Ο πολιτιστικός θεσμός
Έχουν περάσει ήδη 20 χρόνια από τότε που για 1η φορά το 2003, διοργανώθηκε το «κυνήγι του θησαυρού» στον δήμο Μυλοποτάμου Ρεθύμνης, ή Γεροποτάμου όπως λεγόταν παλιότερα. Ξεκίνησε σαν παιγνίδι από μερικές παρέες νέων, μα τώρα πια έχει φτάσει σε ένα κορυφαίο πολιτιστικό γεγονός για μεγάλο μέρος του πληθυσμού του επαρχιακού αυτού δήμου των περίπου 15 χιλιάδων κατοίκων. Σίγουρα έχει κατοχυρωθεί πια ως ένας ισχυρός πολιτιστικός θεσμός, που διοργανώνεται κάθε χρόνο μερικές εβδομάδες πριν από τις απόκριες, και έχει αγκαλιαστεί από τη πολυπληθή νεολαία της περιοχής.
Μυλοπόταμος ή Μυλοπότας, είναι μια γεωγραφική ονομασία, που συναντάται σε μερικές περιοχές της Ελλάδας, όπως: Στην Ίο, στο Άγιο Όρος στη Χαλκιδική, στα Κύθηρα, στην Τσαγκαράδα Πηλίου αλλά και στο Ρέθυμνο της Κρήτης. Όμως ως ονομασία δήμου υπάρχει μόνο στο Ρέθυμνο. Σίγουρα η ονομασία τους οφείλεται στην ύπαρξη νερόμυλων κατά μήκος της διαδρομής κάποιου τοπικού ποταμού! Στον Μυλοπόταμο του Ρεθύμνου, ο ποταμός αυτός, είναι ο μεγαλύτερος σε μήκος της Κρήτης, ο οποίος αποστραγγίζει ολόκληρο τον βόρειο και δυτικό Ψηλορείτη με μια διαδρομή 30 τουλάχιστον χιλιομέτρων. Το όνομά του είναι Γεροπόταμος που πηγάζει από το οροπέδιο της Νίδας, και εκβάλει στο Στόμιο, τοποθεσία των οικισμών Πανόρμου και Αγγελιανών.
Η ιστορική διαδρομή
Ο Μυλοπόταμος έχει βαθιά ιστορική διαδρομή, που ξεκινάει από το Ιδαίο Άντρον, τη Μινωική Ζώμινθο, την Ελληνιστική Αξό, την Ομηρική Ελεύθερνα, το Ελληνιστικό Σταυρωμένο, την Ατάλη, όσο και τον Μινωικό οικισμό στο «Καλό χωράφι» Σισσών. Οι περιοχές και οι πόλεις αυτές ήκμασαν και κατά τη μετέπειτα Ρωμαϊκή περίοδο, με σπουδαιότερο κέντρο τους την Ελεύθερνα.
Με την κατάκτηση της Κρήτης από τους Ενετούς αναδείχτηκαν και άλλα κέντρα, όπως το Καστέλι ή Castello, δηλαδή το σημερινό Πάνορμο, όπου ήταν και «το βασίλειο» του μεγάλου Ενετοκρητικού φεουδάρχη Αλέξιου Καλλέργη. Τους Ενετούς κατακτητές, διαδέχτηκαν οι Οθωμανοί κατακτητές που κατέλαβαν το Ρέθυμνο το 1649.
Στην απογραφή που διεξήγαγε το 1670 ο Εμπού Μπεκίρ Εφένδης, ο Αρχιδεφτερδάρης της Κρήτης, στον Μυλοπόταμο καταγράφηκαν 68 οικισμοί, οκτώ μοναστήρια και έξι μετόχια. Ο συνολικός πληθυσμός του, σύμφωνα με τους υπολογισμούς των Οθωμανών, ήταν 4.300 οικογένειες υποτελείς σε φόρους. Άλλωστε ο σκοπός της απογραφής, δεν ήταν ούτε επιστημονικής έρευνας ούτε φυσικά δημογραφικού ενδιαφέροντος. Την απογραφή τη διενήργησαν οι Οθωμανοί, για να καθορίσουν τους φόρους που θα ήταν υποχρεωμένοι να πληρώνουν οι κατακτημένοι Κρήτες και οι εναπομείναντες Ενετοί, σε αυτούς, τους νέους κατακτητές του νησιού.
Οι μεγάλοι αγώνες
Πάντα στον Μυλοπόταμο, όπως και σε ολόκληρη τη Κρήτη, οι αγώνες κατά των εισβολέων και των κατακτητών τους, ήταν σκληροί και κατέληγαν σε μεγάλα θανατικά για τους κατοίκους του είτε ήταν μαχητές είτε άμαχοι. Τα Μινωικά χρόνια επιδρομές κατά του νησιού δεν αναφέρονται, αφού τους Μινωίτες, ως θαλασσοκράτορες που ήταν, δεν τολμούσαν να τους απειλήσουν άλλοι ναυτικοί λαοί.
