Σελίδες αγώνων έγραψε και το Ρέθυμνο σε χαλεπούς καιρούς
Προπύργιο της Δημοκρατίας ήταν και παραμένει το Ρέθυμνο. Κάθε προσπάθεια υποβάθμισης του τόπου εύρισκε τους Ρεθεμνιώτες ενωμένους σαν μια γροθιά να διεκδικούν. Και συμπτωματικά πριν από κάθε δικτατορία ο τόπος μας ήταν στο μετερίζι της διεκδίκησης.
Στις 6 του Γενάρη του 1925, πέντε μήνες πριν από τη δικτατορία Πάγκαλου, πραγματοποιείται μεγάλο συλλαλητήριο στο Ρέθυμνο σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την κατάργηση υπηρεσιών που απειλούσαν την πόλη με μαρασμό.
Ομιλητής ήταν ο Μάνος Τσάκωνας που άρχισε να απαριθμεί με κάθε λεπτομέρεια τα προβλήματα από τον υποβιβασμό του Ρεθύμνου. Πρώτη στη λίστα των συρρικνώσεων κρατικών υπηρεσιών η Νομαρχία. Είχαμε τελωνείο Α τάξης το υποβίβασαν σε δεύτερου βαθμού Α, δηλαδή ερχόταν κάποιο δέμα από το εξωτερικό ο παραλήπτης θα έπρεπε να μεταβεί στο Ηράκλειο να το παραλάβει.
Προβλήματα υποβιβασμού άρχισε να αντιμετωπίζει και το Σύνταγμα που δεν είχε απουσιάσει από κανένα εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα. Για λόγους οικονομίας προσπάθησαν να καταργήσουν και το Καπνοκοπτήριο που ήταν μια πηγή εσόδων. Σε μια εποχή μάλιστα που η καλλιέργεια καπνού άρχισε να αποδίδει εξαιρετικά.
Κατά θαυμαστή συγκυρία και της δικτατορίας του Μεταξά προηγήθηκε ξεσηκωμός αγανακτισμένων Ρεθεμνιωτών. Ιούλιο μήνα ξεκινά η κινητοποίηση από το Αμάρι. Στη Μονή Ασωμάτων στις 26 Ιουλίου, γίνεται μεγαλειώδης συγκέντρωση διεκδικώντας μέτρα προστασίας της αγροτικής παραγωγής. Πρωτεργάτες της κινητοποίησης είναι οι Νικόλαος Δασκαλάκης, Κωσταντίνος Γερακάρης, Εμμ. Αναγνωστάκης, Ηρακλής Ζωνός, Αντώνης Γαβαλάς, Ιωάννης Τζελησης , Ιωάννης Δρετάκις και Γεώργιος Δρανδάκης.
Πρώτος ο Πιπεράκης ανέπτυξε τον σκοπό της συγκέντρωσης και στη συνέχεια πήραν τον λόγο ο Δασκαλάκης, ο δικηγόρος Λ. Κυριακάκης, ο γιατρός Σταυρουλάκης και τελευταίος ο Γιακουμογιαννάκης που ήταν πάντα μπροστά στους αγώνες των αγροτών.
Βασικά αιτήματα η ρύθμιση των χρεών, Κατάργηση του αμβυκικού καθεστώτος, παροχή δανείων για καλλιέργειες και συντήρηση, αποπεράτωση οδού Αμαρίου – Αμπαδιάς – Κόκκινου Πύργου με εφαρμογή της οκταώρου απασχόλησης των εργατών κ.ά.
Ακολούθησε η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936 με τον Μεταξά να επιστρατεύει ικανά στελέχη προπαγάνδας. Στο Ρέθυμνο του πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες η Πολυξένη Παπαθανασίου σύζυγος του διορισθέντος νομάρχη που προσπάθησε να κερδίσει εντυπώσεις με δράσεις βιτρίνας που είχαν επίκεντρο το παιδί (κατασκηνώσεις – συσσίτια) και αλίμονο στους γονείς που δεν έστελναν τα παιδιά τους. Έπεφτε πρόστιμο για την πιο ασήμαντη αφορμή.
