Στη δεύτερη συνάντηση του κύκλου ομιλιών «Το Πανεπιστήμιο στην Κοινωνία», με θέμα «Από τη Δικτατορία στη Μεταπολίτευση: Κοινωνία, οικονομία, πολιτική», καθηγητές από το Πανεπιστήμιο Κρήτης προσέγγισαν τη μεταπολίτευση ως μία χρονική περίοδο επανακαθορισμού των πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών που επικρατούσαν στη χώρα από τα προπολεμικά χρόνια
Είτε προσεγγιστεί ως τομή, είτε ως μετάβαση από μία καχεκτική δημοκρατία, ενός περιοριστικού και περιορισμένου πολιτικού συστήματος και ενός δυσλειτουργικού κράτους δικαίου, η μεταπολίτευση έχει καθορίσει τη σύγχρονη οικονομική, κοινωνική και πολιτική ιστορία της Ελλάδας. Τα στάδια εξέλιξης των μεταπολιτευτικών χρόνων δεν σηματοδοτούν απλά τον τερματισμό της Δικτατορίας των συνταγματαρχών, αλλά και τη βαθύτερη ρήξη με τα αυταρχικά συστήματα διακυβέρνησης που εγκαθιδρυθήκαν από τα προπολεμικά ακόμα χρόνια, όπως επισημάνθηκε μεταξύ άλλων στη δεύτερη συνάντηση του κύκλου ομιλιών «Το Πανεπιστήμιο στην Κοινωνία» που πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της Δευτέρας στο «Σπίτι του Πολιτισμού», στο Ρέθυμνο, με θέμα «Από τη Δικτατορία στη Μεταπολίτευση: Κοινωνία, οικονομία, πολιτική». Με εισηγήσεις καθηγητών από το Πανεπιστήμιο Κρήτης και με συμμετοχή φοιτητών και πολιτών, αναλύθηκε η ιστορική εξέλιξη της ελληνικής οικονομίας στη χρονική περίοδο που αρχίζει πριν από τη δικτατορία και τελειώνει στις πρώτες δεκαετίες της Μεταπολίτευσης, η διαδικασία αποκατάστασης των φιλελεύθερων δημοκρατικών θεσμών και οι σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στους συγκρουσιακούς και τους εκλογικούς κύκλους.
«Το δυσάρεστο είναι ότι τα κεκτημένα της Μεταπολίτευσης βρίσκονται σε υποχώρηση. Αυτά που κατακτήσαμε, η δημοκρατία, οι ελευθερίες, η κοινωνική δικαιοσύνη και η συμπερίληψη τις τελευταίες δεκαετίες συρρικνώνονται δραματικά» σημείωσε σε δηλώσεις του στα «Ρ.Ν.», ο Νίκος Σερντεδάκις, καθηγητής στο τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και ομιλητής στην ημερίδα. «Στην πραγματικότητα η Μεταπολίτευση είναι το πρώτο σχέδιο εξευρωπαϊσμού», σημείωσε ο Ευθύμης Παπαβλασόπουλος, επίκουρος καθηγητής στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης, συμπληρώνοντας ότι πλέον εντοπίζονται με ξεκάθαρο τρόπο οι διευρυμένες αποκλίσεις της χώρας σε σύγκριση με τα ανεπτυγμένα πολιτικά συστήματα της Δυτικής Ευρώπης, όσον αφορά τη συγκρότηση ενός φιλελεύθερου κράτους δικαίου και τη διεκδίκηση των κοινωνικών δικαιωμάτων.
Στην έναρξη της εκδήλωσης, χαιρετισμό απηύθυνε εκ μέρους του δημάρχου Ρεθύμνης, Γιώργου Μαρινάκη, ο αντιδήμαρχος Στέλιος Σπανουδάκης, αναφέροντας μεταξύ άλλων: «Πρόκειται για μια εξαιρετική πρωτοβουλία που εδράζεται στην κοινή προσπάθεια των διοργανωτών, της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου και των εργαστηρίων της που είναι ενταγμένα στο Κ.Ε.ΜΕ., της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνου και του δήμου, να συν-οικοδομήσουν μια σύγχρονη, ευέλικτη και ελκυστική γέφυρα αλληλόδρασης της πανεπιστημιακής κοινότητας με την τοπική κοινωνία».
