Στην εποχή που έχει κυριαρχήσει το ηλεκτρονικό εμπόριο, οι μεγάλες αγορές, τα τουριστικά είδη, τα φθηνά και χαμηλής ποιότητας προϊόντα σε πολυκαταστήματα και πολυεθνικές, η τοπική αγορά του Ρεθύμνου, της οποίας η ταυτότητα μπορεί να έχει επίσης αλλοιωθεί σε έναν βαθμό ανά τα χρόνια, διαθέτει ακόμα μερικά σημεία στο κέντρο της πόλης, που φέρνουν σε επαφή τον τοπικό πολιτισμό, την παράδοση και την ιστορία. Στα χρόνια μετά την πανδημία, κυρίως οι νέοι, αλλά ακόμα και οι ξένοι επισκέπτες έκαναν μία στροφή, εκδηλώνοντας ενδιαφέρον για αγορές προϊόντων, όπως βινύλια, CD, μεταχειρισμένα βιβλία και ρούχα δεύτερου χεριού, κρατώντας μία απόσταση από την κατανάλωση ακριβών και καινούργιων ειδών. Παρότι οι περισσότερες επιχειρήσεις έχουν πλέον εκσυγχρονιστεί, παρέχοντας υπηρεσίες και προϊόντα που αντιστοιχούν στις ανάγκες και τις απαιτήσεις των καταναλωτών, υπάρχουν μερικά καταστήματα που διαθέτουν δυσεύρετα, σπάνια είδη και αντικείμενα από το παρελθόν, είτε συλλεκτικού χαρακτήρα, είτε αισθητικής και διακόσμησης. Το ενδιαφέρον για «vintage» προϊόντα, αντίκες, «second hand» ρούχα και μεταχειρισμένα βιβλία γνωρίζει σημαντική άνθιση και σε τοπικό επίπεδο, ιδιαίτερα ανάμεσα στις νεότερες γενιές, καθώς πρόκειται ουσιαστικά για μια στροφή που δεν υπαγορεύεται μόνο από την ανάγκη για εξοικονόμηση χρημάτων, αλλά κυρίως από την επιθυμία για βιωσιμότητα, αυθεντικότητα και προσωπική έκφραση.
Σε μια εποχή υπερκατανάλωσης και μαζικής παραγωγής, τα vintage και second hand αντικείμενα αποκτούν ξεχωριστή αξία, με τον καταναλωτή να αποδίδει μεγαλύτερη σημασία στη μοναδικότητα και την ποιότητα παραγωγής, την ώρα που δίνεται επίσης έμφαση στη μείωση του ατομικού περιβαλλοντικού αποτυπώματος και στην εκμετάλλευση ανθρώπινων και φυσικών πόρων, όπως προκύπτει από την βιομηχανία της γρήγορης μόδας και της παραγωγής χαμηλής ποιότητας υλικών. Παρόμοια είναι η εικόνα και στον χώρο των βιβλίων, όπου οι φίλοι της ανάγνωσης στρέφονται όλο και πιο συχνά σε παλαιοβιβλιοπωλεία και ανταλλακτικές βιβλιοθήκες. Το μεταχειρισμένο βιβλίο κουβαλά ιστορία, φέρει σημάδια χρήσης που συχνά το καθιστούν πιο «ζωντανό», ενώ προσφέρει πρόσβαση σε γνώσεις και λογοτεχνία με χαμηλότερο κόστος και μικρότερη επιβάρυνση στο περιβάλλον. Το υψηλό κόστος ενός βιβλίου σήμερα λειτουργεί αποτρεπτικά για έναν σύγχρονο βιβλιοφάγο, ο οποίος αναζητεί όχι μόνο την ποσότητα, αλλά και την ποιότητα στο σύγγραμμα που καλείται να αγοράσει.
