Μεγάλη υποδοχή τους είχε επιφυλάξει το Ρέθυμνο
Κρουνοί αίματος και απερίγραπτες θυσίες απαιτήθηκαν μέχρι να απελευθερωθεί η Κρήτη και να ενωθεί με τη μητέρα Ελλάδα.
Κι όταν κόπασε ο αχός του πολέμου και δημιουργήθηκε μια νέα πραγματικότητα οι νέοι κυρίως βρέθηκαν σε ένα αδιέξοδο.
Αμείλικτη η φτώχεια τους έκλεινε τον δρόμο κάθε ονείρου κυρίως σπουδών. Και δεν έμενε άλλη επιλογή παρά ο ξενιτεμός. Μα κι αυτό δεν ήταν πάντα εύκολο. Που να βρεθούν χρήματα έστω και δανεικά;
Με τα χίλια βάσανα εξασφάλιζαν τα εισιτήρια. Κι έπειτα πήγαιναν σε ένα κατάστημα στην Αρκαδίου, που τους προμήθευε «ευρωπαϊκά» ρούχα, γιατί με βράκες και στιβάνια θα αποτελούσαν θέαμα στην άλλη ήπειρο. Ήταν μάλιστα οι φορεσιές αυτές, όπως μας πληροφορεί στο βιβλίο του ο Θεμιστοκλής Βαλαρής «Μια πόλη αναμνήσεις» από ένα ειδικό ύφασμα ραμμένες, που εφάρμοζαν βρεγμένες και με το ανάλογο τράβηγμα στις διαστάσεις του σώματος. Κι όταν στέγνωναν υποτίθεται ότι ήταν έτοιμες να φορεθούν.
Ακόμα όμως και με αστεία εμφάνιση, οι πρώτοι τολμηροί μετανάστες που επέλεξαν την Αμερική, για μετεγκατάσταση, με τα κοστούμια που δεν υπήρχε καμιά αρμονία στο τελείωμα των μανικιών και στο στρίφωμα των παντελονιών, προχώρησαν. Πάλεψαν παλικαρίσια και τη δοκιμασία του ταξιδιού που για τους ορεσίβιους ήταν ένα αληθινό μαρτύριο. Μέρες ολόκληρες έκαναν να συνέλθουν.
Αυτοί οι πρώτοι βοήθησαν και τους άλλους που ακολούθησαν. Ιδιαίτερα ο Ηλίας Σπαντιδάκης ο ήρωας της ξενιτιάς που έγινε διεθνώς γνωστός ως Λούης Τίκας, είχε μόνιμα στο στέκι του απαρτία από νεοφερμένους που προσπαθούσαν να προσαρμοστούν. Κι αυτός αφιέρωνε τον χρόνο του στην εξυπηρέτησή τους.
Αναφέρει σχετικά στο άρθρο του «Παγκρητική Ένωση Αμερικής το χθες και το σήμερα» (Εθνικός Κήρυξ 13 Μαΐου 2023) ο κ. Μανόλης Βεληβασάκης: «Τα πρώτα χρόνια η ζωή τους ήταν ένας πολύπονος αγώνας επιβίωσης. Αγράμματοι, χωρίς να ξέρουν Αγγλικά, δούλεψαν απάνθρωπα στα μεταλλεία, σιδηρόδρομους, ανθρακωρυχεία και στιλβωτήρια. Η φυματίωση τους θέριζε και ο ρατσισμός και η εκμετάλλευση ενίσχυσε την αβεβαιότητα και τις αγωνίες τους. Οι Κρητικοί μετανάστες απροστάτευτοι από κάθε κρατική υπεράσπιση ένιωσαν έντονα την ανάγκη να δημιουργήσουν τοπικές αδελφότητες αλληλεγγύης, σε όλες τις συνοικίες τους. Το 1920 πολλές κρητικές αδελφότητες άνθισαν σε όλη την Αμερική. Και για να οικοδομηθούν στερεά όλες οι αδελφότητες φώλιασαν κάτω από τις δυνατές φτερούγες της Πακγκρητικής.
