Οι Εθνικές εκλογές του ’64
Ο Γεώργιος Παπανδρέου, στην ομιλία του στην προεκλογική συγκέντρωση της Ένωσης Κέντρου στην Αθήνα στις 14 Φεβρουαρίου 1964, που χαρακτηρίστηκε από τον τύπο της εποχής ως «απέραντης έκτασης», είχε αναφέρει:
«Η Δημοκρατία ενίκησε. Ζήτω η Δημοκρατία… Εις τον εκλογικόν στίβον, δεν αντιμετωπίζονται σήμερον απλώς δυο κόμματα. Αντιμετωπίζονται δύο κόσμοι. Ο κόσμος της παρακμής και ο κόσμος της αναγεννήσεως… εις τον ολοκληρωτισμόν της δεξιάς μας είχεν οδηγήσει η οκταετία της ΕΡΕ. Δεν υπήρχε δημοκρατία. Υπήρχε κομματικόν, αστυνομικόν, διεφθαρμένον, ολοκληρωτικόν καθεστώς. Διετηρούντο μόνο τα εξωτερικά γνωρίσματα της δημοκρατίας… ωρθώθη ο ανένδοτος αγων… και επανήλθεν η δημοκρατία, η αληθής δημοκρατία εις την αρχαίαν πατρίδα της».
Τα εκλογικά αποτελέσματα δύο ημέρες αργότερα τον δικαίωσαν. Η Ένωση Κέντρου πέτυχε ποσοστό 52,71% και 171 βουλευτικές έδρες, έναντι 35,2% και 107 βουλευτικές έδρες της σύμπραξης ΕΡΕ και Προοδευτικών του Σπύρου Μαρκεζίνη.
Η ανθρωπογεωγραφία των εκλογών του ’64 στην Κρήτη
Οι εκλογές του Φλεβάρη του 1964 αποτέλεσαν ένα θρίαμβο για την Ένωση Κέντρου του Γεώργιου Παπανδρέου στη Κρήτη. Από τους 19 βουλευτές που εκλέγονταν στην περιφέρεια του νησιού, εκλέχτηκαν 18 από την Ε.Κ. και μόλις ένας της Ε.Ρ.Ε., στο νομό Ηρακλείου. Δίκαια λοιπόν η Κρήτη από τότε θα χαρακτηρίζονταν ως «το νησί των Κεντρώων». Οι εκλεγέντες βουλευτές της Ένωσης Κέντρου ήταν οι παρακάτω:
- Στα Χανιά που διέθετε 5 έδρες, και οι βουλευτές: Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Ιωάννης Βαλυράκης, Πολυχρόνης Πολυχρονίδης, Γιώργος Μιχελογιάννης, και Εμμανουήλ Μπακλατζής.
- Στο Ρέθυμνο που διέθετε 3 έδρες, και οι 3 βουλευτές: Κωνσταντίνος Στεφανάκης, Παύλος Βαρδινογιάννης, και Ιωάννης Τσουδερός.
iii. Στο Ηράκλειο των 8 εδρών, 7 βουλευτές: Τηλέμαχος Πλεύρης, Μενέλαος Ξυλούρης, Εμμανουήλ Ματζαπετάκης, Γεώργιος Ηγουμενάκης, Κωνσταντίνος Μαρής, Κωνσταντίνος Κωνιωτάκης και Εμμανουήλ Λουλακάκης.
- Και στο Λασίθι των 3 εδρών, και οι 3 βουλευτές: Εμμανουήλ Κοθρής, Ιωάννης Σεργάκης, και Μιχαήλ Χλουβεράκης.
Ο μοναδικός βουλευτής της ΕΡΕ που εκλέχτηκε στη Κρήτη, ήταν ο Μανώλης Κεφαλογιάννης στο Ηράκλειο.
Η αποστασία τον Ιούλιο του ’65
Δυστυχώς όμως, και για τη χώρα και για το νησί, το πανηγυρικό κλίμα του εκλογικού θριάμβου, δεν θα κρατούσε και πολύ! Ενάμιση χρόνο ακριβώς μετά, τον Ιούλιο του 1965, ο πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου, αποφάσισε να αναλάβει και το υπουργείο της Εθνικής Άμυνας λόγω των αυξημένων Εθνικών θεμάτων. Την ίδια πολιτική κίνηση ακολούθησε και ο Ανδρέας Παπανδρέου ως πρωθυπουργός το 1981, όταν παράλληλα με τα καθήκοντά του ως πρωθυπουργού ανέλαβε και Υπουργός Εθνικής Άμυνας.
Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ο οποίος θεσμικά έπρεπε να επικυρώσει με βασιλικό διάταγμα την έγκριση της απόφασης του πρωθυπουργού για την υπουργική αλλαγή, αρνήθηκε. Παρ’ όλες τις εξηγήσεις του Γ. Παπανδρέου, ο βασιλιάς ήταν ανένδοτος και μάλιστα του απέστειλε μια επιστολή σε ιδιαίτερο ταπεινωτικό ύφος. Αυτό θεωρήθηκε από τον πρωθυπουργό ως κατάφωρη κατάλυση της λαϊκής εντολής και παραβίαση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Έτσι άλλη επιλογή δεν είχε έναντι της λαϊκής εντολής που είχε λάβει, πέραν της υποβολής της παραίτησης της κυβέρνησής του. Ειδάλλως θα καθίστατο πρωθυπουργός μαριονέτα του «παλατιού», προδίδοντας τη βούληση του λαού που τον είχε εκλέξει!
