Ιστορικό Κέντρο Ρεθύμνου: Διασώσαμε το Αρχιτεκτονικό και ιστορικό αποτύπωμα της πόλης μας, καλούμαστε να διαχειριστούμε το μέλλον της

Του Κωνσταντίνου Ηλιάκη*

Η περυσινή αλλά και η φετινή επισκεψιμότητα στην παλιά πόλη Ρεθύμνου ξεπέρασε και τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις των ειδικών στον τουρισμό. Η πόλη και οι επιχειρήσεις της ανταποκρίθηκαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στις ανάγκες των επισκεπτών, με αποτέλεσμα να ωφεληθούν οικονομικά, ενισχύοντας και την οικονομία της χώρας.

Άραγε ποιος θα περίμενε τις προηγούμενες δεκαετίες ότι θα μπορούσε να υπάρξει αυτή η εξέλιξη; Μάλλον κανείς ή έστω ελάχιστοι.

• Κάποιοι επεδίωξαν την κατεδάφιση της παλιάς πόλης

Στο πρόσφατο παρελθόν, συμπολίτες μας, πεπαλαιωμένων αντιλήψεων και ιδίων συμφερόντων, είχαν συγκροτήσει ομάδα με κοινό στόχο την κατεδάφιση των ιστορικών κτηρίων της παλιάς πόλης.
Στόχος τους να ανεγείρουν στη θέση τους μεγαλύτερες νεόδμητες οικοδομές από μπετόν, για χρήση rent rooms μαζικού, χαμηλής ποιότητας και πρόσκαιρου τουρισμού.

Είχαν δε, φτάσει πολύ κοντά στην επίτευξη του αποχαρακτηρισμού της πόλης από «ιστορικό διατηρητέο μνημείο». Ευτυχώς ο στόχος αυτός δεν πραγματοποιήθηκε.
Αυτό οφείλεται στο σθεναρό, αποφασιστικό αγώνα, στην μεγάλη προσπάθεια ορισμένων φωτισμένων συμπολιτών μας, προεξέχοντος του τότε δημάρχου Δημήτρη Αρχοντάκη, του καθηγητή φιλόλογου, έφορου αρχαιοτήτων Χρήστου Μακρή, στην προσπάθεια νέων επιστημόνων που επαναπατρίστηκαν εκείνη την εποχή στο Ρέθυμνο, μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους και στη συμπαράσταση πολλών ευαίσθητων και καλλιεργημένων Ρεθεμνιωτών.

Δώσαμε πραγματική μάχη. Λοιδορηθήκαμε από εκείνους που δεν είχαν αντιληφθεί την αξία της διατήρησης της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και του ιστορικού πλούτου της πόλης μας. Από εκείνους που μέσα στη νύχτα, γκρέμιζαν κρυφά, θόλους, καμάρες και μοναδικά αρχιτεκτονικά στοιχεία των κτηρίων, αλλοιώνοντας τις όψεις και τους εσωτερικούς χώρους, προκειμένου να τα μετατρέψουν σε σύγχρονες πολυκατοικίες.

 Ευτυχώς η τότε υπουργός πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη ανταποκρίθηκε στο κάλεσμά μας. Επισκέφθηκε άμεσα την πόλη και όταν προκλήθηκε με αίτημα το γκρέμισμα της πόλης, έδωσε μια αυστηρή απάντηση που καθόρισε και το μέλλον της: «Όποιος θελήσει να γκρεμίσει αυτήν την πόλη, θα περάσει πάνω από το πτώμα μου».

Επέσπευσε την δημιουργία προεδρικού διατάγματος, με ειδικούς όρους δόμησης, οι οποίοι δεν υπήρχαν μέχρι τότε. Εξασφάλισε την πρώτη οικονομική ενίσχυση. Δημιούργησε την τοπική αρχαιολογική υπηρεσία με επιστήμονες και τεχνίτες για την αποκατάσταση των πρώτων 50 ερειπωμένων οικιών.
Τόσο πολύ γοητεύτηκε δε από εκείνη την πρώτη επίσκεψη στο Ρέθυμνο κι αγάπησε τους ανθρώπους του, που τα επόμενα χρόνια ερχόταν σχεδόν κάθε καλοκαίρι για διακοπές.