Η Παγκρητική Ένωση της Αμερικής υπήρξε η σιδερένια ηθικοπλαστική ασπίδα του μετανάστη, και ένας ακλόνητος στυλοβάτης συμπαράστασης που ξαλάφρωσε τα βιώματα, τη μοναξιά και τη νοσταλγία του. Η Παγκρητική με τους συλλόγους της μεταπλάστηκε σε ένα μεγαλόπρεπο ηθικό στήριγμα, που αγκάλιασε τρυφερά τον μετανάστη. Δημιούργησε τμήματα λαογραφίας, πρόνοιας, φιλανθρωπίας, εκπαιδευτικής υποτροφίας και πολιτιστικής εκπαίδευσης, σχολείων παραδοσιακού χορού και μουσικής και κοινωνικών εκδηλώσεων.
Οι ιδρυτές της οργάνωσης, γαλουχημένοι με το αίσθημα της αλληλεγγύης προς τους συμπατριώτες τους, και ευθύνης προς την πατρίδα, τέλεσαν με ακόρεστη αγάπη και τρυφερότητα το ιερό καθήκον τους. Η οργάνωση έστησε κληροδοτήματα, στύλωσε νοσοκομεία, υποστήριξε ορφανοτροφεία, πανεπιστήμια, κοινωνικές ανάγκες, φιλανθρωπικές χρηματοδοτήσεις, πολιτιστικές εκδηλώσεις, μουσεία, κατασκηνώσεις, χάρισε προίκα στις ορφανές, άνοιξε ελληνικά πανεπιστήμια για τα παιδιά των αποδήμων, ίδρυσε πανεπιστημιακές εκδόσεις και βοτανικά πάρκα!…».
Μια πρώτη επίσκεψη στη γενέτειρα
Ιούνιο του 1931, διαβάζουμε στην εφημερίδα «Εφημερίς των συζητήσεων» (εκδότης Πολύβιος Τσάκωνας) για την πρώτη άφιξη ομογενών στο νησί. Ήταν 200 αυτοί που αποφάσισαν το προσκύνημα και έγιναν ενθουσιωδώς δεκτοί και στα Χανιά και στο Ρέθυμνο.
Μόλις δυο χρόνια νωρίτερα,(1929) είχε γίνει επίσημο όργανο της ομογένειας η Παγκρητική Αμερικής και αυτό που θαύμαζε καθένας, σε όλες τις περιοχές ήταν ο πνεύμα του Συγκρητισμού που θριάμβευε.
Ο νέος αυτός φορέας είχε καταφέρει να συνενώσει 4.000 απόδημους από διάφορους συλλόγους, που είχαν στο μεταξύ δημιουργηθεί για να μη χάσουν οι ομογενείς μας την εθνική πολιτιστική τους ταυτότητα.
Τα στοιχεία μας δίνει ο Πολύβιος Τσάκωνας σε κύριο άρθρο της εφημερίδας του, χαιρετίζοντας την άφιξη των ομογενών.
Σάββατο λοιπόν 6 Ιουνίου 1931, κατέπλευσε στο λιμάνι των Χανίων το ατμόπλοιο Πατριά με 200 Κρήτες ομογενείς. Κατεβαίνοντας από το πλοίο βρέθηκαν μπροστά σε μια κοσμοπλημμύρα που παραληρούσε καλωσορίζοντάς τους. Επικεφαλής ήταν οι αρχές των Χανίων απαξάπασαι και αντιπροσωπεία του δήμου Ρεθύμνης.
Την επομένη που ήταν Κυριακή εψάλησαν δοξολογίες στον Μητροπολιτικό Ναό Χανίων και στον Ιερό Ναό Ευαγγελιστρίας στην Χαλέπα. Ακολούθησε μεγάλη δεξίωση στη Γενική Διοίκηση και μετά ο δήμος Χανίων παρέθεσε γεύμα στον Κήπο. Στον ίδιο χώρο το απόγευμα πραγματοποιήθηκε καλλιτεχνική εκδήλωση από τους δημοσιογράφους της πόλης και το Λύκειο Ελληνίδων Χανίων.
Η Δευτέρα 8 Ιουνίου έμεινε ιστορική για τους αναξιοπαθούντες, γιατί μετά από τέλεση Παράκλησης θεμελιώθηκε το κτήριο του οικονομικού συσσιτίου στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου (Σπλάντζα). Μια δομή που λειτουργεί με επιτυχία ακόμα και σήμερα στον ναό που φυλάσσεται το ξίφος με το οποίο αποκεφαλίστηκαν οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες.
