Ο κ. Ζαχαρίας Δημ. Καλοχριστιανάκης, συνταξιούχος εκπαιδευτικός, χρόνια τώρα ασχολείται συγγραφικά και με αξιοσημείωτο, ομολογουμένως, ζήλο για την ανάδειξη της διαχρονικής του τόπου του Ιστορίας, των Αστερουσίων, μιας περιοχής παρθένας με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος, μεγάλη παράδοση και λαμπρά ιστορία, που αποτέλεσε την πόρτα εισόδου του μοναχισμού από την αρχική του κοιτίδα, την Αίγυπτο, αρχικά στον ελλαδικό και στη συνέχεια και στον λοιπό πανευρωπαϊκό χώρο. Απ’ εδώ, επίσης (και πιο συγκεκριμένα από τους Καλούς Λιμένες, τόπο βιβλικό, γνωστό από τις Πράξεις των Αποστόλων) πέρασε, ως γνωστόν, και διαχείμασε ο θείος των Εθνών Απόστολος Παύλος κι εδώ, στις απόκοσμες κορυφές και στ’ απομονωμένα αστερουσιανά σπήλαια ο ορθόδοξος μοναχισμός το πρώτον υιοθέτησε τον τύπο της νοεράς προσευχής, αλλά και ανέδειξε προς στήριξη της ορθόδοξης πίστης του κρητικού λαού την αντιρρητική θεολογία σε μιαν κορυφαία στιγμή της ιστορίας, που σημαδεύτηκε από τον περίφημο λόγιο ιερωμένο και αριστοτελικό φιλόσοφο Ιωσήφ Φιλάγρη. Τώρα δε, με το παρουσιαζόμενο πόνημά του, ο κ. Καλοχριστιανάκης έκρινε σκόπιμο να εξετάσει τη δράση, το έργο και τον φιλοσοφικό στοχασμό του Ιωσήφ Φιλάγρη σε σχέση, πάντα, με τον εμπνέοντα Αστερουσιανό χώρο -όπως τον περιγράψαμε αμέσως παραπάνω- όπου περί τα έτη 1360 έως 1393, της ενετικής στην Κρήτη κυριαρχίας, έζησε το μεγαλύτερο και παραγωγικότερο μέρος της ζωής του.
Έτσι, αν προσέξουμε τον τίτλο του βιβλίου που παρουσιάζουμε στην αγάπη σας (Ο Ιωσήφ Φιλάγρης και τα Αστερούσια), θα παρατηρήσουμε ότι, ακριβώς, ενώ στο κείμενο προηγούνται -και αυτό, φυσικά, είναι και το σωστό- τα Αστερούσια, δεδομένου ότι επιθυμία τού συγγραφέα είναι πρώτα να μας παρουσιάσει, με κάθε λεπτομέρεια, τον χώρο και τον χρόνο (τον χωροχρόνο) στον οποίο έζησε και έδρασε ο μέγας αυτός φιλόσοφος και αντιρρητικός θεολόγος, ο Ιωσήφ Φιλάγρης, όμως, στο τέλος, όταν είναι, πια, να δώσει τον τίτλο του βιβλίου, ο συγγραφέας αντιστρέφει -θεωρώ συνειδητά- τη λογική σειρά σκέψης και λόγου των κειμένων του βιβλίου του και προτάσσει- δημιουργώντας, πάντως, με αυτό καλαισθησία και σχήμα πρωθύστερο (ως προς τη συνεκτική διαδοχή των πραγμάτων) – προτάσσει, λέγω, των Αστερουσίων το όνομα του Φιλάγρη («Ο Ιωσήφ Φιλάγρης και τα Αστερούσια»), θέλοντας, προφανώς, με τον τρόπο αυτόν, να τονίσει εμφατικά τη μεγάλη του ανδρός μορφή και την τεράστια συμβολή του στη διαφύλαξη της Ορθοδοξίας έναντι του Ρωμαιοκαθολικισμού των κρίσιμων εκείνων χρόνων, της Ενετοκρατίας, που ο Φιλάγρης έδρασε στην περιοχή των Αστερουσίων.
Ο χώρος, λοιπόν, όπου εκτυλίσσεται η αντιρρητική και διδακτική του Φιλάγρη δράση είναι, ακριβώς, ο ενιαίος χώρος του Κρητικού Νότου, όπως τον ορίσαμε παραπάνω και όπως τον καταγράφει και στο παρουσιαζόμενο βιβλίο του ο συγγραφέας κ. Καλοχριστιανάκης. το ιερό, δηλαδή, βουνό των Αστερουσίων, με κέντρα τις περιοχές του Κόφινα (Λουσούδι – Μονή Τριών Ιεραρχών), όπου ο Φιλάγρης γράφει το 1382 – 83 ή το 1388 το σημαντικότερο από τα αντιρρητικά κείμενά του, τον κατά Λατίνων δικανικό λόγο, προκειμένου -όπως σημειώνει στον πρόλογό του- να τονώσει το ορθόδοξο φρόνημα των συμπατριωτών του και, λίγο αργότερα (το 1393), και τα φιλοσοφικά του κείμενα, τα οποία ολοκληρώνει τον Μάρτιο του 1394 στην Ερημόπολη, «πλησίον του Γαληνίου Χριστού», στη ρεθεμνιώτικη, δηλαδή, Πίσω Γιαλιά, στην Αγία Γαλήνη, με τον σχολιασμό του έργου «Περί Ερμηνείας» του Αριστοτέλη. Σημειώνει ο Φιλάγρης κατά λέξη: «Ετελειώθη… εν τη Ερημοπόλει πλησίον του Γαληνίου Χριστού…».