Αυτές οι καταστάσεις ωρίμασαν το αγωνιστικό σθένος σπουδαίων ανθρώπων που έζησαν αργότερα και τη φρίκη και στρατοπέδων υπερασπιζόμενοι τη δημοκρατία.
Ο Γιώργης Βασσάλος που γεννήθηκε το 1897 στο Μελιδόνι, σαν τέλειωσε το τετρατάξιο σχολείο του χωριού του, εργάστηκε σαν επιπλοποιός στο Ρέθυμνο και το 1915 πήγε στην Αθήνα, όπου εργάστηκε, για ένα μικρό διάστημα, σε ξενοδοχείο. Από μικρός δηλαδή είχε δοκιμάσει το πικρό ψωμί του μεροκάματου. Στην Αθήνα γνώρισε και τους πρωτοπόρους των συνδικαλιστικών αγώνων κι άρχισε να καλλιεργείται μέσα του ο σπόρος της ανάγκης για κοινωνική δικαιοσύνη.
Γύρισε στο χωριό του το 1917 και κατετάγη στη Χωροφυλακή. Με τη μεσολάβηση του τότε βουλευτή Νίκου Ασκούτση τοποθετήθηκε στη Στρατονομία της 13ης Μεραρχίας. Έλαβε μέρος στο Μακεδονικό μέτωπο, στην εκστρατεία της Ουκρανίας κι έπειτα πολέμησε στη Μικρά Ασία μέχρι το Καλέ Γκρότο.
Μετά την πτώση του Ελευθερίου Βενιζέλου τον έστειλαν στο Πεζικό όπου τον βρήκε η κατάρρευση. Από εκεί τον βρίσκουμε στη Θεσσαλονίκη με τον αδερφό του, εργαζόμενο σε αυτοκίνητο. Έτσι έγινε οδηγός.
Το 1924 έφυγε για τον Πειραιά όπου και ξεκίνησε την ενεργό δράση του στο κόμμα που εξέφραζε την ιδεολογία του. Στο Κομμουνιστικό Κόμμα τον οργάνωσε ο χωριανός του Κωστής Βασσάκης. Εκείνη την εποχή η αποδοχή μιας ιδεολογίας δεν ήταν θέμα του συρμού. Ήταν οι ανάγκες της εποχής, η αφάνταστη φτώχεια που επηρέαζε το φρόνημα.
Λίγο αργότερα ο Βασσάλος επέστρεψε στο Ρέθυμνο κι εδώ με τους Νίκο Τσαλδάρη, Μανόλη Αναγνωστάκη, Ηρακλή Ζώνο, Μιχάλη Γριντάκη, Μανόλη Τζεδάκη, Μανόλη Πλεύρη και Κώστα Κούνουπα συγκροτούν την πρώτη κομμουνιστική οργάνωση στον νομό μας.
Το 1932 διορίστηκε οδηγός στον καταβρεχτήρα του δήμου και στην Πυροσβεστική. Πρωτοστατεί κι εδώ για την ίδρυση του πρώτου σωματείου οδηγών με πρόεδρο τον ίδιο.
Σαν οδηγός άφησε εποχή. Κατάβρεχε τον δρόμο καταλαγιάζοντας τη σκόνη, μοίραζε νερό. Και όλοι… έπιναν νερό στ’ όνομά του. Ήταν εξαιρετικά δημοφιλής. Το εγκώμιό του έπλεκαν επαγγελματίες και νοικοκυρές κάθε που περνούσε από τη γειτονιά τους.
Ο Γιώργης δεν έπαψε ποτέ ν’ αγωνίζεται για τα δικαιώματα των εργαζομένων. Κι επειδή κάθε ειλικρινής αγωνιστής πιστεύει πάνω απ’ όλα στο «εμείς» προχώρησε με άλλους συνοδοιπόρους του στην ίδρυση του Εργατικού Κέντρου το 1932.