Ένα κατάστημα με χιλιάδες συλλεκτικά είδη, αντίκες και vintage προϊόντα στην παλιά πόλη
Αργαλειοί, χάρτες, νομίσματα, φωτογραφικό υλικό πριν από τον 20ο αιώνα, μεταχειρισμένα κοσμήματα και ρούχα, πίνακες ζωγραφικής και είδη διακόσμησης σπιτιού βρίσκονται ανάμεσα στα χιλιάδες συλλεκτικά προϊόντα που μπορεί κανείς να αγοράσει στο κατάστημα του Μιχάλη Μανουσάκη, στην παλιά πόλη, ένα μαγαζί που προσελκύει το ενδιαφέρον του τουριστικού κόσμου, αλλά έχει επίσης μεγάλη απήχηση στους νέους. «Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν χιλιάδες επιλογές με συλλεκτικό υλικό, για το οποίο εκφράζει ενδιαφέρον το σύνολο του κόσμου, ιδιαίτερα Ευρωπαίοι επισκέπτες, γιατί στην Ευρώπη δεν υπάρχουν τέτοιου είδους καταστήματα, παρά μόνο στην Αγγλία και στο Βέλγιο. Έχουμε επίσης προσελκύσει πολλούς νέους, οι οποίοι ενδιαφέρονται κυρίως για παλιά βινύλια, cd, νομίσματα και χαρτονομίσματα, χαρτονομίσματα τόσο από την Ελλάδα όσο και από την Κρήτη του παρελθόντος, ενώ υπάρχουν χιλιάδες επιλογές σε κοσμήματα, ειδικά τα μεταχειρισμένα κοσμήματα τα οποία αγοράζουν με το κιλό», ανέφερε μεταξύ άλλων μιλώντας στα «Ρ.Ν.» ο κ. Μανουσάκης, τονίζοντας ότι οι νέοι επιλέγουν προϊόντα για τη διακόσμηση του σπιτιού, είτε για τους ίδιους, είτε για να τα κάνουν δώρα σε φίλους και οικογένεια. «Στο κομμάτι της οικιακής διακόσμησης, υπάρχουν επιλογές σε πίνακες, ζωγραφική, λιθογραφίες, παλιά φωτιστικά και συλλεκτικό υλικό από 1ο και 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, για το οποίο ενθουσιάζονται κυρίως οι τουρίστες από τις βόρειες χώρες», ανέφερε.
Ακόμα και ιστορικοί ή άνθρωποι από το χώρο του Πανεπιστημίου Κρήτης εκδηλώνουν ενδιαφέρουν, είτε για παλιό φωτογραφικό υλικό, είτε για σπάνια αντικείμενα, όπως χάρτες, παλιά ντοκουμέντα και δυσεύρετα προϊόντα. «Οι τουρίστες έχουν μεγαλύτερη εμπειρία από τους Έλληνες στο κομμάτι των συλλεκτικών ειδών, γι’ αυτό και όταν βλέπουν ένα τέτοιο κατάστημα στο Ρέθυμνο είναι σαν έκπληξη για αυτούς». Σύμφωνα με τον κ. Μανουσάκη, οι αγορές αντικών είναι μία σύνδεση με το παρελθόν, αλλά ακόμα και μία οικονομική διαφυγή. «Μέσα από τη διάθεση τέτοιων προϊόντων αναδεικνύεται ο πολιτισμός αλλά και η ίδια η παράδοση, γιατί έχουμε από αργαλειούς, παλιά κιλίμια, ακόμα και παραδοσιακά κρητικά κεντήματα και φωτογραφικό υλικό από ντόπιες περιοχές της Κρήτης του 19ου αιώνα». Όσο για τις τιμές των προϊόντων, ο κ. Μανουσάκης αποκάλυψε ότι στα συλλεκτικά είδη, μπορεί κανείς να βρει αντικείμενα που κοστίζουν από δύο ευρώ, μέχρι και αντικείμενα που κοστίζουν χιλιάδες ευρώ.
Η αξία των μεταχειρισμένων βιβλίων
Είτε με όρους συναισθηματικούς, είτε με οικονομικούς, το ενδιαφέρον της τοπικής κοινωνίας του Ρεθύμνου περιστρέφεται γύρω από τα μεταχειρισμένα και τα παλιά βιβλία, όχι απαραίτητα περισσότερο από τις νέες εκδόσεις, αλλά σε βαθμό που να γίνεται αισθητή η αναζήτηση του παραδοσιακού έντυπου λόγου, σύμφωνα με όσα ανέφερε στα «Ρ.Ν.» ο Ηλίας Σποντιδάκης, ιδιοκτήτης βιβλιοπωλείου στην οδό Σουλίου στην παλιά πόλη. «Όλες οι ηλικίες προτιμούν τα μεταχειρισμένα βιβλία, ιδιαίτερα οι νέοι ψάχνουν βιβλία που να έχουν σχέση με την αγάπη ή την περιπέτεια, ενώ μεγαλύτερες ηλικίες εκδηλώνουν ενδιαφέρον για ιστορικά βιβλία. Σε κάθε περίπτωση, είτε πρόκειται για μεταχειρισμένα βιβλία λογοτεχνικά, φαντασίας, αστυνομικά είτε από οποιαδήποτε λογοτεχνική κατηγορία, το ενδιαφέρον είναι πολύ μεγάλο», σημείωσε, τονίζοντας ότι τα κίνητρα των πελατών έχουν να κάνουν με το οικονομικό σκέλος, είτε με την εξεύρεση βιβλίων που είναι εξαντλημένα από τους εκδοτικούς οίκους. «Μιλάμε κυρίως για ελληνικά βιβλία, αλλά υπάρχουν και ξένα, αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά. Το μαγαζί είναι εδώ 40 χρόνια, οπότε υπάρχει μεγάλο πελατολόγιο ξένων, το οποίο διαβάζει και μεταχειρισμένα βιβλία, ξενόγλωσσα, ενώ κάποιοι, οι οποίοι μιλάνε κάποια ελληνικά, διαβάζουν και ελληνικά βιβλία», ανέφερε.
