Μαργαρίτα Γερούκη: «Είναι ζητούμενο να έχουμε παιδιά που μεγαλώνοντας ως ενήλικα άτομα θα πάρουνε σωστές αποφάσεις και όταν λέμε σωστές αποφάσεις εννοούμε αποφάσεις που είναι καλές για την υγεία τους»
Με την αύξηση του ενδοσχολικού εκφοβισμού, της παιδικής κακοποίησης και δη της σεξουαλικής αλλά και των επιθέσεων κατά των ΛΟΑΤΚΙ+ μαθητών, καθώς και της έκθεσης των παιδιών στη διαδικτυακή εγκληματικότητα όπως είναι η εκδικητική πορνογραφία, η σεξουαλική αγωγή στα σχολεία αποκτά πλέον ακόμα μεγαλύτερη σημασία.
Τα σημερινά παιδιά, αν και γνωρίζουν πια βασικά πράγματα για τη σεξουαλική ζωή, δεν σημαίνει ότι λαμβάνουν και τη σωστή εκπαίδευση γύρω από τη σεξουαλική υγεία και τις έμφυλες σχέσεις, καθώς και οι ίδιοι οι ενήλικες που τα περιβάλλουν πολλές φορές εμφανίζονται ανενημέρωτοι με αυτά τα θέματα. Έτσι, η έλλειψη αξιόπιστης ενημέρωσης τα οδηγεί πολλές φορές σε λανθασμένες απόψεις και αντιλήψεις πράγμα που αφήνει εκτεθειμένους τους ανήλικους στους κινδύνους, ενώ ως ενήλικες εμφανίζουν δυσκολία στο να αναπτύξουν μια υγιή σχέση με το σώμα τους, τον εαυτό τους αλλά και τους γύρω τους.
Η απάντηση στην έλλειψη σωστής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης φαίνεται να είναι η πρώιμη εκπαίδευση στα σχολεία από καταρτισμένους ειδικούς. Στο Ρέθυμνο, το μη κερδοσκοπικό σωματείο Α.ΞΕ.Π.Τ (Ασφαλή και Ξένοιαστα Παιδιά Τώρα) εργάζεται για την προαγωγή της σεξουαλικής υγείας και την προστασία από την παιδική σεξουαλική κακοποίηση, μέσω εκπαιδευτικών δράσεων. Όπως δήλωσε στα «Ρ.Ν.» η Μαργαρίτα Γερούκη, εκπαιδευτικός, συγγραφέας, μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής για τη σεξουαλική εκπαίδευση της Παγκόσμιας Ένωσης για τη Σεξουαλική Υγεία και πρόεδρος της Α.ΞΕ.Π.Τ., η ομάδα μέσω διασχολικών και ενδοσχολικών δράσεων που φέρουν την υποστήριξη της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, συνεργάζεται με εκπαιδευτικούς και γονείς προκειμένου να προσφέρει στα παιδιά μια ολοκληρωμένη και σωστή εικόνα για τη σεξουαλική υγεία μέσω καταρτισμένων και αναγνωρισμένων εκπαιδευτικών υλικών.