Στο πρώτο εκείνο Διοικητικό Συμβούλιο, πρόεδρος ήταν ο Βασσάλος, αντιπρόεδρος ο Φραγκιάς Βλαχάβας, γενικός γραμματέας ο Αντώνης Τσουράκης, ταμίας ο Τίτος Ριακωτάκης, έφορος Μανόλης Στεφάνου και μέλη Γιώργης Παπαδάκης, Σάββας Τσιμπούκας, Χαράλαμπος Κιαγιάς και Νίκος Μπενής.
Ήρθε όμως η Μεταξική δικτατορία ν’ ανακόψει την πλούσια δράση των πρωτοπόρων αυτών συνδικαλιστών και το 1939 συλλαμβάνει 28 από αυτούς. Μετά από φρικτά βασανιστήρια στα κρατητήρια της Ασφάλειας, έστειλε στην εξορία τους Ζώνο, Αναγνωστάκη, Γριντάκη και Σιμιτζή. Οι τρεις πρώτοι πέθαναν στα ξερονήσια και στην Ακροναυπλία από τις κακουχίες.
Ο χρονογράφος της αργοναυπλίας
Ένας άλλος που γνώρισε στο πετσί του την πολιτική της δικτατορίας Μεταξά ήταν ο Γιάννης Μανούσακας που γεννήθηκε το 1907 στο χωριό Αργυρούπολη του Ρεθύμνου, και σε ηλικία πέντε ετών ακολούθησε την οικογένειά του στο χωριό της μητέρας του, τον Άγιο Κωνσταντίνο Ρεθύμνου.
Οι γονείς του Γιάννη, ήταν αγρότες κι ο ίδιος παράλληλα με την αγροτική ζωή έμαθε και τσαγκαρική.
Στο δημοτικό σχολείο του χωριού του διδάχτηκε την καθαρεύουσα. Αυτό ήταν κατά τον ίδιο η αιτία να μην αποχτήσει τότε καλές σχέσεις με τα γράμματα. Στο Ρέθυμνο έμαθε την τέχνη του τσαγκάρη και αργότερα έγινε επαγγελματίας στο χωριό του.
Ήταν ένας προικισμένος από τη φύση άνδρας και μάλιστα εθεωρείτο ο καλύτερος ιππέας του νομού. Είχε τιμηθεί με το πρώτο έπαθλο των ιππικών αγώνων τα «Αρκάδια».
Στα χρόνια μετά τη μικρασιατική καταστροφή ασπάστηκε τις αριστερές ιδέες και μάλιστα ήταν από τους πρωτοπόρους της εδραίωσής τους στο Ρέθυμνο.
Οργάνωσε κομμουνιστικούς πυρήνες με προοδευτικούς αγρότες από το 1933. Σε λίγο καιρό το χωριό του ήταν μια προοδευτική κυψέλη με κοινοτική, περισσότερο κομματική βιβλιοθήκη, κέντρο ψυχαγωγίας αλλά και λαϊκούς αγώνες.
Στις δημοτικές εκλογές του 1934 εκλέχτηκε πρόεδρος στον Άγιο Κωνσταντίνο, με ποσοστό 92%.
Στον νεαρό τότε ηγέτη μπαίνανε πολλά και σοβαρά προβλήματα που επιζητούσαν λύση. Ένα από τα πιο καυτά προβλήματα ήταν το χαράτσι για την απόσταξη των τσικουδιών και των αποστάφυλων – τα καζανιάτικα – όπως είχε καθιερωθεί ο φόρος αυτός.
Ο Μανούσακας με απόφαση του Κοινοτικού Συμβουλίου και με υπόμνημα των κατοίκων του χωριού, τόλμησε να στείλει την άρνηση καταβολής στον τότε γενικό διοικητή Κρήτης Σφακιανάκη ζητώντας την άμεση κατάργησή του.
