Η Φορτέτζα, η οποία ούτως ή άλλως αποτελεί το πλέον εμβληματικό και προβεβλημένο μνημείο του Ρεθύμνου, χθες το βράδυ είχε και πάλι την τιμητική της, καθώς ανακηρύχθηκε από τον διεθνή οργανισμό “The Fortress Study Group” ως ένα από τα πλέον καλοδιατηρημένα κάστρα της Κρήτης.
Η βράβευση πραγματοποιήθηκε στο Τέμενος Ιμπραήμ Χαν όπου παρέλαβαν τα τιμητικά βραβεία ο Δήμαρχος Ρεθύμνης, Γιώργης Μαρινάκης και η εκπρόσωπος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου, Νατάσσα Φιολιτάκη.
Η αυλαία της εκδήλωσης άνοιξε με την εισαγωγική ομιλία του Αντιδημάρχου Πολιτισμού Μάνου Τσάκωνα, ο οποίος αναφέρθηκε στον ρόλο της Φορτέτζας στο ιστορικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι του Ρεθύμνου, επισημαίνοντας ότι «δεν πρόκειται για ένα βουβό μνημείο, αλλά για ένα ζωντανό κύτταρο πολιτισμού».
Στη συνέχεια έλαβε τον λόγο η εκπρόσωπος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου Νατάσσα Φιολιτάκη, η οποία παρουσίασε την ιστορία του Κάστρου και το χρονικό των έργων διατήρησης και ανάδειξης του, χαρακτηρίζοντας το ως «το κύριο τοπόσημο της πόλης».
Παραλαμβάνοντας το βραβείο, ο Δήμαρχος Ρεθύμνης Γιώργης Μαρινάκης τόνισε τα εξής:
«Ευχαριστούμε πολύ όλους τους σπουδαίους επιστήμονες που απαρτίζουν τον οργανισμό «The Fortress Study Group και τους υποδεχόμαστε με χαρά στο Ρέθυμνο. Το βραβείο ανήκει σε όλους όσοι έχουν δουλέψει διαχρονικά γι’ αυτό το μνημείο, το οποίο κτίσθηκε με κόπο από τους υποδουλωμένους προγόνους μας.
Από τον τόπο μας πέρασαν πολλοί κατακτητές, αλλά ευτυχώς όλοι τους έφυγαν και άφησαν τα μνημεία τους τα οποία σεβασθήκαμε, άλλωστε το Ρέθυμνο αποτελεί σημείο συνάντησης πολλών πολιτισμών και χαιρόμαστε γι’ αυτό.
Με ενθουσίασε ο λόγος για τον οποίο αξιολογήσατε και βραβεύσατε τη Φορτέτζα και η προσπάθεια μας συνεχίζεται. Είμαστε ευγνώμονες προς την Αρχαιολογική Υπηρεσία, που έχει αγκαλιάσει το συγκεκριμένο κτίριο και όλα εδώ γίνονται με επιμέλεια και γνώση. Θέλω επίσης να ευχαριστήσω την Περιφέρεια Κρήτης και την Αντιπεριφερειάρχη Ρεθύμνου Μαίρη Λιονή, καθώς η συνεργασία μας αποφέρει καρπούς.
Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε εφαρμογή μια προγραμματική σύσκεψη που έχουμε υπογράψει με το Υπουργείο Πολιτισμού, υπό τη αιγίδα της Περιφέρειας, για το μεγάλο έργο του περιβάλλοντος χώρου, την ανακατασκευή του τελευταίου κτηρίου και πολύ γρήγορα θα υπάρχει μελετητής για τα τείχη.