Η μεγάλη ανάγκη των εκπαιδευτικών, των γονιών και των παιδιών για υποστήριξη και καθοδήγηση
Όπως περιέγραψε στα «Ρ.Ν.» η κ. Δέσποινα Μαυράκη, εκπαιδευτικός και μέλος της Α.ΞΕ.Π.Τ., την πραγματικότητα που βιώνουν καθημερινά οι σχολικές κοινότητες, μοιάζει αρκετά σκληρή. Από τη μια παιδιά που βρίσκονται εκτεθειμένα σε κάθε λογής αφιλτράριστες πληροφορίες από τον δρόμο μέχρι το διαδίκτυο και από την άλλη γονείς και εκπαιδευτικοί οι οποίοι συχνά κατόπιν εορτής καλούνται να αναλάβουν τον ρόλο της κατάρριψης των εσφαλμένων αντιλήψεων που δημιουργούνται στα παιδιά και την οικοδόμηση νέων, υγιών προτύπων συμπεριφοράς: «Στα σχολεία αντιμετωπίζουμε πάρα πολλά προβλήματα, το βλέπουμε καθημερινά στη σχολική κοινότητα. Τα παιδιά δυσκολεύονται αρκετά γιατί παίρνουν πάρα πολλά λανθασμένα μηνύματα λόγω του ότι εκτίθενται στην τηλεόραση, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έχουν πάρα πολύ εύκολη πρόσβαση στο ίντερνετ και εισπράττουν λανθασμένα μηνύματα. Για αυτό έχουμε περίεργες και βίαιες συμπεριφορές, τα παιδιά δεν αντιλαμβάνονται τι σημαίνει ενσυναίσθηση. Υπάρχει μεγάλη έλλειψη σεβασμού, δυσκολεύονται αρκετά να αποδεχτούν τη διαφορετικότητα. Τα παιδιά έχουν πολύ μεγάλη ανάγκη να τους βοηθήσει κάποιος να μπορέσουν αν αναπτύξουν ή να αντιμετωπίσουν μια σχέση. Η επικοινωνία είναι πάρα πολύ δύσκολη, η συνεργασία μεταξύ τους το ίδιο. Λειτουργούν περισσότερο ατομικά και τους δυσκολεύει πάρα πολύ το ομαδικό. Καθημερινά αντιμετωπίζουν πολλές προκλήσεις είτε μες στην τάξη είτε στο διάλειμμα είτε στις μεταξύ τους σχέσεις είτε με τους ενήλικες γενικά είτε με τους γονείς τους. Από την άλλη, οι ίδιοι οι γονείς χρειάζονται μια υποστήριξη. Τα παιδιά μένουν πάρα πολλές ώρες μόνα στο σπίτι τους, εκτίθενται σε πάρα πολλά μηνύματα και πληροφορίες τις οποίες δεν μπορούν να επεξεργαστούν, δεν ξέρουν να τις φιλτράρουν γιατί δεν είναι κάποιος εκεί που να τα καθοδηγήσει. Καλούμαστε μετά εμείς στο σχολείο και με διάφορα προγράμματα να τα βοηθήσουμε και να τα κατευθύνουμε ώστε να μπορέσουνε να καλλιεργήσουν τη θετική σκέψη και να φιλτράρουν όλες αυτές τις πληροφορίες».
«Τα παιδιά έχουν ανάγκη να μιλήσουν»
Έτσι λοιπόν τα προγράμματα Σεξουαλικής Αγωγής που υλοποιούνται από την Α.ΞΕ.Π.Τ. και προτείνονται στους εκπαιδευτικούς, πραγματοποιούνται σε σχολεία τόσο της πρωτοβάθμιας όσο και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ανάλογα τη βαθμίδα χρησιμοποιούνται τα καταλληλά εργαλεία για την επίτευξη των στόχων του προγράμματος. Η κ. Μαυράκη εξηγεί: «Όταν απευθυνόμαστε σε μικρά παιδιά και στις μικρές τάξεις μέσα από το παιχνίδι μπορούν τα ίδια τα παιδιά να παίξουν και να βγάλουν μόνα τους κάποια συμπεράσματα, να καταλάβουν τι είναι αυτό που θα τους βοηθήσει. Έτσι, καλλιεργούμε τον σεβασμό, την ενσυναίσθηση και όλες αυτές τις αξίες. Τα μεγαλύτερα παιδιά, έχουν πάρα πολύ μεγάλη ανάγκη να μιλήσουν. Έχουν πάρα πολλές απορίες γιατί κανείς δεν τους μιλάει για όλα αυτά, κανείς δεν τους μιλάει για τίποτα. Και το ωραίο είναι όταν έχει αναπτυχθεί εμπιστοσύνη μεταξύ των παιδιών και των εκπαιδευτικών. Γιατί εκεί έρχονται οι αθώες ερωτήσεις που βλέπεις πόσο «διψάει» αυτό το παιδί για μια πληροφορία που να την πάρει από τον άνθρωπο που εμπιστεύεται. Αν δείτε με τι πληροφορίες έρχονται τα παιδιά θα εκπλαγείτε. Είναι τόσο λανθασμένες και κάνουν τόσο περίεργες ερωτήσεις, έρχονται για παράδειγμα πληροφορίες από τα παιδιά που έχουν εκτεθεί σε πορνό όπου βλέπουν κάτι διαφορετικό και δεν αντιλαμβάνονται ότι αυτό που βλέπουν δεν είναι μια πραγματικότητα. Μέσα από ειλικρινείς απαντήσεις βοηθιούνται πάρα πολύ. Αν καταφέρουμε να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη των παιδιών μπορούμε να κάνουμε θαύματα. Γιατί έρχονται μετά σε εσένα και ρωτάνε, σου λένε τα μυστικά τους, θα απευθυνθούν σε εσένα αν συμβεί κάτι και βέβαια αυτό είναι το καλύτερο όταν γίνεται σε συνεργασία με τους γονείς. Οπότε οτιδήποτε πρόγραμμα γίνεται αυτό γίνεται πάντα σε συνεργασία με την οικογένεια».