Από τη θέση του κοινοτάρχη τον έπαψε το δικτατορικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου 1936 και στη συνέχεια τον καταδίωξε. Κατέφυγε στην Αθήνα, όπου έζησε παράνομος μέχρι το 1939, οπότε συνελήφθη, βασανίστηκε και στη συνέχεια εκτοπίστηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης κομουνιστών Ακροναυπλίας. Εκεί παρακολούθησε οργανωμένα μαθήματα που πρόσφεραν στους αριστερούς αγωνιστές γνωστοί διανοούμενοι συγκρατούμενοί τους, μεταξύ των οποίων και ο Δημήτρης Γληνός. Εκεί, στην πραγματικότητα, ο Γ. Μανούσακας έμαθε τα εγκύκλια γράμματα και μυήθηκε στο διάβασμα, όπως ο ίδιος σε συνεντεύξεις του και σε γραπτές σελίδες του αναφέρει. Αυτός θα περιγράψει αργότερα τη ζωή στα κολαστήρια που έστελναν τους ιδεολόγους που ήταν αντίθετοι στο καθεστώς.
Για τους αγωνιστές αυτούς έχουμε κάνει εκτενή αφιερώματα στις ενότητες «Μορφές» και «Ήρωες» γι’ αυτό και τους αναφέρουμε απλά σαν πρότυπα των αγωνιστών που δημιούργησε η αντίδραση για τα καθεστώτα της βίας.
Η χούντα των συνταγματαρχών
Κι έρχεται η χούντα των συνταγματαρχών 21 του Απρίλη 1967.
Ο Πέτρος Ταχτατζής ήταν από τους πρώτους που συνελήφθησαν στο Ρέθυμνο αλλά με στεντόρεια φωνή ενώ τον οδηγούσαν στην ασφάλεια δεν έπαυε να φωνάζει «Ζήτω η Δημοκρατία». Τα φερέφωνα των συνταγματαρχών θέλησαν να εξασφαλίσουν και τα νότα τους και από εφημερίδες με ξεκάθαρο το στίγμα τους στα δημοκρατικά ιδεώδη. Αμέσως κάλεσαν στο Αστυνομικό Τμήμα τον εκδότη των «Ρ.Ν.» Γιάννη Χαλκιαδάκη και του ζήτησαν συνεργασία. Εκείνος τους απάντησε ευθαρσώς ότι θα προτιμήσει να σταματήσει την έκδοση.
Η αντίδραση των χουντικών ήταν άμεση. Ακολούθησε νέα οδύσσεια για τον Γιάννη Χαλκιαδάκη με διώξεις και φυλάκιση.
Ρεθεμνιώτες φοιτητές οργανώνονται στην Αθήνα με άλλους πυρήνες αντίστασης.
Περνούν επτά χρόνια πέτρινα για την Ελλάδα. Όσοι δεν βρίσκονταν στην Ελλάδα, συσπειρώνονται γύρω από ομάδες που αγωνίζονται για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας όπως ο Νίκος Σηφουνάκης. Ο Μπάμπης Πραματευτάκης με αφορμή τη σύλληψη της Αμαλίας Φλέμινγκ συνθέτει στο Μόναχο που έχει αποκλειστεί, όλη τη διάρκεια της επταετίας, το «Χαράματα κτυπούν την πόρτα» σε ποίηση Παύλου Μπακογιάννη που γίνεται φωνή αντίστασης για τους ξενιτεμένους Κρητικούς.
Αμέτρητοι είναι οι Ρεθεμνιώτες που δίνουν τον δικό τους αγώνα. Οι περισσότεροι θα γνωρίσουν τη φρίκη των κολαστηρίων της Μπουμπουλίνας. Ανάμεσά τους ο Γιάννης και η Αιμιλία Βογιατζάκη, ο Γιώργης Περάκης, ο Γιάννης Σμπώκος και πολλοί άλλοι.
Ο Ουρανογιώργης (Γιώργης Ουρανός) θα επιχειρήσει να ξεσηκώσει φλόγες επανάστασης με την ιστορική συνάντηση αγωνιστών στο Αγιασμάτσι.
Θα γραφτούν πολλές σελίδες τιμής για τους αγνούς δημοκράτες. Μέχρι που θα έρθει η μέρα που η Δημοκρατία θα απαλλαγεί από τα δεσμά της. Το Ρέθυμνο θα ξαναδώσει τα διαπιστευτήριά τους με συντριπτικά αποτελέσματα σε δημοψηφίσματα.
