Του Μανώλη Ανδρουλιδάκη
«..Ὁ ὤν ἀρχηγὸς τῶν χρόνων καὶ τῶν τόπων
καὶ νηπιάσας ἐξ ἁγίας Παρθένου
ἰοὺς καθαίρων φύσεως τῆς βροτείας..»[31-12-2022]
Δυο λόγια για τον ακριβό μου Δάσκαλο. Θυμήθηκα με δάκρυ όσα έζησα, όσα άκουσα, ένα μεγάλο κεφάλαιο ζωής για μένα, μέχρι εσχάτων, αντηχούν τα λόγια του. Βρέθηκα, νοερά, στα έδρανα της φιλοσοφικής σχολής, στα Περιβόλια Ρεθύμνου, μαζί με τους συμφοιτητές μου, τους 145, τη δεύτερη σειρά του νεοσύστατου Παν/μίου. Περιμέναμε το δάσκαλό μας, τον τότε ειδικό επιστήμονα, τον ειδικό ερευνητή και άξιο συνεχιστή των κορυφαίων βυζαντινολόγων, των κρητολόγων, όπως ο Χανιώτης Ν, Τωμαδάκης. Ο πίνακας γέμιζε με καλλίγραφα κείμενα, γλωσσικά σχόλια, εκείνος ομιλούσε, έγραφε, δεν μας έπαιρνε από τα μάτια του. Μας έλεγε πόσο καμάρωνε που παρακολουθούμε τη φιλολογία του βυζαντίου, μελέτη δύσβατη, που γρήγορα την έκανε κτήμα μας, όπως τελειώθηκε με την τρίτομη μνημειώδη έκδοσή της. Άλλωστε ποιος θα αγνοούσε τόσο κόπο του δασκάλου, να γράψει, μετά τον πίνακα, δακτυλογραφώντας σημειώσεις, μνημεία και σύμβολα γραφής, αισθητικά ερείσματα μιας παραδειγματικής διδαχής, έγραφε διδάσκοντας, δίδασκε γράφοντας, μελέτες για την Αγία Σοφία, τον Άγιο Μηνά, πρακτικά συνεδρίων, αρθρογραφία σε περιοδικά, ένα σύνολο μεγάλης γραφής, στέρεα αναγνώσματα, σαν τα μαθήματα που από στήθους οργάνωνε.
Ακούγαμε, διαβάζαμε βυζαντινή ποίηση και πεζογραφία, μεταγωγή από τη μητρική μας γλώσσα,δια της μεσαιωνικής κοινής.Δεν άργησε να μας πείσει ωστόσο πόσο αγάπησε την Κρήτη,με πολλούς λογισμούς,την λαϊκή ποίηση, την ιστορία, την χειρόγραφή παράδοση και πολλά άλλα, όλα συναθροισμένα στο δίτομο έργο του «Νεοκρητικά Μελετήματα» (1971-2005). Σημαντικό ότι εκδόθηκαν κρητολογικές μελέτες από τοπικούς φορείς με πνευματική ακμή, όπως η Βικελαία Βιβλιοθήκη, η Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, η Αρχιεπισκοπή Κρήτης.
Στα πρώτα μαθήματα δύσκολα μα μαγευτικά, στη φιλολογία των βυζαντινών φιλοξενούνταν το δημοτικό τραγούδι.Η συλλογή ανέκδοτων τραγουδιών, το 1976 με πληροφορητές τους σπουδαστές της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ηρακλείου,οι πολυάριθμες μελέτες του για το δημοτικό τραγούδι μας ταξίδεψαν στον λαϊκό λόγο, καθώς με συγκίνηση διαβάζω ξανά τις πρώτες σημειώσεις του: Ρέθυμνο 1979. Πολλοί από μας Κρητικοί έμεναν προσκολλημένοι,καθώς δεν φαντάζονταν πως θα διδαχθούν, αυτά τα άσματα που τραγουδούσαν.Η μεγαλειώδης διδαχή τους απέκτησε σύντομα κι άλλο χορό, στην έδρα τον διαδέχονταν, διδάσκοντας Ερωτόκριτο, ο μεγάλος κρητολόγος και ερευνητής, ο αείμνηστος Στ. Αλεξίου. Ο Θεοχάρης Δετοράκης μας «λιτάνευε» με το έργο του σε ατραπούς γνώσης και παιδείας, στο στίβο της μελέτης του συνυπήρχε η βαθιά γνώση, η έρευνα μα κυρίως, αυτό που ήθελα να τονίσω στο μικρό τούτο σημείωμα η αποτύπωση του χαρακτήρα του, σοβαρότητα και πατρική ευθύνη για τον αναγνώστη και μελετητή, στοιχεία ανεξάλειπτα στο χρονικό ορίζοντα της επιστήμης.
Ένα ακόμη τεκμήριο της κρητολατρείας του, εκτός από τις θεματικά ομόκεντρες μελέτες του, ήταν η «τοιχογραφία γενναίων ανδρών»,με πλούσια συμβολή στην κρητική φιλολογία. Μέσα από τους λόγους του για τους Μ. Μανούσακα, Ν. Παναγιωτάκη, Μ. Παρλαμά, Ν. Γιανναδάκη και άλλους, μας ένωσε ως αναγνώστες με την ιστορία της επιστήμης τους. Στις σελίδες τούτες ήταν ευδιάκριτη η έγνοια του να μάς μάθει «κι άλλα γράμματα».
Η διδακτορική του μελέτη για τους Κρήτες αγίους ήθελε να «συναντήσει» την κριτική έκδοση του Ακαθίστου Ύμνου, λίγο πριν το έσχατο βιβλίο με τις επιστολές του Πατριάρχου Φωτίου. Κι όλα αυτά στο σταυροδρόμι της τοπικής ιστορίας, της κρητικής τοπογνωσίας. Ο μετρικός λόγος συνυπάρχει με τον πεζό, ανάμεσα δε μια ακόμη ταλαντούχο προσφορά, η ικανότητά του να συνθέτει επιγράμματα, αγώνισμα επίπονο, μα και μοναδικό. Η πολύεργη αξιοσύνη του τιμήθηκε από τον εντόπιο Δήμο, την ΕΚΙΜ, το Παν/μιο, το Οικουμενικό Πατριαρχείο.
Αφανείς τιμητές και φιλόστοργοι, η οικογένεια, η σύζυγος Άννα, κραταιά φιλόλογος, ο Ευστάθιος και η Μαρίνα που πρόκοψαν στον ακαδημαϊκό βίο. Το μάθημα στη φιλοσοφική σχολή του Ρεθύμνου που τόσο λάμπρυνε, δεν τελείωσε, συνεχίζεται με το δικό μας πρόγραμμα, με παρόντα τον αγαπημένο Δάσκαλό μας, στις σελίδες με κεφαλαία γράμματα, γιατί τα σμίλεψε με περίσσια εγγραματοσύνη, οδηγοί εξάλλου στα παράξενα μονοπάτια των γραμμάτων. Φτωχά τα λόγια μου, η οφειλή μεγάλη. Αιωνιόχρονη η μνήμη σου.
O Μανώλης Γ. Ανδρουλιδάκης,είναι δρ. Φ.Ε.Κ.Π.Α
Διδάσκων Ε.ΔΙ.Π στην Πατριαρχική Ανώτατη Ακαδημία Κρήτης