Από την πλευρά της η κ. Γερούκη μέσα από τις δράσεις και την επαφή της με τα παιδιά παρατηρεί όχι μόνο την ανάγκη τους να μάθουν τα πάντα για τη σεξουαλική υγεία αλλά και την έλλειψη μιας αξιόπιστης πηγής πληροφόρησης από την καθημερινότητά τους που να τους δώσει τελικά τις σωστές απαντήσεις: «Τα παιδιά έχουν πάρα πολύ σοβαρές απορίες μερικές φορές έχουν και εσφαλμένες αντιλήψεις για τα θέματα που αφορούν την αναπαραγωγή, το σώμα τους, την ποικιλομορφία και από την άλλη τα παιδιά μας δεν έχουν κανέναν αξιόπιστο ενήλικα να μιλήσουνε. Αν δεν μάθουν από εμάς που είμαστε οι εκπαιδευτικοί τους και τους γονείς τους, αντίστοιχα, σίγουρα θα μάθουνε από κάποιες άλλες αναξιόπιστες πηγές. Θα βρουν απαντήσεις από κάπου αλλού και δεν θα είναι οι σωστές που θα τα βοηθήσουν να μεγαλώσουν με υγεία και ασφάλεια».
Αυτό βέβαια, όπως σημειώνει η ίδια, πηγάζει και από το γεγονός ότι οι ίδιοι οι γονείς πολλές φορές δεν έχουν κάποιο υπόβαθρο και έτσι μεταφέρουν τη δική τους άγνοια πάνω σε αυτά τα θέματα διαιωνίζοντας την κατάσταση: «Σαν γονείς στην Ελλάδα δεν έχουμε παρόμοια εμπειρία από μαθήματά μας στο σχολείο και αυτό φαίνεται πάρα πολύ καλά και ερευνητικά. Οι γονείς αυτή την άγνοια συνήθως τη μεταφράζουν σαν αδυναμία να μιλήσουν με τα δικά τους παιδιά, τη μεταφράζουν σαν τρόπο να αποφύγουν αυτή την κουβέντα. Και τις περισσότερες φορές τα παιδιά μας λένε ότι οι γονείς τους δεν έχουν καλλιεργήσει αυτή τη σχέση εμπιστοσύνης και δεν έχουν περάσει το μήνυμα στα ίδια ότι ναι είμαστε εδώ για σένα, είμαστε εδώ για να σε ακούσουμε, για να λύσουμε τις απορίες σου, είμαστε εδώ για να σε στηρίξουμε αν κάτι περίεργο συμβεί στη ζωή σου. Δυστυχώς τα παιδιά αυτή την αδυναμία των γονέων την καταλαβαίνουν πάρα πολύ εύκολα με αποτέλεσμα πολλές φορές να μην μπαίνουν καν στον κόπο να ρωτήσουν τους γονείς τους και να ρωτάνε το ένα το άλλο ή να ρωτάνε το διαδίκτυο ή οποιαδήποτε άλλη πηγή πληροφόρησης η οποία φυσικά δεν είναι αξιόπιστη».