Οι εμπειρίες του Γιώργη Περάκη
Από τους πιο σημαντικούς ο Γιώργης Περάκης ασυμβίβαστος πάντα και μαχητικός που δεν χρειάζεται ιδιαίτερη παρουσίαση. Απλά για τους νεότερους αναγνώστες μας να πούμε, έτσι απλά, χωρίς διάθεση «αγιογραφίας» πως είναι ένας πολιτικός που γεννήθηκε το 1936 στα Σκουλούφια Μυλοποτάμου. Ο πατέρας του Νικόλαος ήταν δάσκαλος. Σπούδασε νομικά, πολιτικές και οικονομικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Πρωταγωνίστησε στον «Ανένδοτο Αγώνα» του Γεωργίου Παπανδρέου, ενώ κατά τη διάρκεια της χούντας συνελήφθη, ανακρίθηκε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ στην Αθήνα, και κλείστηκε στις φυλακές Χανίων. Ήταν ιδρυτικό μέλος του ΠΑΣΟΚ το 1974, και υπεύθυνος της Συντονιστικής Δικηγόρων.
Σε παλαιότερη συνέντευξη μας είχε πει σαν συμπέρασμα και των δικών του αγώνων: «Οι πάσης φύσεως αγώνες για τη δημοκρατία είναι κατ’ εξοχήν πολιτικές πράξεις. Στη δεκαετία του ’50 και μετά ήταν αγώνες για τη δημοκρατία, το 114, πάνω απ’ όλα για την Κύπρο. Όταν εξορίστηκε ο Μακάριος στις Σεϊχέλες, στο Ηράκλειο ξεσηκώθηκε όλη η νεολαία. Έτυχε να είμαι στην πρώτη γραμμή ως μαθητής του Κοραή. Διαλύσαμε το αγγλικό προξενείο, ευτυχώς ο πρόξενος είχε φυγαδευθεί από την ταράτσα. Γράφτηκαν στις εφημερίδες μερικά ονόματα, ανάμεσά τους και το δικό μου. Απειλές για ποινικές διώξεις και αποζημιώσεις. Ευτυχώς τοπικοί παράγοντες σταμάτησαν το πράγμα εκεί.
Αργότερα φοιτητές στην Αθήνα όλη η νεολαία για την Κύπρο. Βρεθήκαμε με τον μακαρίτη φίλο Βαγγέλη Πετρίδη που κρατούσαμε και στο Ηράκλειο μπροστά το πλακάτ στον Σύλλογο Κυπρίων Φοιτητών, ως εκπρόσωποι, Πρόεδρος και Γραμματέας του Συλλόγου Κρητών Φοιτητών, σε μια σύσκεψη που ήταν παρών Κύπριος υπουργός, αν θυμάμαι Σπυριδάκης.
Δήλωσα πως Κρήτες φοιτητές είμαστε έτοιμοι σε ό,τι μάς ζητηθεί. Αγχόνες του Καραολή και Δημητρίου δεν μας φόβιζαν, μας ενέπνεαν. Και ήταν πολλοί που θα ρίσκαραν. Αντί για μήνυμα ήρθε σε λίγο είδηση πως ο Μακάριος υπέγραψε τις κατάπτυστες συνθήκες της Ζυρίχης και Λονδίνου και ο Αβέρωφ, υπουργός Εξωτερικών δήλωσε πως ήταν η ευτυχέστερη ημέρα της ζωής του. Και ο Μακάριος αργότερα ότι «εβιάσθη». Οι ηγέτες πεθαίνουν, δεν βιάζονται, σκέφτηκα και είπα.
Αργότερα αφιέρωσα ως βουλευτής ατέλειωτες ώρες στην Επιτροπή για το Φάκελο της Κύπρου. Μάταια. Κανείς δεν πλήρωσε.
