοιχείο που φυσιολογικά διατρέχει ένα βιβλίο που καλύπτει μια δεκαπενταετία δράσεων είναι η εξέλιξη της ιδέας και των θεματικών. Γρίφοι, κρυπτόλεξα, σταυρόλεξα, χρήση και σπάσιμο κωδικών, γεωγραφία, λογοτεχνία, εικαστικά, μαθηματικά, μηχανική κ.α. συνθέτουν έναν χάρτη γνώσεων, στον οποίο οι μαθητές αναζητούν τους «κρυμμένους θησαυρούς» της ιστορίας, άλλοτε γνωστούς και άλλοτε άγνωστους, άλλοτε διάσημους και άλλοτε «άσημους» και καθημερινούς, άλλοτε υπερβατικούς και άλλοτε γήινους, όπως άλλωστε είμαστε οι περισσότεροι. Και σε αυτό το παιχνίδισμα βρίσκονται λόγου χάρη φωτογραφίες μαθητών που συμμετείχαν στο κυνήγι κάτω από την απεικόνιση του Ρήγα Φεραίου κ.ο.κ. Η ευρηματικότητα, επίσης, που χαρακτηρίζει τις επιλογές και την εξέλιξη δεν είναι αποκομμένη και από το πέρασμα των ετών από το 2008 που ξεκίνησε η δράση, πράγμα που φαίνεται στη θεματολογία και στις διαδικασίες.
Κλείνοντας, όπως επίσης γράφει στην εισαγωγή του ο Παναγιώτης Στάθης είναι σημαντικό «οι έφηβοι να θέτουν ιστορικά ερωτήματα και να απαντούν μέσα από τη χρήση σύγχρονης βιβλιογραφίας και ιστορικών τεκμηρίων». Να εξοικειώνονται δηλαδή με τις άμεσες και έμμεσες, πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές και με τη γλώσσα τους. Μια διαφορετική εκπαιδευτική διαδικασία που ανιχνεύει το ιστορικό παρελθόν μέσα από ένα παιχνίδι διεπιστημονικών γνώσεων. Ένα λεύκωμα που όπως αναφέρεται στον πρόλογο μπορεί να προσφέρει συμβουλές για ανάλογες δράσεις. Γιατί πολύ απλά συνδυάζει τα ενδιαφέροντα της πλειοψηφίας των μαθητών και παράλληλα αναδεικνύει δημιουργικά το ζήτημα που θέτει με τα λόγια που ξεκινήσαμε κι ο Σενιομπός, ότι η ιστορία μας αφορά όλους!
* Ο Δημήτρης Στεμπίλης είναι δημοσιογράφος-ιστορικός