Πάντως όπως σημειώνει η κ. Γερούκη χαρακτηριστικό είναι αυτό που έγραψε μια μαθήτρια που αξιολόγησε το πρόγραμμα της Α.ΞΕ.Π.Τ., το οποίο όπως λέει περιγράφει πλήρως την κατάσταση γύρω από τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στην ελληνική κοινωνία: «Όταν είχαμε κάνει στο Πειραματικό Γυμνάσιο ένα πρόγραμμα Σεξουαλικής Υγείας και μετά ρωτήσαμε τα παιδιά τι μάθανε από αυτό, μια κοπέλα το είπε πάρα πολύ όμορφα: «Εγώ αυτό που κέρδισα είναι να μπορώ να μιλάω πιο ανοιχτά για αυτά τα θέματα και με τους φίλους μου αλλά και με τους γονείς μου και είμαι σίγουρη ότι αν οι γονείς μου είχαν ένα τέτοιο μάθημα όταν ήταν στο σχολείο θα μπορούσαν να μιλάνε πιο ανοιχτά με εμένα». Είναι τόσο πραγματικό, τόσο αληθινό αυτό, τόσο αυθεντικό που καταδεικνύει με έναν ακόμα τρόπο τη μεγάλη ανάγκη να ξεκινήσουμε στο σχολείο, γιατί στο σχολείο έχουμε όλα τα παιδιά: έχουμε τα παιδιά που οι γονείς τους τα προσέχουν και μιλάνε μαζί τους αλλά έχουμε και τα παιδιά που οι γονείς τους μπορεί να μην είναι τόσο κοντά, για τους δικούς τους λόγους. Άρα από το σχολείο μπορεί να αρχίσει αυτού του είδους η μικρή επανάσταση για την υγεία και την ασφάλειά τους».
Ο ρόλος των διαπροσωπικών σχέσεων
Ο ρόλος των διαπροσωπικών σχέσεων στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των παιδιών είναι κρίσιμος όπως τονίζει η κ. Γερούκη, καθώς η σεξουαλική υγεία συνδέεται άμεσα με την ανάπτυξη υγιών σχέσεων τόσο με τους άλλους συνανθρώπους όσο και με τον ίδιο μας τον εαυτό.
«Η σεξουαλική αγωγή είναι ένα όρος «ομπρέλα» και πραγματεύεται διάφορες εκφάνσεις της σεξουαλικής υγείας που μπορεί να είναι το αναπαραγωγικό σύστημα, όλα όσα έχουν να κάνουν με το σώμα μας, ταυτόχρονα όμως αφορά και τις διαπροσωπικές σχέσεις δηλαδή όλα όσα χρειαζόμαστε οι άνθρωποι προκειμένου να δημιουργούμε υγιείς σχέσεις είτε ρομαντικές είτε σεξουαλικές με τους άλλους ανθρώπους», αναφέρει η κ. Γερούκη και τονίζει τη σημασία της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης ιδιαίτερα στην εφηβεία, την ηλικία που πραγματεύεται έντονα τα θέματα των φύλων και των σχέσεων: «Η εφηβεία είναι η ηλικία των ανθρώπων που αναπτυξιακά αρχίζουν να ενδιαφέρονται πολύ σοβαρά για τις ρομαντικές σχέσεις και αργότερα για τις σεξουαλικές. Άρα είναι οπωσδήποτε μια ηλικία που τα παιδιά μας πρέπει να μάθουν για αυτά τα θέματα που θα τα βοηθήσουν να πάρουν τις σωστές αποφάσεις για την υγεία τους δηλαδή αυτές που δεν βάζουν σε κίνδυνο την υγεία τους είτε τη σωματική είτε τη συναισθηματική είτε την κοινωνική δηλαδή τις σχέσεις».