Και ήρθε η χούντα και η νεολαία έβραζε, αλλά κάτω από την τυραννία των συνταγματαρχών δεν μπορούσε να ξεσηκωθεί. Όταν φάνηκε κάποια επίφαση ελευθερίας με τον Μαρκεζίνη στην προσπάθεια μετάβασης σε κακέκτυπο, δήθεν δημοκρατίας, οι φοιτητές ξέσπασαν στη Νομική πρώτα, ύστερα στο Πολυτεχνείο.
Η χούντα κατέλαβε το Πολυτεχνείο, αλλά πρόδωσε και χάρισε στους Τούρκους σχεδόν τη μισή Κύπρο.
Μετά τη Μεταπολίτευση με την ευθύνη όλων των κομμάτων, χωρίς καμία εξαίρεση, που φοβούμαι έχει γίνει καθεστώς και κρατεί ίσως ακόμη, επεχείρησαν, επιτυχώς μάλλον, να παγιδεύσουν τη νεολαία στους φορείς τους κύρια στους συλλόγους τους.
Αλλά αγωνιστές και ιδεολόγοι και μπροστάρηδες δεν αναδεικνύονται με διορισμούς και γραμμές και κομματικούς σωλήνες.
Νομίζω είναι καιρός να πάψουν τα κόμματα να κηδεμονεύουν τη νεολαία, για να αναδειχθούν οι αγωνιστές και οι άξιοι με τη δική τους προσωπικότητα».
Μνήμες φυλακής από τον Νίκο Απανωμεριτάκη
Από τους αγωνιστές που έγραψαν ιστορία και ο Νίκος Απανωμεριτάκης που γεννήθηκε στη Λαμπηνή δευτερότοκος από τους οκτώ γιους αγωνιστού της Εθνικής Αντίστασης.
Το έτος 1964 διορίστηκε στη Γενική Γραμματεία Αθλητισμού. Για την αντιστασιακή του δράση κατά της δικτατορίας, συνελήφθη τον Σεπτέμβρη του 1968. Κρατήθηκε σε αυστηρή απομόνωση επί 45 ημέρες στη Ασφάλεια Προαστίων Αττικής. Ανακρινόμενος υπέστη φρικτά βασανιστήρια. Καταδικάστηκε σε οκτώ έτη κάθειρξη από το Έκτακτο Στρατοδικείο Λαρίσης ως συν αρχηγός της αντιστασιακής οργάνωσης Εθνικό – Απελευθερωτικό κίνημα Κρήτης.
Ο Νίκος Απανωμεριτάκης παρέμεινε κρατούμενος πέντε χρόνια στις φυλακές Αβέρωφ, Λαρίσης, Αίγινας, Επταπυργίου (Γεντί Κουλέ) και Κορυδαλλού.
Αποφυλακίστηκε με τους άλλους πολιτικούς κρατούμενους με την «αμνηστία» του Παπαδόπουλου τον Αύγουστο του 1973.
Σε συνέντευξή του για τις εμπειρίες του αυτές μας είχε πει απαντώντας σε σχετικά μας ερωτήματα για τις συνθήκες κράτησης στις φυλακές:
«- Στην πρώτη πτέρυγα των φυλακών εκρατούντο πολιτικοί κρατούμενοι (περίπου 65) και 5-6 ποινικοί κρατούμενοι για διάφορα αδικήματα. Τα κελιά ήταν 10. Κάθε κελί χώραγε 5 έως 7 κρατούμενους. Ο Σήφης ο Μαμαλάκης τοποθετήθηκε (εάν θυμάμαι καλά) στο κελί 5, ο Νίκος Απανωμεριτάκης στο κελί 7, ο Χαράλαμπος Γεωργακάκης 9 και ο Μιχάλης Παπαδάκης στο 10. Στο κελί μαζί μου ήταν οι συναγωνιστές από την Αντιστασιακή Οργάνωση Δημοκρατική Άμυνα οι Γεράσιμος Νοταράς κοινωνιολόγος, Κώστας Σοφούλης οικονομολόγος καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου (ανιψιός του πρώην πρωθυπουργού Θεμιστοκλή Σοφούλη), Βίκτωρ Παπαζήσης ο γνωστός εκδότης βιβλίων, Στέλιος Νέστωρας δικηγόρος εκ Θεσσαλονίκης, Ανδρέας Πολίτης Υπαξιωματικός Πολεμικού Ναυτικού και Σπύρος Βάβολης ιδιωτικός υπάλληλος και Χαράλαμπος Σαλταμάρας οικοδόμος.