Όμοια, τα Ομηρικά πάλι χρόνια, οι Κρήτες τοξοβόλοι ήταν τόσο ονομαστοί για τη πολεμική τους δεινότητα, που τα τάγματα των μισθοφόρων τους, ήταν περιζήτητα σε ολόκληρη τη Μεσόγειο! Αργότερα σε περιόδους παρακμής του νησιού, κατέφθασαν σαν αποικιστές οι Αχαιοί αλλά και οι Δωριείς που κυριάρχησαν στο νησί. Οι Ρωμαίοι και μετέπειτα οι Βυζαντινοί ήταν οι επόμενοι κυρίαρχοι του νησιού ως και το 824 μ.Χ. όπου για 137 τόσα χρόνια κατακτήθηκε από τους Άραβες της Ανδαλουσίας. Το 961 μ.Χ. επανακτήθηκε από τους Βυζαντινούς, για να περάσει αργότερα, αρχές του 1200 μ.Χ., στα χέρια των Ενετών, που θα ήταν οι νέοι κατακτητές του νησιού για 450 τουλάχιστον χρόνια.
Οι τελευταίοι κατακτητές του νησιού και εξ ίσου σκληροί όπως και ήταν και οι Ενετοί, ήταν οι Οθωμανοί που κατέλαβαν το νησί μετά την 20ετή πολιορκία του Χάνδακα, του σημερινού Ηράκλειου, το 1669 μ.Χ.
Οι αγώνες για την ανεξαρτησία του νησιού, ξεκίνησαν από τον Μάρτιο του 1770 με την επανάσταση του Δασκαλογιάννη. Από τότε και για 130 ολόκληρα χρόνια οι Κρήτες ήταν σε μια διαρκή επαναστατική περίοδο, μετρώντας 11 στον αριθμό επαναστατικές εξεγέρσεις. Η ανεξαρτησία του νησιού ήρθε μόλις το 1898, με την τελευταία εξέγερση και όπου τον Νοέμβριο μήνα και οι τελευταίοι Οθωμανοί στρατιώτες εγκατέλειπαν το νησί.
H συμμετοχή των Μυλοποταμιτών στις εξεγέρσεις
Ο Μυλοπόταμος στις εξεγέρσεις κατά των Οθωμανών, πάντα είχε μεγάλη συνεισφορά. Η επαναστατημένη περιοχή της επαρχίας Μυλοποτάμου είχε χωριστεί σε τρία τμήματα, στο Πάνω με έδρα τα Ανώγεια, στο Κάτω με έδρα τον Άγιο Ιωάννη, και στο Δυτικό με έδρα τα Σκουλούφια.
Το κάθε τμήμα, είχε τον δικό του αρχηγό, τα οποία βέβαια ενοποιούνταν υπό τον γενικό αρχηγό Μυλοποτάμου. Επίσης υπήρχαν οι οπλαρχηγοί ανά ομάδες οικισμών, με τους βαθμούς του τριακοσίαρχου, του πεντακοσίαρχου και του χιλίαρχου.
Οι συγκρούσεις και οι μάχες ήταν πολύ σκληρές με δεκάδες και εκατοντάδες νεκρούς. Σε όλη αυτή την περίοδο των 130 περίπου χρόνων των αγώνων, υπήρξαν και δύο γεγονότα με εκατοντάδες θυσιασμένους στο Μυλοπόταμο τα οποία σημάδεψαν τους απελευθερωτικούς αγώνες. Την πυρπόληση του Σπηλαίου στο Μελιδόνι τον Οκτώβριο του 1823 αλλά και την πυρπόληση της Μονής Αρκαδίου τον Νοέμβριο του 1866. Στην ιστορία έχει μείνει και η επαναστατική γενική συνέλευση των Κρητών πληρεξουσίων, τον Οκτώβριο του 1897 στο Μελιδόνι Μυλοποτάμου, όπου Πρόεδρος εκλέχθηκε ο Ηρακλειώτης γιατρός Ιωάννης Σφακιανάκης στη θέση του Ελευθέριου Βενιζέλου.
Οι γρίφοι και η αναβίωση του ιστορικού παρελθόντος
Το παιγνίδι του θησαυρού, με τους διαδοχικούς γρίφους προσφέρει τη μοναδική ευκαιρία τόσο στους εκατοντάδες συμμετέχοντες όσο και στους εκατοντάδες άλλους παρατηρητές να προβληματιστούν με την τοπική ιστορία. Οι γρίφοι αυτοί, οι οποίοι είναι ιδιαίτερα μελετημένοι ως προς την πρωτοτυπία αλλά και την ευρηματικότητά τους, σχεδόν οι περισσότεροι σχετίζονται με τα ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία της περιοχής. Όπως μαρτυρούν παλιότεροι συμμετέχοντες στις μέχρι σήμερα διοργανώσεις, γνώρισαν τόσο την τοπική ιστορία με τους αρχαιολογικούς και ιστορικούς χώρους, όσο και άγνωστα λαογραφικά στοιχεία της περιοχής μέσα από τους γρίφους του παιγνιδιού.