Από την άλλη, σε έναν κόσμο που οικοδομείται πάνω στις αξίες της συμπερίληψης, όπως σημειώνει η κ. Γερούκη, η σεξουαλική αγωγή συμβάλει καθοριστικά στην αποδοχή όλων των σεξουαλικών προσανατολισμών και στην πάταξη της βίας ειδικά εις βάρος των μαθητών που ανήκουν σε διαφορετικούς σεξουαλικούς προσανατολισμούς: «Οι άνθρωποι δεν είμαστε άσπρο ή μαύρο έχουμε πάρα πολλές αποχρώσεις οπότε το ίδιο συμβαίνει με τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή με την ταυτότητα του φύλου. Όταν, λοιπόν, συζητάμε αυτά τα πράγματα και δη τα συζητάμε με έναν τρόπο παιδαγωγικά κατάλληλο και επιστημονικά συγκροτημένο τότε έχουμε τη δυνατότητα να βοηθήσουμε τα παιδιά αφενός μεν τα ΛΟΑΤΚΙ+ που ανήκουν στη σεξουαλική μειονότητα να βρουν την ταυτότητά τους, να νιώσουν ότι ανήκουν, να νιώσουν ότι είναι και αυτά κομμάτι της ανθρώπινης διαφορετικότητας και ποικιλομορφίας και από την άλλη έχουμε τη δυνατότητα να βοηθήσουμε τα μη ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά δηλαδή τα άτομα που δεν ανήκουν σε μια σεξουαλική μειονότητα αλλά είναι στην πλειοψηφία να αναγνωρίσουν ότι η δικιά τους εμπειρία δεν είναι η μόνη σε αυτόν τον κόσμο και κατά κάποιον τρόπο να διδάξουμε την αποδοχή στη διαφορετικότητα που αυτό σημαίνει πολύ λιγότερα φαινόμενα εκφοβισμού και κακοποίησης».
Η στάση των γονέων
Όπως εξηγούν στα «Ρ.Ν.» και οι δύο εκπαιδευτικοί και μέλη της Α.ΞΕ.Π.Τ. η συντριπτική πλειοψηφία των γονέων στηρίζει τα προγράμματα, ενώ αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι νέοι γονείς στην επαρχία εμφανίζονται αρκετά ανοικτοί και επιζητούν για τα παιδιά τους αυτό που δεν έλαβαν εκείνοι.
Η κ. Γερουκη εξάγει: «Η συντριπτική πλειοψηφία των γονέων είναι πάρα πολύ ανοιχτή και επιθυμούν τα παιδιά τους να συζητούν για τα θέματα αυτά στο σχολείο. Είναι ένας πολύ μικρός αριθμός γονέων που για τους δικούς τους λόγους αντιστέκονται και αντιτίθενται. Η συντριπτική πλειοψηφία των γονέων αναγνωρίζει την ανάγκη να μάθουν τα παιδιά τους γιατί έχουν αντιληφθεί ότι είναι θέμα υγείας. Ότι όλα αυτά έχουν ως στόχο την υγεία των παιδιών τους και ότι τα παιδιά τους μέσα σε αυτή την κοινωνία μπορούν να δεχτούν μηνύματα και προκλήσεις που μπορούν να τα επηρεάσουν αρνητικά. Άρα όταν έρχεται κάποιος στο σχολείο να συζητήσει αυτά τα θέματα και παιδαγωγικά και επιστημονικά οι γονείς τις περισσότερες φορές ανακουφίζονται γιατί δεν είναι μόνοι τους σε αυτόν τον αγώνα».
Από την άλλη η κ. Μαυράκη συμπληρώνει: «Τα τελευταία χρόνια έχουμε παρατηρήσει ότι η επαρχία πλέον «διψάει», είναι πιο ανοιχτή σε τέτοιου είδους συζητήσεις. Στην επαρχία ζητάνε περισσότερο να ακούσουν κάτι παραπάνω από εμάς. Έχουν δηλαδή μια αγωνία να μπορέσουν να προλάβουν, να δώσουν τις πληροφορίες που χρειάζεται στα παιδιά».
Τέλος, η κ. Γερούκη σημειώνει: «Θα έλεγα ότι είναι ένας μεγάλος αγώνας ειδικά στην Ελλάδα που σε σχέση με άλλες χώρες τώρα ουσιαστικά ξεκινάμε να μιλήσουμε και επιστημονικά και παιδαγωγικά για το θέμα της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας και των διαπροσωπικών σχέσεων. Είναι ένας πολύ μεγάλος αγώνας να καταρρίψουμε μύθους που έχουν μπει στο κεφάλι μας εδώ και δεκαετίες ή αιώνες, οπότε είμαστε σε αυτή την εποχή της κατάρριψης των μύθων αλλά πραγματικά αξίζει τον κόπο και την ενέργεια γιατί όλες οι έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά που είναι ενημερωμένα τότε είναι προστατευμένα και είναι τα παιδιά που θα μεγαλώσουν για να είναι υγιή και ασφαλή και να κάνουν με τη σειρά τους υγιείς και ασφαλείς σχέσεις».