«Η συζήτηση για τη μεταπολίτευση είναι μία συζήτηση για τη δημοκρατία»
Ο Νίκος Βαφέας, κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών συγκέντρωσε τις βασικές θεματικές που εξετάστηκαν στον δεύτερο κύκλο ομιλιών του Πανεπιστημίου και αναφέρθηκε στη σχέση που έχουν τα μεταπολιτευτικά χρόνια, όχι απαραίτητα και κυρίως όχι αποκλειστικά με την εποχή της δικτατορίας, αλλά κυρίως με τις ισχύουσες συνθήκες που επικρατούσαν στο πολιτικό σύστημα πριν από αυτήν. Ο κ. Βαφέας υπογράμμισε: «Προσεγγίζουμε ζητήματα που έχουν να κάνουν με τις σχέσεις διαφορετικών σφαιρών του κοινωνικού πλαισίου και πώς το ένα αλληλεπιδρά με το άλλο, ζητήματα οικονομίας, το πώς οι οικονομικές διεργασίες σχετίζονται με το θέμα της οικονομικής μεγέθυνσης του δυτικού καπιταλισμού, μετά τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο και πώς η πετρελαϊκή κρίση στις αρχές της δεκαετίας του 70′ αρχίζει και επιδρά στις διάφορες χώρες, όπως και στην περίπτωση της χούντας. Επιπλέον, εξετάζουμε κοινωνικές διεργασίες, όπως είναι η συλλογική δράση, η σχέση εκλογικών και συγκρουσιακών κύκλων, ήδη πριν από τη χούντα, ζητήματα πολιτικού συστήματος και για τον αν η μεταπολίτευση πρόκειται για μία αποκατάσταση, ή για μία μετάβαση. Αυτό δεν έχει να κάνει με την επταετία, αλλά με το τι ήταν το πολιτικό σύστημα πριν από τη χούντα, αν ήταν μία δημοκρατία ή μία καχεκτική δημοκρατία. Η συζήτηση για την μεταπολίτευση που έχει αναζωπυρωθεί τα τελευταία χρόνια με άλλους όρους είναι μία συζήτηση για τη δημοκρατία και κυρίως για το είδος της δημοκρατίας, γιατί δεν μιλάμε για κάτι ενιαίο και αυτονόητο».
«Η μεταπολίτευση έρχεται σε δύο διαδοχικά κύματα»
Η μεταπολίτευση έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον σύγχρονο ελληνικό κοινωνικό μετασχηματισμό, δημιουργώντας τις πρώτες ουσιαστικές γεφυρώσεις με τα ευρωπαϊκά συστήματα και επηρεάζοντας πτυχές και γνωρίσματα, τόσο σε πολιτικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, όπως ανέφερε στα «Ρ.Ν.», ο Ευθύμης Παπαβλασόπουλος, επίκουρος καθηγητής στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης. «Στην πραγματικότητα η μεταπολίτευση είναι το πρώτο σχέδιο εξευρωπαϊσμού, δηλαδή αν θεωρήσουμε ότι μεταπολεμικά, τα πολιτικά συστήματα της Δυτικής Ευρώπης συγκροτήθηκαν πάνω στη Δημοκρατία, σε ένα φιλελεύθερο κράτος δικαίου και με επίκεντρο τα κοινωνικά δικαιώματα και συγκρίνω αυτό το πρότυπο με τη μετεμφυλιακή περίοδο της Ελλάδας, διαπιστώνει κανείς ότι έχουμε τεράστια κενά, όπως η καχεκτική δημοκρατία, το ελλειμματικό κοινωνικό κράτος και ο ασφυκτικός περιορισμός των ελευθεριών. Η μεταπολίτευση έρχεται σε δύο διαδοχικά κύματα, από το 74′ μέχρι το 81′ αρχικά και από 81 μέχρι το 85′, επιχειρώντας να φέρει κοντά το ελληνικό πολιτικό σύστημα στο ευρωπαϊκό πρότυπο. Από την άποψη αυτή, μπορεί να ανακαλύψαμε τον εξευρωπαϊσμό κάπως καθυστερημένα, στην πραγματικότητα εγκαινιάζεται με την μεταπολίτευση και εξακολουθεί να είναι πολύ σημαντική τομή, η οποία έχει καθορίσει τη φυσιογνωμία και τα χαρακτηριστικά, όχι μόνο του πολιτικού συστήματος, αλλά και του κοινωνικού μετασχηματισμού συνολικά», κατέγραψε ο κ. Παπαβλασόπουλος.