• Ξεκίνησε η αποκατάσταση έργων υποδομής και κατοικιών

Τα πρώτα έργα υποδομής μετά από χρηματοδότηση Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων και του Υπουργείου Δημοσίων Έργων, άρχισαν να γίνονται πραγματικότητα. Η δημιουργία αποχετευτικού συστήματος, η υπογειοποίηση καλωδίων ρεύματος, ο φωτισμός, τα αντιπλημμυρικά έργα, πλακοστρώσεις κλπ άλλαξαν την εικόνα του ιστορικού κέντρου και ανακούφισαν την ζωή των κατοίκων του. Έργα των οποίων ο σχεδιασμός και η υλοποίηση οφείλονται στον τότε δήμαρχο Δ. Αρχοντάκη.
Στα χρόνια που πέρασαν, το Ρέθυμνο, από μια ερειπωμένη και υπό κατάρρευση πόλη, βελτιώνει συνολικά την εικόνα του με την αποκατάσταση όλων και περισσότερων κτηρίων, καθώς οι κάτοικοι άρχισαν να αντιλαμβάνονται την αξία της ιστορικής πόλης στην τουριστική και οικονομική προοπτική.Με την ανάληψη της δημαρχίας από τον Γιώργη Μαρινάκη, ολοκληρώθηκαν και επεκτάθηκαν δεκάδες έργα ανάπλασης. Φτιάχτηκαν πλακόστρωτα, σχεδιάστηκαν και ολοκληρώθηκαν πλατείες, δημιουργήθηκε το Σπίτι Πολιτισμού–‘’Το Χάνι του Παττακού’’, το Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών, το Κέντρο Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων και έπεται δυναμική συνέχεια.

Η αναφορά στα παραπάνω έχει αξία. Πρέπει να γνωρίζει η νεότερη γενιά ότι τίποτα δεν χαρίζεται. Τίποτα δεν έρχεται αν δεν αγωνιστεί για την επίτευξη στόχων και οραμάτων.

• Αλλάζει ο παραδοσιακός κοινωνικός ιστός

Το παλιό, παραδοσιακό κοινωνικό και παραγωγικό μοντέλο λειτουργίας της πόλης άλλαξε με τη δημιουργία τουριστικών επιχειρήσεων, σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα. Η πόλη μετατρέπεται σε ένα ανοιχτό εμπορικό και τουριστικό κέντρο αποξενωμένο από τους ντόπιους κατοίκους του και τη ζωή τους.

• Διαχείριση και όραμα

Είναι όμως σήμερα, αυτό το μοντέλο ανάπτυξης και τουριστικής προβολής που θέλουμε; Είναι αυτή η πόλη και το μέλλον που θέλουμε;
Τι ζητάμε; Ζητάμε την υπερεκμετάλλευση του δημόσιου χώρου; Tην μετατροπή της εμπορικής τοπικής αγοράς σε καταστήματα φθηνών εισαγόμενων προϊόντων χωρίς μνήμη και ιστορία;
Χωρίς την ανάδειξη, διάθεση και προβολή των ποιοτικών τοπικών προϊόντων διατροφής;
Ζητάμε τον αποκλεισμό της κρητικής υπαίθρου και την πλήρη απουσία προϊόντων κρητικής χειροτεχνίας και έργων τέχνης από την αγορά;

• Ακράδαντα πιστεύω ότι πρέπει να αναζητήσουμε μια νέα πρόταση.

Μια άλλη διαχείριση τόσο των προϊόντων όσο και των επισκεπτών, ώστε και οι επιχειρήσεις να ευημερούν και οι επισκέπτες να εξυπηρετούνται και να απολαμβάνουν όλα τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του τόπου, ενισχύοντας τον εμπορικό χαρακτήρα των προϊόντων και την τοπική οικονομία.
Κι εμείς να κρατάμε την παραγωγή και τα χρήματα εδώ στον τόπο και στην χώρα. Πρωτίστως όμως, να δίνουμε απλόχερες εμπειρίες από την εγκάρδια φιλοξενία των κατοίκων. Να έχει την ευκαιρία ο επισκέπτης να θαυμάζει το αισθητικό και ιστορικό παρελθόν μας μαζί με το δημιουργικό παρόν, προβάλλοντας έτσι συνεχώς την πόλη και τα έργα μας παγκόσμια.

