Της ΚΑΔΙΑΝΗΣ ΤΖΟΥΛΑΚΗ-ΔΗΜΗΤΡΑΚΑΚΗ*
Μου δόθηκε αφορμή να επανέλθω σ’ αυτό το καυτό για εμένα θέμα και πιστεύω και για πολλούς Αμαριώτες, της Ιεράς Μονής Ασωμάτων Αμαρίου, η δημοσίευση των εγκαινίων του μοναστηριακού συγκροτήματος του Μιχαήλ Αρχαγγέλου Φοινικιάς στο νότο του Ρεθύμνου, στον δήμο Αγίου Βασιλείου. Ο εν λόγω δήμος έχει τέσσερα μοναστήρια. Το παλαιό του Πρέβελη, το νεοϊδρυθέν του Σπηλίου και τα ανακαινισθέντα του Αγ. Πνεύματος Κισσού και Μιχαήλ Αρχαγγέλου Φοινικιάς. Σημειωτέον ότι τα δύο τελευταία ήταν ερειπωμένα.
Η Ιερά Μονή Ασωμάτων έχει τουλάχιστον δρόμο ωραιότατο. Αν και τα μοναστήρια είναι φάροι Ορθοδοξίας και Κιβωτοί Ιστορίας, η επαρχία Αμαρίου δεν έχει κανένα, μια λυπηρή διαπίστωση. Παλαιότερα υπήρχαν μερικά και αναφέρονται σε κάποια έγγραφα (άρθρα)στην Δημόσια Βιβλιοθήκη με τίτλο «Μοναστήρια Αμαρίου». Τώρα σώζονται μόνο οι εκκλησίες τους.
Εκείνη που χρειάζεται άμεση ανακαίνιση και φροντίδα είναι η Ιερά Μονή Ασωμάτων Αμαρίου. Τον Οκτώβρη του 2006 είχα γράψει σχετικό άρθρο στα «Ρ.Ν.» το οποίο και αναδημοσιεύω, αναφερόμενο στην ιστορία της και τους αγώνες της. Έκτοτε η Αρχαιολογική υπηρεσία αναστήλωσε την εκκλησία που τότε είχε χόρτα στην σκεπή. Συμπληρωματικά αναφέρω για τον ηγούμενο Ιωσήφ Γεροχάκη που ηγουμένευσε το 1855. Αυτός ήταν δάσκαλος προηγουμένως στην Μ. Ασία και γνώριζε την Τουρκική γλώσσα και τον Μουσταφά Πασά τον πορθητή του Αμαρίου. Η γνωριμία του αυτή με τον Πασά έσωσε την Μονή Ασωμάτων και την επαρχία Αμαρίου από την καταστροφή. Από τον 18ο αιώνα ήτο η έδρα της Επισκοπής Λάμπης , γιατί οι ηγούμενοι ήταν και Επίσκοποι. Πολλά κειμήλια της Μονής είναι στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου (Ευαγγέλια, Σταυροί, Ιερά άμφια κ.λπ.) Σύμφωνα με φήμες δόθηκαν και σε άρχοντες της επαρχίας για φύλαξη.
Επίσης στο Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου υπάρχουν κειμήλια και απο τη Μονή Καλοείδενας στο Άνω Μέρος. Το τέμπλο έγινε από τον Γ. Λίτινα από τα Πλατάνια, κοντινό χωριό, αυτοδίδακτο σκαλιστή, το 1846 και επιχρυσώθηκε. Το 1834 πέρασε από τη Μονή ο Άγγλος περιηγητής Ρόμπερτ Πάσλεϋ και ήταν μόνο ο ηγούμενος και τρεις μοναχοί. Στην επανάσταση του 1821 είχε καταστραφεί η Μονή, σφαγιάσθηκαν οι μοναχοί, κάηκε το αρχείο της. Έχει αναδείξει Άγιο τον ηγούμενο ιερομάρτυρα Μεθόδιο Συλιγάρδο που έσφαξαν οι Τούρκοι στις 9 Ιουλίου 1743. Άφθονο έρευσε το αίμα των μοναχών για την ελευθερία.
Αναρωτιέμαι πως πόροι του ΕΣΠΑ, του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων που χρησιμοποιούνται για αποκατάσταση Μονών, Βυζαντινών εκκλησιών, συντήρηση τοιχογραφιών και θρησκευτικών μνημείων, στον δήμο Αμαρίου τι έγινε;Τι κάνει η Περιφέρεια Κρήτης, το υπουργείο Πολιτισμού, η Αρχαιολογική Υπηρεσία, η Μητρόπολή μας, ο δήμαρχός μας και το δημοτικό συμβούλιο;
Ο δήμος Αμαρίου έχει πολλά βυζαντινά εκκλησάκια της β’ Βυζαντινής περιόδου που καταγράφονται από τοιχογραφίες οι οποίες καταστρέφονται. Τι γίνεται για την διάσωση τους;
Σε επόμενο άρθρο μου θα αναφερθώ για την κατάσταση της τοιχογραφίας της Αγίας Παρασκευής κοντά στη Μονή.