Όταν ανακοινώθηκε η βράβευση, κάποιοι θυμήθηκαν τον κακό εαυτό τους και σχολίασαν την κατάσταση των τειχών. Είναι καλό να σημειώσετε εσείς οι ειδικοί ότι τα τείχη δεν είναι απλοί ασβεστότοιχοι, αλλά απαιτούν φροντίδα γνώση, μελέτη και ειδικούς επιστήμονες. Χαιρόμαστε που όλα γίνονται με τον σωστό τρόπο ώστε αυτό το κτίριο να μείνει για άλλους τόσους αιώνες και ύστερα ας τον ξαναφτιάξουν άλλοι»
Ο κοινωφελής και μη κερδοσκοπικός οργανισμός «The Fortress Study Group» ιδρύθηκε το 1975, εδρεύει στην Οξφόρδη και έχει ως αντικείμενο την αξιολόγηση και ανάδειξη των κάστρων που έχουν κτισθεί ανά τον πλανήτη από την εποχή που άρχισε η χρήση της πυρίτιδας και εντεύθεν.
«Εκτός από την αρχιτεκτονική αξία των φρουρίων συνεκτιμώνται επίσης ο συμβολισμός τους, ο ρόλος που έχουν διαδραματίσει στο ιστορικό γίγνεσθαι, τα έργα συντήρησης και αναστήλωσης τους και όλες οι τεχνικές παρεμβάσεις τις οποίες έχουν δεχθεί» εξήγησε κατά την ομιλία του στη χθεσινή τελετή, ο πρώην πρόεδρος του φορέα, Τζον Χάρις.
Την αποστολή του «The Fortress Study Group» στο Ρέθυμνο απαρτίζουν 19 επιστήμονες οι οποίοι είχαν την ευκαιρία να ξεναγηθούν στους χώρους της Φορτέτζας και να διαπιστώσουν ιδίοις όμμασιν τη μέριμνα που έχει ληφθεί για τη διατήρηση του σε καλή κατάσταση, αλλά και τα έργα βελτίωσης και αναβάθμισης του.
Ο λόγος του Αντιδημάρχου Πολιτισμού Μάνου Τσάκωνα:
«Το κάστρο αυτό θεμελιώθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου του 1573 από τους Ενετούς.
Πριν 452 χρόνια δηλαδή, πριν 4,5 αιώνες.
Το 1580 που ολοκληρώθηκε η κατασκευή του αποδείχτηκε πολύ μικρό, για να στεγάσει ολόκληρη την πόλη, με αποτέλεσμα να στεγάσει τη διοίκηση των Ενετών. Το Νοέμβριο του 1646 οι Ενετοί παραδόθηκαν στους Οθωμανούς κατακτητές, οι οποίοι έκαναν πολύ μικρές παρεμβάσεις, με κυριότερη ίσως την μετατροπή του Καθεδρικού Ναού σε Τζαμί, χώρο στον οποίο βρισκόμαστε.
Τις τελευταίες δεκαετίες η συνεργασία του Δήμου Ρεθύμνης και της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας έχει ως αποτέλεσμα τη συνεχή ανάπλαση των υπαίθριων χώρων, του περιβάλλοντος χώρου και της προσβασιμότητας από ΑΜΕΑ, καθώς και την αναστήλωση των κτισμάτων και την μετατροπή τους σε χώρους πολιτισμού, με δεκάδες εκδηλώσεις να πραγματοποιούνται εδώ καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Το κτίριο του Πυροβολικού, το υπαίθριο θέατρο «Ερωφίλη», το Τζαμί Ιμπραίμ Χαν, στο οποίο βρισκόμαστε, το πρόσφατα ανακαινισμένο Δίδυμο κτίριο είναι ορισμένοι από αυτούς.
Σε αυτούς τους χώρους οι τοπικοί σύλλογοι, τα σχολεία και οι καλλιτεχνικές ομάδες, από όλες τις τέχνες, θα παρουσιάσουν τις εμπνεύσεις τους και τις δημιουργίες τους, σε αυτούς τους χώρους φιλοξενούνται κορυφαία σχήματα της μουσικής και του θεάτρου από την Ελλάδα αλλά και το εξωτερικό.
Και ως Αντιδήμαρχος Πολιτισμού, επιτρέψτε μου να τονίσω ότι, χάρη στη δημιουργία αυτών των χώρων, η Φορτέτσα μας δεν είναι απλά ένα βουβό και επιβλητικό βενετσιάνικο φρούριο πάνω στη θάλασσα, δεν είναι απλά η αγαπημένη εικόνα στο Instagram των επισκεπτών της πόλης μας, αλλά ένα ζωντανό μνημείο, ένα ζωντανό κύτταρο Πολιτισμού, είναι ο αγαπημένος προορισμός όλων των κατοίκων της πόλης τα ζεστά βράδυα του καλοκαιριού.