Η διασύνδεση της πόλης με τους παραδοσιακούς οικισμούς, την αγροτική παραγωγή και τους κατοίκους της υπαίθρου είναι άμεση ανάγκη.
Οι κάτοικοι των χωριών μας, με την παραμονή τους σε αυτά, είναι αυτοί που διατηρούν, αναδεικνύουν και προστατεύουν την ταυτότητά, τον πολιτισμό, το φυσικό περιβάλλον μας, την βιώσιμη κλίμακα του τόπου μας. Η παραγωγική, παραδοσιακή, αισθητική και εν πολλοίς η καλλιτεχνική κληρονομιά μας βρίσκεται εκεί. Με την επικοινωνία μαζί τους οι επισκέπτες γνωρίζουν την ζωή μας. Δημιουργούν δεσμούς με την αυθεντική Κρήτη. Απολαμβάνουν εμπειρίες αξιομνημόνευτες, την νέα πολυτέλεια των καιρών.
Γεύονται τα ποιοτικά, γνήσια αγροτοκτηνοτροφικά προϊόντα εν τόπο και χρόνο και μεταφέρουν το μήνυμα στις πατρίδες τους.

• Αναγκαία όμως και η προστασία της πόλης από την υπερεκμετάλλευση και τον υπερτουρισμό.

Συνεχώς βλέπουμε όλο και περισσότερες ιστορικές πόλης στην Ευρώπη να προχωράνε σε μέτρα προστασίας των ιστορικών κέντρων τους. Όπως η Φλωρεντία, η Βενετία, η Ολλανδία κ.λπ.. Να προσπαθούν να προσελκύσουν ξανά τον μόνιμο κάτοικο, ως σταθερό κύτταρο ζωής και δημιουργίας. Να περιορίζουν τις νέες άδειες για αμιγώς τουριστικές επιχειρήσεις και βραχυχρόνιες μισθώσεις. Να προσφέρουν ελκυστικά οικονομικά και φορολογικά κίνητρα για την μετατροπή τους σε μακροχρόνιες, προσπαθώντας έτσι ν’ αποδεσμεύσουν περισσότερες κατοικίες για τους ντόπιους.

Οφείλουμε να παραδειγματιστούμε από αυτές και ν αντιδράσουμε άμεσα με ένα σωστά επεξεργασμένο, δίκαιο και μεγαλόπνοο τοπικό σχέδιο, παρακάμπτοντας τις κρατικές ακαμψίες και κωλυσιεργίες.
Ν’ αντιμετωπίσουμε έγκαιρα την στεγαστική κρίση που πυροδοτείται στον τόπο μας με την υπέρμετρη αύξηση των ενοικίων και πλήττει ηχηρά πρωτίστως τα οικονομικά ασθενέστερα στρώματα. Παράλληλα όμως στερεί την πόλη από τους φοιτητές, τους δημόσιους λειτουργούς στην Παιδεία, την Υγεία, την Ασφάλεια. Πλήττει ακόμα και το επιχειρείν της! Κάνει αδύνατη την εύρεση οικημάτων για ανάπτυξη παραδοσιακών τεχνών και επαγγελμάτων. Αποκλείει την προσέλκυση των εποχιακών εργαζομένων αφού δεν υπάρχει η δυνατότητα στέγασής τους..

Η πόλη, κατά το μάλλον, σώθηκε οικιστικά, σώθηκε οικονομικά.
Παρά τα ανοικτά ζητήματα και τα πράγματα που πρέπει ακόμα να ολοκληρωθούν, καταφέραμε και έσωσε το περίβλημά της.
Τώρα είναι η ώρα να σώσει και την ψυχή της, το μόνο διαβατήριο για το μέλλον!

• Αειφορία και βιώσιμη ανάπτυξη

Οφείλουμε να αφήσουμε ως παρακαταθήκη στη νέα γενιά τα εργαλεία και το όραμα για μια πόλη ζωντανή, όμορφη και εύτακτη. Με τους οικισμούς και την ύπαιθρό της σε πλήρη ανάπτυξη. Με κατοίκους και επιχειρηματίες που θα σέβονται την ιστορία, την παράδοση, το περιβάλλον και θα διαφυλάσσουν το αειφόρο μέλλον της, πέρα και πάνω από προσωπικά συμφέροντα. Να επενδύσουμε στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη μέσα από το στρατηγικό σχεδιασμό προβάλλοντας τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Κρήτης.
Για μια πόλη γεμάτη ζωή που ο εγκάρδιος χαιρετισμός και τα χαμόγελα ανάμεσα στους μόνιμους κατοίκους θα είναι ο μεγαλύτερος πόλος έλξης των επισκεπτών.

*Ο Κωνσταντίνος Ηλιάκης είναι Αρχιτέκτονας,Υποψήφιος δημοτικός σύμβουλος με την Νέα Αντίληψη και τον Γ. Μαρινάκη