Την υπόθεση ότι πρόκειται για το μοναστήρι του Γαληνίου Χριστού διατύπωσε πρώτος ο Λατίνος αρχιεπίσκοπος της Αθήνας, Louis Petit- που εξέδωσε τη «Βιβλιογραφία των Ελληνικών Ακολουθιών» που τυπώθηκαν από το 1626 ως το 1925. Ο Petit θεώρησε ότι από το όνομα της Μονής αυτής προήλθε το σημερινό ρεθεμνιώτικο χωριό Αγία Γαλήνη , υπόθεση, θεωρούμε ορθή, που επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι στην περιοχή αναφέρεται, πράγματι, μονή του «Σωτήρος Χριστού του Γαληνού», ενώ «Ερημόπολις» («ετελειώθη…. εν τη Ερημοπόλει», όπως σημειώνει ο Φιλάγρης) ονομάζεται και σήμερα όρμος και υδραγωγείο στη βόρεια ακτή του κόλπου της Μεσαράς, δυο, μόλις, μίλια δυτικά της Αγίας Γαλήνης.
Ώστε, σε τελική ανάλυση, οι περιοχές των Μονών των Τριών Ιεραρχών (της οποίας ο Φιλάγρης υπήρξε κτήτορας πριν από τα έτη 1393- 94), του Κουδουμά και του Γαλήνιου Χριστού (Αγίας Γαλήνης) (παρά την Ερημόπολη, της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, Ρεθύμνου)- στις οποίες γίνεται ρητή αναφορά στο έργο τού Φιλάγρη- ορίζουν και τον χώρο της ενιαίας ασκητικής, μοναχικής, αντιρρητικής και διδακτικής δράσης του.
Μετά από όλα αυτά θα μου επιτρέψετε, στο σημείο αυτό, επιλογικά, να κλείσω την παρουσίασή μου στο θαυμάσιο αυτό βιβλίο του φίλου κ. Ζαχαρία Καλοχριστιανάκη με τα ίδια του τα λόγια, όπως «καλλιγραφικοίς, σχεδόν βυζαντινοίς, θα έλεγα, γράμμασιν» κλείνουν στο καλλιτεχνικό οπισθόφυλλο του βιβλίου το όλον έργο, με μιαν πλήρη γλωσσικά και πυκνά δομημένη περίληψη του κειμένου, που διατηρεί «σφιχτά» το ενιαίο ονοματικό ύφος (ένα μοναδικό ρήμα σε ολόκληρη περίληψη 70 λέξεων!), κύριο συστατικό του σαφούς, απόλυτου και κατηγορικού λόγου:
«Εδώ στα Αστερούσια, στη νοτιότερη οροσειρά της Ελλάδος και της Ευρώπης, στην εκκλησιαστική επικράτεια της Ιεράς Μητρόπολης Γορτύνης και Αρκαδίας, παρά «την Κωφήνια» κορυφή και την Ιερά Μονή Κουδουμά, στην τοποθεσία Λουσούδι, στην Ιερά Μονή των Τριών Ιεραρχών, έζησε (ιδού το μοναδικό ρήμα), έζησε, λέγω, το β’ μισό του 14ου αιώνα ο λόγιος ιερωμένος Ιωσήφ Φιλάγρης, ιδρύοντας ένα ανώτατο πνευματικό κέντρο, διδάσκοντας την «πλείονα» γνώση και αντιγράφοντας τα αριστοτελικά κείμενα».
Για όλα αυτά, ο κ. Καλοχριστιανάκης είναι αληθινά άξιος του «δικαίου επαίνου» αλλά και της αγάπης όλων μας -και, μάλιστα, των Αστερουσιανών- για το περίσσευμα της αγάπης του και για το περισπούδαστο και κεφαλαιώδους σημασίας έργο του για τον τόπο, απόρροια της αγάπης του και των συστηματικών και ενδελεχών ερευνών του στον χώρο της κρητικής, εκκλησιαστικής και πολιτικής ιστορίας. Χωρίς κανένα δισταγμό μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το φωτισμένο ενδιαφέρον ορισμένων ανθρώπων, το γνήσιο συναίσθημα ευθύνης τους απέναντι στους συμπολίτες τους, η ολοπρόθυμη συνεργασία τους με τους άλλους για ανώτερους σκοπούς και ιδανικά αποτελούν την ασφαλέστερη δικλείδα για την προαγωγή και ιστορική και πνευματική ανάπτυξη και καταξίωση ενός τόπου.
* Ο Κωστής Ηλ. Παπαδάκης είναι φιλόλογος-θεολόγος
www.ret-anadromes.blogspot.com
