Του ΓΙΩΡΓΗ ΤΣΙΓΔΙΝΟΥ*
Τα στοιχεία που αναφέρω παρακάτω προέρχονται από το δίτομο μνημειώδες έργο του Στέργιου Γ. Σπανάκη «Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων», Ηράκλειο 1991. Σύμφωνα με όσα λέει στην αρχή ο Σπανάκης, η απογραφή αυτή είναι ακριβής και λεπτομερής και η μοναδική γενική πληθυσμιακή απογραφή των χρόνων της Βενετοκρατίας, που αναγράφει τον πληθυσμό του κάθε χωριού χωριστά. Έγινε μεταξύ των ετών 1581-1583 από τον Πέτρο Καστροφύλακα (Pietro Castrofilaka), Ragionato (λογιστή) των Συνδίκων. Στην απογραφή κατατάσσεται ο πληθυσμός της Κρήτης σε τέσσερις κατηγορίες, προκειμένου οι κατακτητές Βενετοί να εξυπηρετούν τις ανάγκες τους για τις αγγαρείες. Στους ενήλικες άντρες από 14-60 ετών, στις γυναίκες όλων των ηλικιών, στα ανήλικα αγόρια μέχρι 14 ετών και στους γέροντες (άρρενες) άνω των 60 ετών. Στην εργασία μου εδώ ο πληθυσμός κάθε χωριού θα αναγραφεί συνολικά, ενώ τα χωριά θα τα χωρίσω σε δύο στήλες. Σε αυτά που υπήρχαν από τότε και διατηρούνται μέχρι σήμερα, που είναι και τα περισσότερα και σε αυτά που υπήρχαν τότε, αλλά δεν υπάρχουν σήμερα.
α. Χωριά που υπήρχαν τότε και διατηρούνται μέχρι σήμερα.
1. Αγαλιανός (Agaglianu): 52 κάτοικοι
2. Άγιος Βασίλειος (San Baseggio Castelo): 136
3. Άγιος Ιωάννης Καμένος (San Zuanne Ciamero): 74
4. (Α) Κούμια (Cumia): 464
5. Ακτούντα (Cutuda): 133
6. Άρδακτος (Ardacto): 180
7. Ασώματος (Assomato de Mega Potamo): 89
8. Ατσιπάδες (Acipadhes): 291
9. Βάτος (Vatto): 74
10. Βρύσες (Vrisses de Cumia): 121
11. Γιαννιού (Giagniu): 184
12. Δαριβιανά (Darivo): 59
13. Δρύμισκος (Dhtmisco): 316
14. Kαλή Συκιά (Cali Sichia apano και Cali Sichia Cato): 140
15. Καρήνες (Carines): 312
16. Κεντροχώρι (Vuidhomagergio): 60
17. Κεραμέ (Cheramena): 207
18. Kισσός (Chisso): 222
19. Κοξαρέ (Coxarea): 42
20. Κρύα Βρύση (Criavrissi): 129
21. Λαμπηνή (Labini): 74
22. Λευκόγεια (Lefogia Potamo): 86
23. Μαριού (Mariu): 49
24. Μέλαμπες (Melabes): 338
25. Μιξόρρουμα (Mixoruma): 64
26. Μουρνέ (Murnea): 121
27. Μύρθιος (Mirtio de Megapotamo): 144
28. Ορνέ (Ornea): 40
29. Παλαιόλουτρα (Pagliolutra, Palea Lutra): 73
30. Πλατανές (Platanea): 203
31. Ροδάκινο (Rodacchino), αναφέρεται από τον Parozzi και από τον Καστροφύλακα, αλλά χωρίς αριθμό κατοίκων –
32. Σακτούρια (Sacturia): 193
33. Σελλιά (Seglia): 209
34. Σπήλι (Peraspili,Podespili): 116
35. Φρατί (Pati, Phrati, Fratti): 87
β. Χωριά που δεν υπάρχουν σήμερα
1. Αγία Παρασκευή (Santa Veneranda), περιοχή Πρέβελη, χωρίς αριθμό κατοίκων –
2. Άγιος Βλάσης, (San Vlassi), περιοχή Σακτουρίων: 40
3. Άγιος Ιωάννης Θεολόγος Αλωτός,(San ZuanneTheologo), περιοχή Δρυμίσκου: 59
4. Γέροντες, (Gerondes), περιοχή Κρύας Βρύσης: 61
5. Γομαράς (Gomara), περιοχή Ορνές: 66
6. Διπλοχώρι (Deblogori), περιοχή Μουρνές: 176
7. Eξίποτα-Μαρμαρά-Τσικαλαριά (Exipota-Marmara-Cicalaria), περιοχή Κοξαρέ: 112
8. Επίζυγος (Episigo), περιοχή Μουρνές: 59
9. Καστανέα (Castanea), περιοχή Μιξορρούματος: 90
10. Κάτω Κέρας (Kato Chiera), περιοχή Κρύας Βρύσης: 51
11. Kλαπατάς (Clapata), περιοχή Ορνές: 96
12. Λάκκος (Laco), περιοχή Μουρνές: 67
13. Λίγκρες (Lingres), περιοχή Κεραμέ: 31
14. Λοφιά (Lofia), περιοχή Λαμπηνής: 43
15. Μύλοι (Molini de Megapotamo), περιοχή Πρέβελη: 56
16. Πετριανά (Petrianna et Mili): 96
17. Τριόδι (Triodi, Triodhi), περιοχή Κισσού: 31
18. Φόνισσα (Fonisa), δεν αναφέρονται κάτοικοι –
19. Φοινικιάς (Finichia), περιοχή Σελλίων, δεν αναφέρονται κάτοικοι –
20. Φτερέας (Fterea, Itera), περιοχή Δαριβιανών: 51
γ. Παρατηρήσεις
1. Σύμφωνα με τα προαναφερόμενα στοιχεία το συνολικό άθροισμα του πληθυσμού της επαρχίας τότε πρέπει να υπολογίζεται μεταξύ των 6.300-6.400 ατόμων και τούτο γιατί δεν αναφέρεται από τον Καστροφύλακα αριθμός κατοίκων στο Ροδάκινο, στο Φοινικιά και σε κάποια μικρά μετόχια. 2. Την περίοδο αυτή υπήρχαν πολλά κατοικημένα μετόχια, όπως στην περιοχή Ατσιπάδων – Κοξαρέ, στην περιοχή της Μουρνές, στην περιοχή Κρύας Βρύσης – Ορνέ και στην περιοχή Κεραμέ – Δρυμίσκου. Πιστεύω, ότι γινόταν για οικονομία χρόνου, όταν τα περιουσιακά στοιχεία μιας ομάδας κατοίκων ήταν σε μακρινή απόσταση από την κατοικία τους, αλλά συνέβαλε σε τούτο η ομαλότητα και η σχετική προσέγγιση μεταξύ των κατακτητών Βενετών με τους υπόδουλους ορθόδοξους Έλληνες, πριν από την επερχόμενη μεγάλη «καταιγίδα», δηλαδή την εισβολή των Τούρκων στην Κρήτη το έτος 1645 και εν τέλει τη σταδιακή κατάκτησή της μέχρι το έτος 1669. Κάθε μετόχι είχε στενή σχέση με το χωριό, δηλαδή με το μεγαλύτερο οικιστικό σύνολο στο οποίο ανήκε, ωστόσο με την εισβολή των Τούρκων πολλά απ’ αυτά εγκαταλείφθηκαν.
* Ο Γιώργης Ν. Τσιγδινός είναι συντ/χος εκπαιδευτικός
