Η Κλασική περίοδος της αρχαίας Ελληνικής ιστορίας διήρκεσε από το 480 π.Χ. έως το 323 π.Χ., περίπου 150 χρόνια, και χαρακτηρίστηκε από μεγάλη πολιτιστική άνθιση. Υπήρξε μια πολύ λαμπρή περίοδος. Άρχισε με το τέλος της Αρχαϊκής περιόδου μέχρι το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. (ca 480-323 π.Χ.). Τότε ουσιαστικά συντελέστηκε η γένεση του Ελληνικού έθνους, μετά τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες, μεταξύ των Ελληνοφώνων φυλών, που μεταφράσθηκε για πρώτη φορά σε μια κοινή πολιτιστική εμπειρία. H Κλασική Ελλάδα είναι ο τόπος όπου γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν η φιλοσοφία, το θέατρο, οι τεχνολογίες και οι επιστήμες, ενώ η Αθήνα αποτέλεσε το λίκνο της δημοκρατίας!
Στο τέλος της Αρχαϊκής περιόδου είχε ήδη εγκαθιδρυθεί στην Αθήνα η δημοκρατία από τον Κλεισθένη (ca 570-507 π.Χ.) και οι Έλληνες αντιμετώπισαν την εισβολή στρατευμάτων της τότε υπερδύναμης, των Περσών. Το 499 π.Χ. η Αθήνα έστειλε στρατεύματα για να ενισχύσει τις Ελληνικές πόλεις των Ιώνων της Μικράς Ασίας. Μετά από δυο περσικές επιδρομές εναντίον της ηπειρωτικής Ελλάδας, οι περσικές δυνάμεις ηττήθηκαν κατά κράτος από τον αθηναϊκό στρατό και τους συμμάχους του.
Μετά το τέλος των περσικών πολέμων σημειώθηκε ευρεία διάδοση του γραπτού λόγου στην τραγωδία και τις δημόσιες και ιδιωτικές επιγραφές, ενώ ο 5ος και ο 4ος αιώνας π.Χ. χαρακτηρίστηκαν από την ακμή ορισμένων πόλεων κρατών και την μετέπειτα επικράτηση της Μακεδονίας. Ο 5ος αιώνας ήταν ο αιώνας της σταθερότητας, καθώς όλος ο Ελληνικός κόσμος οργανώθηκε γύρω από το δίπολο Αθήνα-Σπάρτη. Στις αρχές του 5ου αιώνα η Αθήνα αναδείχτηκε σε σημαντική παγκόσμια δύναμη. Ήταν όμως ανάγκη να ανοικοδομηθεί εξαιτίας των καταστροφών, που είχε υποστεί από τους Πέρσες. Σε αυτό βοήθησαν τα χρήματα των συμμάχων, που διατέθηκαν στην Αθήνα μετά τη δημιουργία της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Η πόλη τειχίστηκε εκ νέου από τον Θεμιστοκλή (ca 527-459 π. Χ.) με μεγαλύτερο και ισχυρότερο τείχος και ενώθηκε ουσιαστικά με τον Πειραιά με τα μακρά τείχη, κατά μήκος περίπου της οδού Πειραιώς και της γραμμής του ηλεκτρικού.
Στη συνέχεια, ο Περικλής (ca 494-429 π. Χ.) ξεκίνησε την κατασκευή των μνημείων στην Ακρόπολη με σημαντικότερο τον Παρθενώνα, που χτίστηκε πάνω σε προηγούμενο ναό της Αθηνάς, ο οποίος καταστράφηκε από τους Πέρσες κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων (Εικ. 1α και β). Με την αποπεράτωση του ναού, μεταφέρθηκε σε αυτόν το συμμαχικό ταμείο από τη Δήλο, κάνοντας εμφανείς πλέον τις ηγεμονικές τάσεις της Αθήνας. Επίσης, στην Αγορά κατασκευάστηκαν νέα δημόσια κτήρια. Σημαντικότερα από αυτά είναι ο ναός του Ηφαίστου, στο Θησείο, που αποτελεί σήμερα τον καλύτερα διατηρημένο Ελληνικό ναό, καθώς και ένα κυκλικό οικοδόμημα, τον Θόλο, δηλαδή το εντευκτήριο των βουλευτών.
Στα τέλη της Αρχαϊκής περιόδου και κατά την Κλασική περίοδο αναπτύχτηκε η θεατρική τέχνη. Χαρακτηριστικό είναι το θέατρο του Διονύσου νοτίως της Ακρόπολης, το πρώτο προηγμένο θέατρο στον κόσμο, όπου ανέβασαν έργα τους ο Αισχύλος (525-456 π.Χ.), ο Ευριπίδης (480-406 π. Χ.), ο Σοφοκλής (496-406 π.Χ.), ο Αριστοφάνης (525-456 π.Χ.) και άλλοι (Εικ. 2α). Άλλα εφάμιλλα θέατρα είναι αυτά της Επιδαύρου, των Δελφών, της Ερέτριας, της Ηράκλειας και άλλα (Kollyropoulos et al., 2015).