Το απόγευμα της Δευτέρας στις 7μ.μ., δόθηκε από το Κρατικό Ωδείο συναυλία της Συμφωνικής ορχήστρας και μουσικής δωματίου με εκτελεστές τους καθηγητές, υπό τη διεύθυνση του Κ. Σφακιανάκη στο θέατρο Ολυμπία.
Ακολούθησε στις 10 το βράδυ, μεγάλος χορός στον Δημοτικό Κήπο από τη Φιλανθρωπική Οργάνωση του Οικονομικού Συσσιτίου. Έτσι μπήκαν και χρήματα στο ταμείο για τη συνέχιση του έργου.
Η σειρά του Ρεθύμνου
Την επομένη ήταν η σειρά του Ρεθύμνου να υποδεχθεί τους ομογενείς που έφθασαν στην πόλη γύρω στις 2.30 το μεσημέρι.
Ήταν παρών να τους υποδεχτεί ο δήμαρχος Τίτος Πετυχάκης που τους καλωσόρισε στην είσοδο του Δημαρχείου (στο παλιό δημαρχείο που λέμε οι σημερινοί, επί της Αρκαδίου).
Θερμή ήταν η αντιφώνηση του προέδρου της Παγκρητίου Ενώσεως Αμερικής Βλαδίμηρου Κωνσταντινίδη.
Ο πρόεδρος, Χανιώτικης καταγωγής, (1888-1964), επιφανής δημοσιογράφος, ήταν «γαμπρός» μας. Είχε παντρευτεί την Ευαγγελία κόρη του Σταύρου Παττακού από το Αμάρι συμβολαιογράφου, από την οικογένεια του οποίου πρέπει να προέρχεται ο διεθνούς φήμης σήμερα επιστήμονας Αλέξανδρος Παττακός, ένας υπερήφανος Ελληνοαμερικανός, συνδημιουργός της Μεθόδου ΟΠΑ! (The OPA! Way) και συνιδρυτής του Παγκόσμιου Ινστιτούτου Νοήματος (Global Meaning Institute). Έχει συγγράψει το βιβλίο «Φυλακισμένοι στις σκέψεις μας» (Prisoners of Our Thoughts), που σημείωσε διεθνή εκδοτική επιτυχία, μεταφράστηκε σε περισσότερες από 22 γλώσσες και πραγματεύεται την αναζήτηση του ανθρώπου για νόημα. Το βιβλίο αυτό βασίζεται στη σοφία του παγκοσμίου φήμης ψυχιάτρου Βίκτορ Φρανκλ, που ο ίδιος τον παρακίνησε να το γράψει. Ειδικευμένος στην πολιτική επιστήμη, τη δημόσια διοίκηση και την ψυχολογία ο Αλέξανδρος Παττακός ευτύχησε να συνεργαστεί διεθνώς με διάφορες κυβερνήσεις. Έχοντας το παρωνύμιο «Δόκτωρ Νόημα», ηγείται του Κινήματος Νοήματος, συμβάλλοντας στην ανάπτυξη του τομέα και της πρακτικής της Νοηματολογίας (MEANINGology) και εισάγοντας το παράδειγμα και τη συνταγή της Μεθόδου ΟΠΑ! στη δουλειά, τον εργασιακό χώρο, την πολιτική και την καθημερινή ζωή. Την πληροφορία αυτή μας έδωσε ο επιχειρηματίας κ. Ιάκωβος Παττακός στενός φίλος το επιφανούς συγγραφέα.
Ο Βλαδίμηρος Κωνσταντινίδης μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του στα Χανιά ξενιτεύτηκε με πρώτο προορισμό την Ιταλία και αμέσως μετά στη Νέα Υόρκη όπου και είχε αναλάβει καθήκοντα στην Ατλαντίδα.
Είχαν να πουν γι’ αυτόν ότι ήταν από τους πιο μορφωμένους Κρήτες της Αμερικής και από τους καλύτερους Έλληνες δημοσιογράφους της ομογένειας.
Έτσι εξηγείται η γιορτή που του οργάνωση στην υποδοχή οι δημοσιογράφοι των Χανίων σε συνεργασία με το Λύκειο Ελληνίδων.