Τα «κεκτημένα» της μεταπολίτευσης έχουν αρχίσει να φθίνουν τις τελευταίες δεκαετίες, απομακρύνοντας τη χώρα από τις δημοκρατικές κατακτήσεις του παρελθόντος και εντάσσοντας την σε ένα παγκόσμιο φαινόμενο περιοριστικών όρων για τις κοινωνικές ελευθερίες. Ο κ. Παπαβλασόπουλος σημείωσε: «Το δυσάρεστο είναι ότι οι διεκδικήσεις της Μεταπολίτευσης βρίσκονται σε υποχώρηση. Αυτά που κατακτήσαμε, η δημοκρατία, οι ελευθερίες, η κοινωνική δικαιοσύνη και η συμπερίληψη τις τελευταίες δεκαετίες συρρικνώνονται δραματικά. Άρα, κατά την άποψή μου πρέπει να επινοήσουμε ξανά τη Μεταπολίτευση. Η Μεταπολίτευση ουσιαστικά αρχίζει να ξηλώνεται από τις αρχές της δεκαετίας του 90′, όταν και έχουμε σταδιακά αλλαγή παραδείγματος και αυτό το νέο παράδειγμα συρρικνώνει τις κοινωνικές, φιλελεύθερες και δημοκρατικές κατακτήσεις της μεταπολίτευσης. Αυτές οι αλλαγές δεν αφορούν μόνο την Ελλάδα, αλλά συνολικά όχι μόνο την Ευρώπη, και τον κόσμο ολόκληρο. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως ελληνική κοινωνία δεν είναι μοναδικά, αλλά λόγω των ιδιορρυθμιών της ελληνικής περίπτωσης έχουν εντοπιστεί με μεγαλύτερη οξύτητα».
Από τη δεξιά στην κεντροαριστερά και στη διαμόρφωση του συγκρουσιακού κύκλου
Ο Νίκος Σερντεδάκις, καθηγητής στο τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, μέσα από την έρευνά του, προσεγγίζει διερευνητικά τη μεταπολίτευση ως μία εποχή που ανέδειξε τα δημοκρατικά αιτήματα της ελληνικής κοινωνίας και επηρέασε τη συλλογική δράση των κυρίαρχων κοινωνικών ομάδων: «Η δική μου η οπτική προκύπτει από την έρευνά μου για τη συλλογική δράση στη μετεμφυλιακή Ελλάδα, προτείνοντας μία διαφορετική περιοδολόγηση από τη συνηθισμένη. Υπάρχει η συνήθεια να λέμε: «Η Μεταπολίτευση ως τομή», παραγνωρίζοντας τις συνέχειες που έχει τουλάχιστον η πρώτη περίοδος της Μεταπολίτευσης, με το μετεμφυλιακό καθεστώς. Αυτό που μπορούμε να πούμε, αν παρατηρήσουμε τις εκλογικές αναμετρήσεις είναι ότι από 1952, μέχρι το 1981 έχουμε μία κυριαρχία ή ένα εκλογικό καθεστώς της δεξιάς, το οποίο συνοδεύεται από δεσμεύσεις, ως προς την άσκηση της οικονομικής πολιτικής και βεβαίως μετά το 1981 μέχρι το 2014 έχουμε κυριαρχία της κεντροαριστεράς, που πάλι αλλάζει το μείγμα της πολιτικής. Αυτό που προσπαθώ εγώ να κάνω είναι να διερευνήσω αν οι αλλαγές αυτές από το ένα καθεστώς της δεξιάς στην κεντροαριστερά, μπορούν να συσχετιστούν με τον κύκλο της κοινωνικής διαμαρτυρίας, δηλαδή τη συλλογική δράση των κυρίαρχων κοινωνικών ομάδων, οι οποίες την πρώτη περίοδο, όσο είναι η δεξιά στην εξουσία, από τη δεκαετία του 60′ και μετά διαμορφώνεται ο συγκρουσιακός κύκλος στη βάση του αιτήματος για τον εκδημοκρατισμό της ελληνικής κοινωνίας», ανέφερε ο κ. Σερντεδάκις και συμπλήρωσε: «Στο δεύτερο εκλογικό καθεστώς από το 1981 μέχρι το 2014 έχουμε έναν έτερο συγκρουσιακό κύκλο, ο οποίος προκύπτει στα τέλη της δεκαετίας του 90′ στην ευρύτερη συνάφεια του κινήματος κόντρα στην ελεύθερη παγκοσμιοποίηση, θα συμπέσει όλο αυτό με την οικονομική κρίση και τα μνημόνια και υπό αυτήν την έννοια, θα έχουμε τις κορυφώσεις της συλλογικής δράσης στην περίοδο του 2010-2014 και την αλλαγή σε επίπεδο κυβερνήσεων με την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ».