Και μόνο για αυτό το λόγο θα άξιζε ένα επιπλέον έπαινο.
Αξιέπαινο λοιπόν το Κάστρο μας, άξιοι επαίνου τόσο ο Δήμος όσο και η Αρχαιολογία, που μέσω του Πολιτισμού το κρατάνε ζωντανό!
Σας καλωσορίζουμε εδώ σήμερα, σε αυτόν τον ξεχωριστό χώρο, στην καρδιά του αγαπημένου μας κάστρου και σας ευχαριστούμε που μας τιμάτε με την παρουσία σας, σας ευχαριστούμε για την διάκριση που απονέμετε στην Πόλη μας».
Ο λόγος της εκπροσώπου της εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου Νατάσσας Φιολιτάκη:
«Εκ μέρους της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ρεθύμνου και της αναπληρώτριας προϊσταμένης της, κ. Ελένης Παπαδοπούλου, θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη του “Fortress Study Group” για την απονομή της τιμητικής πλακέτας στην Εφορεία. Η απονομή αποτελεί τιμή και αναγνώριση των αδιάκοπων προσπαθειών της Υπηρεσίας για την προστασία, την αποκατάσταση και την ανάδειξη του φρουρίου της Φορτέτζας και μας δίνει δύναμη να συνεχίσουμε το έργο μας.
Το φρούριο, το οποίο δεσπόζει στο βραχώδες βόρειο άκρο του Ρεθύμνου, αποτελεί το κύριο τοπόσημο της πόλης. Η ιστορία του, από τη θεμελίωσή του στις 13 Σεπτεμβρίου του 1573, έως και σήμερα είναι συνυφασμένη με την ιστορία της ίδιας της πόλης. Κατασκευασμένο στο λόφο του Παλαιοκάστρου, στο β΄ μισό του 16ου αιώνα, σκοπό είχε να προστατέψει το Ρέθυμνο από τις πειρατικές επιδρομές και τον οθωμανικό κίνδυνο. Η κατασκευή του βασίστηκε στα σχέδια του Ιταλού μηχανικού Sforza Pallavicini ακολουθώντας το σύγχρονο για την εποχή του προμαχωνικό σύστημα. Η περιορισμένη, ωστόσο, έκταση του λόφου δεν επέτρεψε την πλήρη εφαρμογή του συστήματος με αποτέλεσμα οι τέσσερις προμαχώνες του φρουρίου καθώς και τα πλευρά να είναι ελλιπή. Στο εσωτερικό του κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας υπήρχαν διοικητικά κτήρια, ο καθεδρικός ναός του Αγίου Νικολάου, το επισκοπικό μέγαρο, στρατιωτικές εγκαταστάσεις, συγκροτήματα αποθηκών και δεξαμενών, πυριτιδαποθήκες και ορισμένες ιδιωτικές κατοικίες. Με την κατάληψη του Ρεθύμνου από τους Οθωμανούς, το 1646, δεν παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στην οργάνωση του φρουρίου, το οποίο εξακολουθεί να χρησιμοποιείται για την άμυνα της πόλης. Στη θέση, ωστόσο, του καθεδρικού ναού του Αγίου Νικολάου ανεγείρεται το επιβλητικό Τζαμί Ιμπραήμ Χαν, αφιερωμένο στον ομώνυμο Σουλτάνο. Κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας και μέχρι το α΄ μισό του 20ου αιώνα μια ολόκληρη συνοικία αναπτύσσεται στο εσωτερικό του φρουρίου, η οποία σήμερα δεν υπάρχει καθώς τα ερειπωμένα κτήρια κατεδαφίστηκαν την δεκαετία του 1960.