Αμέσως μετά την επίσημη υποδοχή οι εκδρομείς δέχτηκαν το δροσερό κέρασμα με αναψυκτικά που τους προσέφεραν και ετοιμάστηκαν για το απόγευμα που είχε πολύ γεμάτο πρόγραμμα.
Αρχικά επισκέφθηκαν το Δημοτικό Νοσοκομείο, τον Δημοτικό Κήπο και το Ορφανοτροφείο.
Ήταν πολύ φυσικό ο κρητικός λαός να υποδεχθεί με τόση θέρμη τους ομογενείς. Γιατί αποτελούσαν μια ελπίδα για τις μικρές κοινωνίες καταγωγής τους που δεν είχαν κυριολεκτικά στον ήλιο μοίρα.
Τα ρεπορτάζ δεν αναφέρουν εξαγγελίες έργων και δωρεών. Όπως διαπιστώνουμε τα επόμενα χρόνια η Παγκρήτιος αρχίζει το μεγάλο της έργο που ευεργέτησε τη γενέτειρα κυρίως στα θέματα υγείας και πρόνοιας.
Το βράδυ που έζησαν οι ομογενείς στο Ρέθυμνο τους έμεινε αξέχαστο.
Προηγήθηκε ένα εξαιρετικό δείπνο που τους πρόσφερε ο δήμος, με προπόσεις και ευχές που έγιναν στα επιδόρπια, από τους Νικόλαο Ανδρουλιδάκη εκ μέρους του δήμου, του Μητροπολίτη, του γυμνασιάρχη Μιχαήλ Πρεβελάκη και του νομάρχη.
Αντιφώνησαν με συγκινητικά λόγια καρδιάς, ο πρόεδρος της Παγκρητίου Βλαδίμηρος Κωνσταντινίδης, ο αντιπρόεδρος Αντώνης Φιοράκης, ο αντιπρόσωπος τμημάτων Στέλιος Μαρκαντώνης και ο γενικός γραμματέας Σπύρος Κουνάλης.
Όπως ήταν φυσικό εντυπωσίασε η ομιλία του Πρεβελάκι που άγγιξε τις καρδιές.
Πρώτα αναφέρθηκε στις αιτίες που υποχρέωσαν τους ανθρώπους αυτούς να ξεριζωθούν από τον τόπο τους και να αναζητήσουν καλύτερη μοίρα στον Νέο Κόσμο. Κι όπως αποδείχτηκε στη συνέχεια έπιασε τόπο η θυσία τους αφού οικογένειες που λιμοκτονούσαν πήραν ζωή, άπορες κοπέλες καλοπαντρεύτηκαν, ευαγή ιδρύματα άρχισαν να παρουσιάζονται το ένα μετά το άλλο και να ανακουφίζουν τις τοπικές κοινωνίες, βρύσες και σχολεία ανέβασαν την ποιότητα ζωής στα χωριά και τόσα άλλα.
Ο γυμνασιάρχης δεν υπερέβαλε όπως θα υποθέσει κάθε καχύποπτος επειδή η θέα των ομογενών ξυπνούσε την επιθυμία για αίτημα βοηθείας.
Και μόνο ο σπουδαίος ευεργέτης των Ελενών, ο Στυλιανός Μαρκαντώνης, που συμμετείχε στην ομάδα των επισκεπτών, ο μετέπειτα πρόεδρος της Παγκρητίου Ενώσεως Αμερικής είχε δώσει πνοή ζωής και συνέχεια στο χωριό του με τις τόσες δωρεές του. Και τι δεν είχε κάνει από το 1928 και μετά.
Ύδρευση, ανακαίνιση ναού και δημοτικό σχολείο ήταν στις προτεραιότητές του.
Το νερό ήταν από τις πρωταρχικές ανάγκες γιατί μέχρι τότε το χωριό υδρευόταν από μια γούρνα. Αυτή τη γούρνα είχαν οι Ελένες για ύδρευση, για να ποτίζουν τα ζώα και για την καθαριότητα. Πώς να μην κινδυνεύει άμεσα η δημόσια υγεία;
Με τη βοήθεια του Στέλιου αγοράστηκε το οικόπεδο όπου δημιουργήθηκε ένα σωστά οργανωμένο υδραγωγείο με τις κατάλληλες υποδομές για να καλύπτει όλες τις ανάγκες του χωριού.