Μέσα από παλαιοβιβλιοπωλεία, παλαιότερα ή δυσεύρετα έργα μπορούν να φτάσουν ξανά στα χέρια αναγνωστών, διατηρώντας τη λογοτεχνική και πολιτιστική κληρονομιά ζωντανή. «Όσο και να φαίνεται παράξενο, οι νέοι εκδηλώνουν ενδιαφέρον. Είναι ευχάριστο ότι και νέα παιδιά διαβάζουν μεταχειρισμένα βιβλία. Φοιτητές που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να αγοράσουν ένα καινούργιο βιβλίο και να δώσουν 20 και 25 ευρώ, πολύ εύκολα μπορούν να αγοράσουν ένα μεταχειρισμένο με δύο, τρία και πέντε ευρώ. Στο βιβλιοπωλείο μπορείτε να βρείτε και παλιά βιβλία, όχι μόνο μεταχειρισμένα, από το 1940 και πίσω. Εμείς έχουμε μία μεγάλη γκάμα, τη μεγαλύτερη στο Ρέθυμνο και πιθανότατα στην Κρήτη, με βιβλία που εξειδικεύονται με λαογραφία της Κρήτης, τα περισσότερα εκ των οποίων είναι εξαντλημένα», ανέφερε επίσης ο κ. Σποντιδάκης.
Η ανταλλακτική βιβλιοθήκη με όρους παράδοσης και ελεύθερης διακίνησης βιβλίων
Ένα σύμβολο συλλογικότητας και ανταλλαγής στοιχείων πολιτισμού είναι η ανταλλακτική βιβλιοθήκη που λειτουργεί στο κέντρο του Ρεθύμνου και βρίσκεται έξω από το βιβλιοπωλείο «Βιβλιοσκόπιο» κοντά στην Πλατεία Αγνώστου Στρατιώτη. Το βιβλιοπωλείο δίνει τη δυνατότητα να αφήσεις και να πάρεις ένα βιβλίο στη μικρή βιβλιοθήκη που έχει διαμορφώσει έξω από τον χώρο του και η οποία είναι ανοικτή 24 ώρες το 24ωρο. Πέρα από την πρακτική της πλευρά, η ανταλλακτική βιβλιοθήκη ενισχύει την κοινωνική συνοχή, ενώνοντας διαφορετικούς ανθρώπους γύρω από την αγάπη για το βιβλίο και αποτελώντας μια σιωπηλή πράξη πολιτισμού που αυξάνει την προσβασιμότητα στη λογοτεχνία και δίνει δεύτερη ζωή σε βιβλία, που αλλιώς θα σκονίζονταν σε κάποιο ράφι ή θα κατέληγαν στα σκουπίδια. «Εμείς θέλαμε να έχουμε μία δανειστική βιβλιοθήκη, για να έχει την ευκαιρία και αυτός που δεν μπορεί να αγοράσει ένα βιβλίο, να πάρει ένα μέσα από το βιβλιοπωλείο, ή να αφήσει ένα που έχει διαβάσει για να το διαβάσει κάποιος άλλος. Ο κόσμος χαίρεται πάρα πολύ που το βλέπει, τόσο οι Έλληνες και οι ξένοι, οι οποίοι έχουν αγκαλιάσει τη νοοτροπία της δανειστικής βιβλιοθήκης. Υπάρχει ενδιαφέρον όλο τον χρόνο, απλά εντείνεται το καλοκαίρι όταν ξεκινάει η τουριστική περίοδος. Πάντως η βιβλιοθήκη είναι γεμάτη συνέχεια», ανέφερε μεταξύ άλλων μιλώντας στα «Ρ.Ν.» η Ασπασία Μπουλαμάτση, υπεύθυνη του βιβλιοπωλείου. Παράλληλα, όπως τόνισε, οι Έλληνες δεν έχουν τόσο στη νοοτροπία τους την ανταλλαγή βιβλίων, εστιάζοντας περισσότερο στα βιβλία που θέλουν να πάρουν, αλλά η ανταλλακτική βιβλιοθήκη αποτελεί επίσης έναν οικολογικό και δημιουργικό τρόπο επαναχρησιμοποίησης, μειώνοντας την ανάγκη για συνεχείς αγορές και προωθώντας έναν πιο αειφόρο τρόπο κατανάλωσης πολιτιστικού περιεχομένου. Σύμφωνα με την κ. Μπουλαμάτση, «τα ελληνικά βιβλία εξαφανίζονται κατευθείαν, αλλά σπάνια επιστρέφονται, ενώ η βιβλιοθήκη ανανεώνεται καθημερινά από εμάς. Μπορεί να πάρεις ένα βιβλίο, να μην σου πολυαρέσει, ή να ταξιδεύεις και να μην θέλεις να το κουβαλάς, μπορείς να το αφήσεις εκεί για να το πάρει κάποιος άλλος».