Ακολουθεί η επαναδημοσίευση του άρθρου μου του 2006:
Η Ι. Μονή βρίσκεται στο μέσον της γραφικής κοιλάδας του Αμαρίου, περιοχή κατάφυτη και καταπράσινη, με πολλές πηγές κρυστάλλινων νερών. Η Μονή σύμφωνα με την παράδοση κτίστηκε τον 13ο αιώνα μ.Χ. Η Εκκλησία είναι αφιερωμένη στο Μιχαήλ Αρχάγγελο. Η πρώτη εκκλησία ήταν σταυροειδής με τρούλο. Καταστράφηκε και κάηκε η μονή από Άραβες κατακτητές. Ξανακτίστηκε η εκκλησία έγινε μονόθολος βασιλική. Το 1646 καταστράφηκε από τους Τούρκους. Αναστηλώθηκε το 1682 από τον Ιερομόναχο Μακάριο εκ Μαργαριτών.
Το 1925 ο ηγούμενος Αγαθάγγελος Λαγουβάρδος ανακαίνισε το ναό στα θεμέλια του Παλαιού Βυζαντινού. Σήμερα γίνονται προσπάθειες ανακαίνισης της εκκλησίας και φάνηκαν τα στάδια της ανοικοδόμησης, καθώς και τοιχογραφίες και ίχνη φωτιάς.
Η Μονή ήταν πολύ πλούσια. Γύρω από το ναό ήταν τα κελιά, ο ξενώνας, τα κελάρια. Δυστυχώς όλα αυτά είναι ρημαγμένα και το μόνο που βλέπει ο προσκυνητής είναι σκουπίδια. Η κατάσταση αυτή δεν τιμά κανένα.
Στην αυλή της εκκλησίας υπάρχει μια μαρμάρινη βρύση με στέρνα και στα μαθητικά μου χρόνια ήταν ένα σιντριβάνι με χρυσόψαρα. Θα αναφερθώ σύντομα στους κυριότερους σταθμούς της ιστορίας της μονής, γιατί εκτός από την θρησκευτική της σημασία έπαιξε και σπουδαίο ρόλο στους αγώνες του Έθνους. Η μεγάλη της ακμή ήταν τον 17ο αιώνα.
Η Μονή αναφέρεται σε 13 νοταριακές πράξεις των ετών 1600-1612 μ.Χ. του νοταρίου (συμβολαιογράφου) Μανόλη Βαρούχα από το Μοναστηράκι.
Το 1692 μ.Χ. ηγούμενος ήταν ο Μελχισεδέκ Σαουνάτσος σύμφωνα με επιγραφή που βρίσκεται στον πυλώνα της εισόδου και σε ιερά άμφια που φυλάσσονται στο ιστορικό Μουσείο Κρήτης. Επί της ηγουμενίας του Μελχισεδέκ το μοναστήρι ήταν πνευματικό και οικονομικό κέντρο της περιοχής. Λειτουργούσε εργαστήριο χρυσοκεντητικής. Ο Μελχισεδεκ είχε κλασική παιδεία, μιλούσε Ιταλικά είχε ευρυμάθεια και διοικητικές ικανότητες. Τον 18ο αιώνα η μονή Ασωμάτων ήταν έδρα του τοπικού επισκόπου Λάμπης.
Άλλη εξέχουσα εκκλησιαστική μορφή είναι ο ηγούμενος Μεθόδιος Συλιγάδος και μετέπειτα επίσκοπος Λάμπης. Είχε άριστες γνώσεις βυζαντινής εκκλησιαστικής μουσικής. Ήταν από το Βυζάρι Αμαρίου και σκοτώθηκε από τους Τούρκους στις 9 Ιουλίου 1793.Ετάφη στη Μονή. Είναι Ιερομάρτυς.
Το 1818 επί ηγουμενίας Γερασίμου Λουρωτού, μεθυσμένοι εξωμότες Γενιανοί και Αμπαδιώτες διασκέδαζαν στο ηγουμενείο. Τα μεσάνυχτα έπιασε φωτιά και κάηκαν οι μεθυσμένοι Τούρκοι. Οι καλόγεροι έφυγαν στα βουνά. Οι Τούρκοι κατέστρεψαν, ερήμωσαν τα πάντα. Το 1821 κρέμασαν τον ηγούμενο Γεράσιμο στον πλάτανο της Μ. Πόρτας. Επίσης, ς’ αυτή την επανάσταση κάηκε το αρχείο της Μονής.
Τα επόμενα χρόνια εξακολουθούσε να είναι επαναστατικό κέντρο. Εκεί συγκεντρώνονταν οι επαναστάτες του Αμαρίου. Το 1860 λειτουργεί με δαπάνες της μονής στο χωριό Μοναστηράκι σχολαρχείο. Λειτούργησε για πολλά χρόνια και ς’ αυτό έμαθαν γράμματα πολλές γενιές Αμαριωτών. Ηγούμενος ήταν ο Ιωσήφ Γεραχάκης, συνετός, ευφυής, φιλοπρόοδος. Την ίδια περίοδο η Μονή Ασωμάτων πρόσφερε χρήματα για την εκπαίδευση στην πόλη του Ρεθύμνου.
Το 1935 η Μονή κρίθηκε διαλυτέα. Παραχωρήθηκε στη γεωργική υπηρεσία και ιδρύθηκε Γεωργική σχολή. Αυτή είναι η ιστορία εν ολίγοις της Μονής.
Δυστυχώς τώρα δεν υπάρχει ούτε μοναστήρι, ούτε Γεωργική σχολή. Όλα είναι ερείπια. Ίσως η επαρχία μας είναι η μόνη που δεν έχει πνευματικό κέντρο (Μοναστήρι).
*Η Καδιανή Τζουλάκη-Δημητρακάκη είναι συνταξιούχος φιλόλογος