Ο Ασκληπιός και οι δύο υιοί του ήταν οι πρώτοι ήρωες-γιατροί, που συγκέντρωναν τη βαθιά εκτίμηση και αναγνώριση πολλών επιφανών Ελλήνων της εποχής τους. Ο Ιπποκράτης (ca 460-370 π.Χ.), ο πατέρας της Ιατρικής, ήταν ο πιο διάσημος από τους ιατρούς-μαθητές του Ασκληπιού και ιδρυτής της Ιατρικής Σχολής της Κω. Η λατρεία του Ασκληπιού ξεκίνησε από τη Θεσσαλία (θεωρείται θεσσαλικής καταγωγής) και την Πελοπόννησο και στη συνέχεια έγινε πανελλήνια και κυριάρχησε σ’ ολόκληρη τη Μεσόγειο και τη Μικρά Ασία. Περισσότερα από 400 Ασκληπιεία έχουν καταγραφεί σε πόλεις της ιστορικής εποχής, όπως στην Αθήνα (Εικ. 2β), την Επίδαυρο, την Κω, την Κόρινθο, τη Μεσσήνη και πολλά άλλα. Τα Ασκληπιεία θεωρούνται ως τα πρώτα «νοσοκομεία» της αρχαιότητας με ιδιαίτερη έμφαση στην καθαρότητα και στην υγιεινή του χρησιμοποιούμενου νερού (Angelakis et al., 2020).
Μετά το τέλος των Περσικών πολέμων και μέχρι την κατάκτηση της Ελλάδας από τους Μακεδόνες, η Αθήνα καθιερώθηκε ως μεγάλο πνευματικό κέντρο της λογοτεχνίας, της φιλοσοφίας, του θεάτρου, της ποίησης και των τεχνών. Η πολιτική σάτιρα μέσω του θεάτρου, είχε μεγάλη επίδραση στην κοινή γνώμη και έπαιζε σημαντικό ρόλο στα πολιτικά δρώμενα της πόλης. Τότε έζησαν στην Αθήνα μερικές από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της πολιτιστικής και πνευματικής ιστορίας του Ελληνικού αλλά και Ευρωπαϊκού πολιτισμού, όπως οι θεατρικοί συγγραφείς Αισχύλος, Αριστοφάνης, Ευριπίδης και Σοφοκλής, οι φιλόσοφοι Αριστοτέλης (355-328 π.Χ.), Πλάτωνας (ca 427- 347 π. Χ.) και Σωκράτης (ca 470-399 π.Χ.), οι ιστορικοί Ηρόδοτος (480-430 π.Χ.), Θουκυδίδης (ca 455-399 π.Χ.) και Ξενοφών (430-355 π.Χ.), ο ποιητής Σιμωνίδης ο Κείος (556-469 π. Χ.), ο γλύπτης Φειδίας (ca 500-430 π.Χ.) και άλλοι. Ηγετική πολιτική φυσιογνωμία της περιόδου αυτής ήταν ο Περικλής, αρχηγός της Αθηναϊκής Συμμαχίας, που χρησιμοποίησε τα χρήματα, που καταβάλλονταν από τα μέλη της «Συμμαχίας της Δήλου» για την κατασκευή μεγάλων μνημείων μεταξύ των οποίων ο Παρθενώνας.
Η ευημερία της Αθήνας, ο χρυσός αιώνας όπως χαρακτηρίστηκε, δεν κράτησε για πολύ. Η δυσαρέσκεια των άλλων πόλεων από την ηγεμονία της Αθήνας οδήγησε το 431 π.Χ. στον Πελοποννησιακό πόλεμο, ο οποίος βρήκε την Αθήνα και τους συμμάχους της κυρίως από τα νησιά του Αιγαίου, εναντίον ενός συνασπισμού πόλεων-κρατών της ηπειρωτικής Ελλάδας, με επικεφαλής τη Σπάρτη. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου έτους του πολέμου, το 430 π.Χ., οι Σπαρτιάτες πιθανότατα μόλυναν με υγρά απόβλητα (κοπρανώδη κολοβακτηρίδια) την κεντρική δεξαμενή υδροδότησης στον Πειραιά, που αποτελούσε την κύρια πηγή υδροδότησης και της Αθήνας. Ιστορικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι η μόλυνση του νερού προκάλεσε λοιμό στην Αθήνα στη διάρκεια του καλοκαιριού 430-429 π.Χ. Ο Γιαπιτζάκης (2020) αναφέρει ότι πιθανότατα η μόλυνση οφείλονταν στη Salmonella enterica serovar Typhi, ενώ ο Θουκυδίδης (ca 455-399 π.Χ.) ότι ο λοιμός, από το μολυσμένο νερό, έπληξε πρώτα τον Πειραιά και μετά την Αθήνα (Πελοποννησιακός Πολεμικός Βιβλίο ΙΙ, 48 2). Με το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, η Σπάρτη αποτέλεσε την ηγέτιδα δύναμη του Ελληνικού κόσμου. Την σπαρτιατική ηγεμονία ακολούθησε η Θηβαϊκή ηγεμονία, δηλαδή η επέκταση της πολιτικής επιρροής της Θήβας εκτός των ορίων της Βοιωτίας.