Οι πολιτικοί κρατούμενοι αξιοποιώντας την εμπειρία των παλιών πολιτικών κρατουμένων της δικτατορίας του Μεταξά και του εμφυλίου πολέμου μετά την κατοχή, εφαρμόζαμε τον κανόνα «Αγάπα το κελί σου, τρώγε το φαΐ σου, Γύμναζε το κορμί σου και Διάβαζε».
– Στο 24ωρο ο κρατούμενος κλεινόταν στο κελί του πάνω από 16 ώρες τις υπόλοιπες 4 ώρες το πρωί κι άλλες 4 το απόγευμα στο προαύλιο.
Φροντίζαμε τη καθημερινή καθαριότητα του κελιού και την προσωπική μας καθαριότητα κ.λπ.
– «Τρώγε το φαΐ σου» σήμαινε ότι πρέπει να επιβιώσεις. Το φαγητό τις περισσότερες φορές ήταν άθλιο. Σαν διαμαρτυρία και καταγγελία πολλές φορές κάναμε αποχή συσσιτίου και απεργία πείνας. Για κάθε κρατούμενο αναλογούσε την ημέρα το ποσό των 16 (δεκαέξι) δραχμών τότε πρωινό, μεσημεριανό και βραδινό. Ευτυχώς όμως οι συγγενείς, εκτός από τις διώξεις, ταλαιπωρίες κ.λπ. επωμίστηκαν και το καθήκον όταν μας επισκέπτονταν μας έφερναν και διάφορα τρόφιμα.
– Εννοείται. «Γύμναζε το κορμί σου» εφαρμόζαμε έξω στο προαύλιο με περπάτημα, τρέξιμο, βόλεϊ κ.λπ. Αυτό σήμαινε ότι πρέπει να είσαι σε καλή φυσική κατάσταση γιατί όταν ελευθερωθείς σε χρειάζεται η οικογένεια, η κοινωνία και ο αγώνας συνεχίζεται.
Ο τελευταίος κανόνας «Διάβαζε – μελέτα» στηριζόταν στο αυτονόητο ότι η γνώση είναι δύναμη. Το ευτύχημα είναι ότι βρεθήκαμε συγκρατούμενοι με σπουδαίους ανθρώπους και επιστήμονες. Κάποιες από τις ώρες προαυλισμού είχαμε οργανώσει μικρές ομάδες κρατουμένων και γίνονταν μαθήματα όμως: Συνταγματικό δίκαιο πολιτικές επιστήμες, και ιστορία, κοινωνιολογία, πολιτική οικονομία, ξένες γλώσσες (Αγγλικά, Γαλλικά κ.λπ.). Δάσκαλοι – καθηγητές: Γεράσιμος Νοταράς, Κώστας Σοφούλης, Λευτέρης Βερυβάκης, Φοίβος Ιωαννίδης, Παύλος Ζάννας, Στάθης Γιώτας, Σωτήρης Δέδες, Κώστας Πύρζας κ.λπ.
Οι ατελείωτες ώρες εγκλεισμού στο κελί κυλούσαν με αυτομόρφωση, διάβασμα, (λογοτεχνία, ιστορία κ.λπ.) και μελέτη μαθημάτων και ξένων γλωσσών…».
Σήμερα που πολλά γεγονότα χάνονται στη λήθη δεν αποτελεί εξαίρεση και η επέτειος της χούντας των συνταγματαρχών. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε Αργοναυπλίες και Ωρωπό, Μπουμπουλίνας κολαστήρια όπου ελληνική γη. Και φυσικά να ευχόμαστε πάντα «Η μνήμη σώζει τη Δημοκρατία» για τις γενιές που έρχονται.