Παράλληλα ο Μαρκαντώνης έβαλε μπροστά και την εκκλησία που σήμαινε γι’ αυτόν πολλά πράγματα και κυρίως ευτυχισμένα παιδικά χρόνια. Σύντομα και η εκκλησία έγινε αυτό που ονειρευόταν ο ευγενικός χορηγός. Μεταφέρεται και το νεκροταφείο.
Έγινε και το σχολείο με ένα υπέροχο κήπο που του έδινε μια όψη παραμυθένια. Οι καιροί ήταν δύσκολοι για έργα πνοής. Και το σχολείο δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί χωρίς τη βοήθεια και άλλων, όπως ο Γιώργος Μαρκαντώνης, αδελφός του Στέλιου, που εργάστηκε φιλότιμα με τα παιδιά του χωρίς καμιά αμοιβή κι ο Γιώργης Σταυρουλάκης, ο επονομαζόμενος Τυρής, από τους εξαιρετικούς λιθοξόους. Τον κήπο τώρα επιμελήθηκε ο Πανάγος Μπαμιεδάκης εμπειρικός γεωπόνος και αρκετοί άλλοι.
Το σχολείο λειτούργησε και ο δωρητής του δεν σταμάτησε να το ενισχύει σε εποπτικό υλικό.
Και με την ευκαιρία της επίσκεψής του αυτής ο Μαρκαντώνης δεν παρέλειψε να επισκεφθεί το χωριό του και να πράξει τα δέοντα όπως το συνήθιζε.
Αξέχαστη μουσική βραδιά
Μετά το δείπνο και την ανταλλαγή των προπόσεων κατά τις 11 το βράδυ, οι ομογενείς μεταφέρθηκαν στο Ωδείο Ρεθύμνου όπου οι καθηγητές μουσικής με επικεφαλής το ζεύγος Γέροντα (πιάνο-βιολί) παρουσίασαν ένα εξαιρετικό μουσικό πρόγραμμα.
Το άκουσμα τους ενθουσίασε και είχε βαρύνουσα σημασία η αξιολόγησή τους γιατί στο μεταξύ είχαν την ευκαιρία στον Νέο Κόσμο να παρακολουθήσουν συναυλίες από κορυφαίες ορχήστρες και να διευρύνουν το γνωστικό τους πεδίο γύρω από την τέχνη. Επομένως η κριτική τους αποτύπωσε μια πραγματικότητα και δεν ήταν απλά μια έκφραση φιλοφρόνησης.
Τα σχόλια άναψαν και την περιέργεια της τοπικής κοινωνίας που απαιτούσε να δοθεί μια τέτοια συναυλία και για την ίδια. Ήταν όμως αδύνατον, σύμφωνα με ανακοίνωση του Ωδείου που διαβάζουμε στα επόμενα φύλλα των εφημερίδων, γιατί ξεκινούσαν οι καλοκαιρινές διακοπές και δεν θα μπορούσαν οι καθηγητές να ανταποκριθούν στην τόπο τιμητική γι αυτούς πρόσκληση.
Γεμάτοι εντυπώσεις οι 200 ομογενείς έφυγαν την επομένη για το Ηράκλειο και από εκεί για το Λασίθι όπου και θα ολοκληρωνόταν το προσκύνημά τους στη γενέτειρα.
Οι επισκέψεις των ομογενών έγιναν πια θεσμός κάθε καλοκαίρι. Και μάλιστα στον ίδιο πάντα αριθμό.
Τώρα πια εμείς τους υποδεχόμαστε και ζούμε από κοντά τη δίψα τους να γνωρίσουν καλύτερα τον τόπο τους. Και κάθε καλοκαίρι όλο και κάτι περισσότερο ελπιδοφόρο αφήνει πίσω της αυτή η επίσκεψη -προσκύνημα.
Οι εμπειρίες από τα συνέδριά τους και τις εισηγήσεις μελών τους πάνω σε τρέχοντα προβλήματα του νησιού πολύτιμες. Κι αυτό που αξίζει να τονιστεί είναι η συνέχεια αυτών των επισκέψεων που επαναλαμβάνονται κάθε χρόνο και κρατούν άρρηκτους τους δεσμούς της ομογένειας με τη γενέτειρα.