Οι προσπάθειες αποκατάστασης και ανάδειξης του φρουρίου ξεκινούν ήδη από τα μέσα του 20ου αιώνα και εντατικοποιούνται από τη δεκαετία του 1990 και μετά. Με χρηματοδοτήσεις από ευρωπαϊκά προγράμματα και σε αγαστή συνεργασία με τις Κεντρικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού, την Περιφέρεια Κρήτης και το Δήμο Ρεθύμνης η Αρχαιολογική Υπηρεσία, προχωρά στις εργασίες αποκατάστασης του φρουρίου. Από τα πρώτα κτήρια που αναστηλώνονται με χρηματοδότηση από το Β΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, την περίοδο 1997-1999, είναι η αποθήκη του πυροβολικού, το κτήριο του Ρέκτορα και η κατοικία των Συμβουλών, ενώ εργασίες πραγματοποιούνται και στον προμαχώνα του Αγίου Παύλου.
Τη δεκαετία του 2000, με χρηματοδότηση από το Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, αποκαθίστανται το συγκρότημα της ανατολικής πυλίδας, το τέμενος Ιμπραήμ Χαν, η βόρεια πυλίδα και το συγκρότημα των αποθηκών της καθώς και ο επιπρομαχώνας του Αγίου Λουκά. Με την επόμενη προγραμματική περίοδο, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007-2013, ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση του Δίδυμου κηρίου.
Παράλληλα με τις εργασίες αποκατάστασης των κτηρίων και τμημάτων του οχυρού περιβόλου και στο πλαίσιο μιας συνολικής προσέγγισης στην ανάδειξη του φρουρίου, υλοποιήθηκε μια σειρά ενεργειών που περιλάμβανε την έγκριση από το Υπουργείο Πολιτισμού της χρήσης των κτηρίων και την κατασκευή του πλακόστρωτου της κεντρικής διαδρομής από την είσοδο του φρουρίου έως και το κτήριο των Συμβούλων.
Οι εργασίες για την αποκατάσταση του φρουρίου συνοδεύονταν από την απαιτούμενη αρχαιολογική έρευνα, η οποία έφερε στο φως σημαντικά στοιχεία για την ιστορία του φρουρίου και ανέδειξε λεπτομέρειες ως προς την κατασκευή των κτηρίων. Σημαντική είναι η πραγματοποίηση ανασκαφικής έρευνας στο χώρο ανατολικά του επιπρομαχώνα του Αγίου Λουκά, η οποία έφερε στο φως σημαντικά οικιστικά κατάλοιπα της ελληνιστικής περιόδου, επιβεβαιώνοντας με αυτόν τον τρόπο την κατοίκιση στο λόφο του Παλαιοκάστρου κατά την αρχαιότητα.
Η έρευνα επεκτάθηκε επίσης και σε θέματα προστασίας του φρουρίου. Η Φορτέτζα αποτέλεσε αντικείμενο έρευνας στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος STORMγια τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα μνημεία.
Συνοψίζοντας, τις τελευταίες δεκαετίες σχεδόν το σύνολο του επιστημονικού και τεχνικού προσωπικού της Υπηρεσίας με την καθοδήγηση και την εποπτεία των Διευθυντών της Εφορείας, ασχολήθηκε με την ανάδειξη και την προστασία του φρουρίου. Το επίπονο, ωστόσο, έργο της ανάδειξης του φρουρίου συνεχίζεται. Στο πλαίσιο προγραμματικής σύμβασης μεταξύ του Υπουργείου Πολιτισμού, της Περιφέρειας Κρήτης και του Δήμου Ρεθύμνης έχει εκπονηθεί η προμελέτη για την αποκατάσταση των υπολοίπων κτηρίων και του περιβάλλοντος χώρου της Φορτέτζας, έργο που διαχειρίζεται ο Δήμος Ρεθύμνης, ενώ το δύσκολο και απαιτητικό έργο της αποκατάστασης των τειχών βρίσκεται στη διαδικασία ανάθεσης της μελέτης.
Εκ μέρους όλων όσοι συνέβαλαν όλα αυτά τα χρόνια στην ανάδειξη και προστασία της Φορτέτζας, σας ευχαριστώ θερμά».
Γραφείο τύπου δήμου Ρεθύμνης