Στην ακμή της Κλασικής περιόδου (5ο αιώνα) έζησε ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος (ca 498-408 π.Χ.), αρχαίος Έλληνας αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, φυσικός, μαθηματικός, μετεωρολόγος και φιλόσοφος, θεωρούμενος και ως ο «πατέρας της πολεοδομίας» που εισήγαγε το Ιπποδάμειο σύστημα στον πολεοδομικό σχεδιασμό. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, στα Πολιτικά, ο Ιππόδαμος ήταν ο πρωτοπόρος της πολεοδομίας και σχεδίασε μία «ιδανική πόλη» για 10.000 πολίτες διαιρεμένους σε τρεις τάξεις (στρατιώτες, τεχνίτες και αγρότες). Αυτό υπήρξε μια σημαντική καινοτομία, η οποία αργότερα, κατά την Ελληνιστική περίοδο και μέχρι τη σύγχρονη εποχή, επηρέασε σημαντικά μεταξύ άλλων την πολεοδομία και φυσικά τα αστικά συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης.
Μετέπειτα, γύρω στο 387 π.Χ., ιδρύθηκε η Ακαδημία από τον Πλάτωνα (Εικ. 3α), σε άλσος προαστίου των Αθηνών, αφιερωμένο στον Αθηναίο ήρωα Ακάδημο, από το όνομα του οποίου και προήλθε η ονομασία της Ακαδημίας. Ο χώρος εθεωρείτο ιερός και από σεβασμό για την μακρά παράδοση και την ταύτισή του με τους Διόσκουρους, οι Σπαρτιάτες δεν τον κατέστρεψαν όταν εισέβαλαν το 413 π.Χ. στην Αττική. Την εποχή αυτή ο Αριστοτέλης ίδρυσε στην Αθήνα το Λύκειο ή την Περιπατητική Σχολή, το 334 π.Χ., όπου αναπτύχθηκε μεταξύ άλλων και η πρώτη ιδέα της αφαλάτωσης (Εικ. 3β). Η τεχνολογία αυτή ανάγεται στους αρχαίους Έλληνες ναυτικούς, που την εφάρμοζαν κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα με εξάτμιση του θαλασσινού νερού, που πρώτος είχε περιγράψει ο Αριστοτέλης.
Λίγο πριν το τέλος της Κλασικής περιόδου, το βασίλειο των Μακεδόνων, που άνθιζε στη βόρεια Ελλάδα, άρχισε να παίζει σημαντικό ρόλο στην Αθηναϊκή πολιτική παρά της προειδοποιήσεις του τελευταίου μεγάλου Αθηναίου πολιτικού Δημοσθένη (384-322 π.Χ.). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, οι στρατιές του Φιλίππου του ΙΙ, βασιλιά της Μακεδονίας, να νικήσουν το στρατό των άλλων Ελληνικών πόλεων στη μάχη της Χαιρώνειας και οι Μακεδόνες να κατακτήσουν την Αθήνα και την Σπάρτη. Το 336 π.Χ. δολοφονήθηκε ο Φίλιππος ο ΙΙ, αλλά ο γιος του Αλέξανδρος (ο επονομαζόμενος Μέγας) συνέχισε με την ίδια επιτυχία την πολιτική εδραίωσης της Μακεδονικής κυριαρχίας στην Ελλάδα, η οποία επισφραγίστηκε με την καταστροφή της Θήβας. Στα χρόνια, που ακολούθησαν, ο Μέγας Αλέξανδρος (356-323 π.Χ.), με τις κατακτήσεις του διεύρυνε τα όρια της Ελληνικής επιρροής στα βάθη της Ασίας (Εικ. 4). Όμως με το θάνατό του το 323 π.Χ. συμβατικά τελείωσε και η Κλασική περίοδος.
Η Εικόνα αυτή μας διδάσκει τόσα, που τι να πρωτογράψει κανείς για τη χρυσή εποχή της Ελλάδας μας.
Βιβλιογραφία
Angelakis, A. N., Antoniou, G., Yapijakis, C., and Tchobanoglous G. (2020). History of Hygiene Focusing on the Crucial Role of Water in the Hellenic Asclepieia (i.e., Ancient Hospitals). Water 12(3), 754: 1- 17; https://doi.org/10.3390/w12030754
Γιαπιτζάκης, X. (2020). Αθηναικός λοιμός και Κορωνοίος. Εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ 15.4.2020, Αθήνα.
Kollyropoulos, K., Antoniou, G., Kalavrouziotis, I., Krasilnikoff, J., Koutsoyiannis, D., and Angelakis, A. N. (2015). Hydraulic Characteristics of the Drainage Systems of Ancient Hellenic Theatres: Case Study of the Theatre of Dionysus and Its Implications. ASCE, J. Irrig. Drain Eng., 141 (11), pp. 04015018-1-9 (doi: 10.1061/(ASCE)IR.1943-4774.0000906) (5.3).