Παραστατικότατα στο άρθρο του ο κ. Μανόλης Βεληβασάκης ερμηνεύει αυτή την ανάγκη των Κρητικών να μένουν πολύ κοντά στις ρίζες του. Αναφέρει σχετικά:
«Ειδικά για μας τους αποδήμους, η Κρήτη είναι η πηγή που μας ξεδιψά με το νερό του πολιτισμού της, με τη ρακή της ανθρωπιάς της, είναι η μάνα που μας δίνει μέτρο και ρυθμό, για να συγχρονίσουμε τον τρόπο της ζωής μας, στις χώρες που ζούμε. Η Κρήτη μας, όπως εμείς την ξέρουμε, όπως τη θυμόμαστε, μας έχει γίνει βίωμα. Ένα βίωμα που προσπαθούμε να το μεταδώσουμε ατόφιο στα παιδιά και τα εγγόνια μας.
Εμείς δε οι απόδημοι, ανεβοκατεβαίνουμε στα βουνά και στα λαγκάδια της Κρήτης και νιώθουμε πως ταξιδεύουμε σ’ ένα κορμί με τις φλέβες φουσκωμένες, καταπλημμυρισμένες από ανήσυχο αίμα, και έτσι ανανεώνουμε τους δεσμούς μας και αναβαπτιζόμαστε στο νερό της κουλτούρας της και της ανθρωπιάς της όσο μπορούμε πιο συχνά!
Κι αυτή η παντέρμη Κρήτη, όσο μεγαλώνουμε σε ηλικία, τόσο μεγαλώνει κι αυτή και θεριεύει μέσα μας, σ’ όλους εμάς που ζούμε μακριά της. Ίσως γιατί έχουμε καταλάβει πια πως καλύτερος τόπος δεν υπάρχει, κι όσο και να τον ψάχνουμε, ποτέ δεν θα τον βρούμε. Συνάμα λοιπόν με τις συναναστροφές μας, εδώ στην ιδιαίτερη πατρίδα συμβαίνει το θαύμα! Εμείς και τα παιδιά μας ξαναγεννιόμαστε και ερχόμαστε πιο κοντά στις ρίζες μας και στις ρίζες των προγόνων μας. Και σαν επιστρέψουμε στους τόπους διαμονής μας, κουβαλώντας μια βαριά παράδοση και τα αγαθά που μας προσφέρει, το θεωρούμε υποχρέωσή μας να προβάλλουμε τον τόπο μας, τον πολιτισμό και την ιστορία του, και γενικά το «Ελληνικό πνεύμα». Χρειάζεται όμως αγώνας για να διαφυλαχθεί αυτός ο θησαυρός. Είναι μεγάλη ευθύνη να είσαι Έλληνας και ιδιαίτερα Κρητικός, είπε ο μεγάλος συντοπίτης μας, ο Νίκος Καζαντζάκης! Ιδιαίτερα σε τούτους τους χαλεπούς καιρούς που ζούμε, όπου καταρρέουν ολόκληρα οικονομικά συστήματα, που σίγουρα μάς οδηγούν σε αδιέξοδο, έχουμε υποχρέωση να κρατήσουμε το «Ελληνικό πνεύμα» ζωντανό, ειδικά εμείς οι απόδημοι, με το να διαφυλάξουμε την ελληνική μας ταυτότητα και με την προβολή των αξιών της φυλής μας. Ευθύνη ακόμη μεγαλύτερη, τώρα που η ανθρωπότητα και η κοινωνία δείχνουν να έχουν πάρει λάθος στροφή. Προσωπικά, διερωτώμαι πολλές φορές, αν πράγματι είμαστε έτοιμοι να τη δεχτούμε αυτή την ευθύνη. Θέλω να πιστεύω πως είμαστε, ή τουλάχιστον πως βρισκόμαστε σε συνεχή εγρήγορση! Ισως ένας λόγος που πολλοί από εμάς τους Κρήτες της Διασποράς ερχόμαστε εδώ στην Κρήτη για να συναντούμε και να συναναστρεφόμαστε με τους ντόπιους Κρητικούς, τους συγγενείς μας, τους φίλους μας, στο σύντομο ετήσιο προσκύνημά μας….».