«Από το 1996 έως το 2004 είχαμε το πρόταγμα του εκσυγχρονισμού»
Στη διάρκεια της μεταπολίτευσης εντοπίζεται μία συνειδητή και ίσως αυτοματοποιημένη προσπάθεια επαφής με το Ευρωπαϊκό προσκήνιο, με αποκορύφωμα το τελευταίο χρονικό διάστημα του 20ου και τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα. Η επιχείρηση του ευρωπαϊκού μετασχηματισμού στα ελληνικά δεδομένα έχει αφεθεί πλέον στο παρελθόν, με τις πρόσφατες οικονομικές δυσκολίες, που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η Ελλάδα, να την απομακρύνουν από μία ρεαλιστική ταύτιση με όρους σύγκλησης, με τα σύγχρονα δυτικοευρωπαϊκά κράτη. Ο κ. Σερντεδάκις ανέφερε: «Είναι προφανές ότι οι κοινωνίες γειτνιάζουν άλλες κοινωνίες, πολιτισμικά κυριαρχούν κάποιες χώρες σε κάποιες περιοχές, ακόμα και οικονομικά, πολιτικά και στρατηγικά. Από τη δεκαετία του 50′ μπορεί κανείς να δει μία προσπάθεια ανάπτυξης στην Ελλάδα, η οποία φέρνει την Ελλάδα κοντά στα δεδομένα της Ευρώπης κάθε φορά, όποια Ελλάδα και αν συναντάμε σε διαφορετικές περιόδους. Από το 1996 έως το 2004 είχαμε το πρόταγμα του εκσυγχρονισμού, το οποίο έχουμε αφήσει πίσω. Η Ελλάδα σήμερα βρίσκεται σε μία εντελώς διαφορετική συνθήκη, είναι μία χώρα η οποία στην ουσία έχει χρεοκοπήσει την προηγούμενη δεκαετία, έχει πολύ υψηλό δημόσιο και ιδιωτικό χρέος, μία γηράσκουσα κοινωνία δημογραφικά και υπό αυτήν την έννοια, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή η Ελλάδα είναι τέτοια που δεν μας επιτρέπουν να σκεφτόμαστε όρους σύγκλησης με τα ανεπτυγμένα δυτικά ευρωπαϊκά κράτη. Παρόλ’ αυτά αυτό είναι ένα μέτρο σύγκρισης που έχουν και οι πολίτες και οι πολιτικοί στο μυαλό τους, ως μία προσπάθεια για την ανάπτυξη της Ελλάδας με τους όρους που έχουν προδιαγραφεί στον Ευρωπαϊκό χώρο.
Τέλος, ο κ. Σερντεδάκις αναφέρθηκε στην αφετηρία των μεταπολιτευτικών χρόνων και στο σημείο που σηματοδοτήθηκε η δημιουργία μιας περιεκτικής δημοκρατίας: «Η καταγωγή της Μεταπολίτευσης είναι η εξέγερση του Πολυτεχνείου, η οποία οδήγησε τελεσίδικα στην άρση του μετεμφυλιακού κράτους έκτακτης ανάγκης και στην είσοδο σε μία τρίτη ελληνική δημοκρατία, η οποία είναι μία περιεκτική δημοκρατία, που δεν υπήρχε μέχρι τότε στην Ελλάδα».