Η κοινωνική εξωστρέφεια και η γιορτή
Η όλη διοργάνωση του παιγνιδιού, για το νεανικό κυρίως πληθυσμό του Μυλοποτάμου, συνιστά μια λαϊκή γιορτή που διαρκεί τουλάχιστον δύο με τρείς εβδομάδες και κορυφώνεται με την εύρεση του κρυμμένου θησαυρού. Αποτελεί μια κοινωνική αναφορά των κατοίκων όπου δίνεται η ευκαιρία στους νέους να συνδιαλλαγούν, να συνεργαστούν και να συναγωνιστούν νοητικά μεταξύ τους. Δίνεται επίσης η ευκαιρία σε πολλές εκατοντάδες νεολαίους επισκέπτες, να συναναστραφούν και να αλληλεπιδράσουν με τους ντόπιους, συμμετέχοντας στο παιγνίδι. Έτσι λοιπόν καλλιεργείται μια πολύ ισχυρή αίσθηση κοινωνικής εξωστρέφειας των κατοίκων της περιοχής. Μέσω της εκδραμάτισης του παιγνιδιού, δίνεται η δυνατότητα στους κατοίκους του Μυλοποτάμου να εκδηλώσουν τα ίδια χαρακτηριστικά τους, ως ανοικτόκαρδα, πολύ φιλόξενα και φιλότιμα άτομα.
Οι φετινοί διοργανωτές, «Τα στραβά κουλούκια» και το «Cretan Mylopotamos – gas»
Στο φετινό παιγνίδι, διοργανωτές ήταν η ομάδα με τη σκαμπρόζικη ονομασία «Στραβά κουλούκια» που μάλιστα διατηρούν και δική τους ιστοσελίδα με τις δραστηριότητές τους, την stravakouloukia.gr. Η φράση αυτή είναι μια πολύ λαοφιλής προσφώνηση στους κατοίκους του Μυλοποτάμου, που την χρησιμοποιούν πολύ συχνά στις αφηγήσεις τους, για να χαρακτηρίσουν μια παρέα ατόμων που πάντα διαθέτουν καλή πρόθεση, που φτάνει ίσως έως και την αφέλεια, μακριά από κάθε πονηριά. Στις αφηγήσεις τους αυτές, τις περισσότερες φορές, τα «Στραβά κουλούκια» πέφτουν θύματα εξαπάτησης αφού την παθαίνουν εξ αιτίας της αφέλειάς τους.
Το θέμα του φετινού παιγνιδιού ήταν πολύ επίκαιρο, αφού διατυμπάνιζαν πως «Το κοίτασμα φυσικού αερίου και πετρελαίου» στο υπέδαφος της Κρήτης δεν βρίσκεται σε υποθαλάσσιο χώρο, αλλά βρέθηκε στο υπέδαφος του Μυλοποτάμου. Η επιτυχία της ανακάλυψης αυτής μάλιστα ισχυρίζονταν ότι είναι τόσο μεγάλη, αφού το κοίτασμα είναι εφάμιλλο του κοιτάσματος «ΖΟΗR» της Αιγύπτου που έχει χωρητικότητα 30 τρισ. κυβ. πόδια φυσικού αερίου, και ότι θα πάρει την κωδική ονομασία «Cretan Mylopotamos – gas».
Το παράδειγμα και η ευχή
Βαθιά μας πεποίθηση είναι πως, οι πολίτες του Μυλοποτάμου με την πολιτιστική τους αυτή πρωτοβουλία, στα πλαίσια των εκδηλώσεων ενός δήμου της ενδοχώρας, δημιουργούν ζωηρό παράδειγμα διαδραστικής συνέργειας και ουσιαστικής επικοινωνίας, μεταξύ των συνδημοτών τους. Είθε το παράδειγμα των Μυλοποταμιτών να βρει μιμητές και σε άλλους μη μητροπολιτικούς δήμους της ενδοχώρας της πατρίδας μας όπου οι πολιτιστικές εκδηλώσεις ειδικά τη χειμερινή περίοδο είναι πολύ περιορισμένες. Οι εκδηλώσεις, σε αυτούς τους δήμους , σίγουρα θα ενισχύσουν και θα εδραιώσουν τους ήδη υπάρχοντες ισχυρούς , κοινωνικούς δεσμούς συνύπαρξης και επικοινωνίας μεταξύ των δημοτών τους!
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι ψυχολόγος, ouranosgeo@gmail.com