Ο βασιλιάς, αμέσως ανέθεσε την εντολή σχηματισμού νέας κυβέρνησης στον Γεώργιο Αθανάσιο-Νόβα έχοντας σαν δεδομένο την στήριξή του από τους βουλευτές της ΕΡΕ και ευελπιστώντας και σε κάποιους βουλευτές της Ένωσης Κέντρου. Ήταν μάλιστα τόσο γρήγορη η αντίδραση του βασιλιά που οι εφημερίδες της εποχής χαρακτήρισαν τον Νόβα ως «καταψυγμένο πρωθυπουργό» με την έννοια ότι η κατάσταση ήταν εκ των προτέρων προσυνεννοημένη, και ο Κωνσταντίνος τον είχε εξ αρχής έτοιμο, και απλά τον απόψυξε.
Πράγματι στην πρώτη ψηφοφορία για ψήφο εμπιστοσύνης στον δοτό εντολοδόχο πρωθυπουργό, 25 βουλευτές της ΕΚ αποστάτησαν και εψήφισαν κατά του κόμματός τους προδίδοντας την εμπιστοσύνη των πολιτών που τους είχαν εκλέξει. Όμως η κυβέρνηση δεν πήρε ψήφο εμπιστοσύνης στη βουλή.
Στη συνέχεια ως δοτοί πρωθυπουργοί επιχείρησαν να εξασφαλίσουν ψήφο εμπιστοσύνης, τόσο ο Στέφανος Στεφανόπουλος, όσο και ο Ηλίας Τσιριμώκος, χωρίς όμως επιτυχία. Την ψήφο εμπιστοσύνης τελικά εξασφάλισε στην 4η προσπάθεια, ο Στ. Στεφανόπουλος. Η παραπαίουσα κυβέρνηση των αποστατών, μην έχοντας στην πραγματικότητα την λαϊκή εντολή, αλλά στηριζόμενη και μόνον στις δολοπλοκίες του «παλατιού», και εν μέσω των συνεχόμενων κινητοποιήσεων, διαδηλώσεων και της ακυβερνησίας, έφτασε ως την Άνοιξη του ’67. Η στάση της όμως αυτή, είχε σαν αποτέλεσμα το να δημιουργηθεί μια διαρκής πολιτική αναστάτωση η οποία με τη σειρά της καλλιέργησε ένα νοσηρό πολιτικό κλίμα, και το οποίο εν τέλει, έστρωσε το δρόμο για την επιβολή της δικτατορίας !
Ο αντίκτυπος της αποστασίας στο «νησί των Κεντρώων»
Για το «νησί των Κεντρώων», σε επίπεδο ελεγμένων βουλευτών τα πράγματα ήταν πολύ δυσάρεστα. Από τους 25 αρχικά αποστατίσαντες βουλευτές ανά την επικράτεια, οι 7 προέρχονταν από την Κρήτη. Από τους 18 δηλαδή βουλευτές της Ε.Κ. στη Κρήτη, μόνο οι 11 έμειναν πιστοί στις αρχές του κόμματος και στον ηγέτη τους. Αυτό αποτέλεσε ένα μεγάλο πλήγμα στην εμπιστοσύνη του λαού της Κρήτης στους πολιτικούς της.
Η θλιβερή αυτή πολιτική εξέλιξη, δίχασε τον Κεντρώο πληθυσμό της Κρήτης, με αποτέλεσμα να διαρραγεί ανεπανόρθωτα η συνοχή της Δημοκρατικής παράταξης στο νησί.
Οκτώβριος του ’74 και το δημοψήφισμα για το πολιτειακό
Ανάμεσα στις εκλογές του ’64 και στη μεταπολίτευση του ’74 μεσολάβησε η 7χρονη δοκιμασία του λαού με τη κατάλυση της Δημοκρατίας από την Απριλιανή χούντα. Με την επάνοδο της Δημοκρατίας τον Ιούλιο του ’74, τον επόμενο Οκτώβριο τέθηκε το θέμα, να κρίνει ο λαός με δημοψήφισμα αν επιθυμεί αβασίλευτη ή βασιλευομένη Δημοκρατία.
Τα ποσοστά που έλαβαν πανελλαδικά, το ένα ερώτημα και το άλλο, ήταν 69,2% αβασίλευτη και 30,8% βασιλευομένη Δημοκρατία. Όμως η έκπληξη ήρθε και πάλι από τη Κρήτη, όπου τα ποσοστά κατά της βασιλείας κυμάνθηκαν ως εξής:
- Για τα Χανιά στο 92,7%
- Για το Ρέθυμνο στο 94%
iii. Για το Ηράκλειο στο 89,4%
- Και για το Λασίθι στο 88,4%
Το «νησί των Κεντρώων» διατράνωσε περίτρανα λοιπόν, πως σε καμία των περιπτώσεων, δεν θα εκχωρούσε ούτε μέρος των κεκτημένων δικαιωμάτων του, σε ξένα και ντόπια παράκεντρα εξουσίας!
Τα πολιτικά φαινόμενα
Με διαφορά λοιπόν δέκα περίπου χρόνων, παρατηρούμε ότι συνέβησαν στην Κρήτη δυο κορυφαία πολιτικά συμβάντα που μόνο ως πολιτικά φαινόμενα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν! Ήταν η κατάκτηση των κυρίαρχων ποσοστών, αφενός στην υπερψήφιση της Δημοκρατικής παράταξης, και αφετέρου στην επιλογή της αντιμοναρχικής στάσης.
* Ο Γιώργος Ουρανός είναι ψυχολόγος
