Το συνέδριο επέστρεψε στο Ρέθυμνο μετά από 25 χρόνια και συγκεντρώνει όλες τις νέες μελέτες και τα ερευνητικά ενδιαφέροντα των νέων επιστημών του κλάδου
Διοργανώνουν τα Τμήματα Φιλολογίας και Ιστορίας – Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, υπό την αιγίδα της Ελληνικής Επιτροπής Βυζαντινών Σπουδών
Μία κατεξοχήν διεπιστημονική επιστήμη με ξεχωριστούς και πολυάριθμους μελετητικούς άξονες είναι η βυζαντινολογία, η οποία ακουμπά τη μελέτη της ιστορίας, της γλώσσας, της τέχνης και της κοινωνίας του Βυζαντίου. Η έρευνα σήμερα για όλα τα παραπάνω δεν αποτελεί αποκλειστικά υπόθεση των κλασικών φιλολογικών και ιστορικών εργαλείων, αλλά καλείται να συνδιαλλαγεί με νέες μεθοδολογίες, με τις ψηφιακές ανθρωπιστικές επιστήμες, με την κριτική ματιά στις έμφυλες σχέσεις, αλλά και με το διακύβευμα της διατήρησης της θέσης των ανθρωπιστικών σπουδών στο σύγχρονο πανεπιστήμιο. Στο επίκεντρο αυτών των προσεγγίσεων και των προβληματισμών εντάσσεται η ΙΒ΄ Συνάντηση Ελλήνων Βυζαντινολόγων, που πραγματοποιείται αυτές τις μέρες στο Ρέθυμνο, στο πλαίσιο της οποίας πραγματοποιήθηκε εναρκτήρια εκδήλωση το απόγευμα της Πέμπτης στο Ωδείο Ρεθύμνου. Οι εργασίες του συνεδρίου ξεκίνησαν από τις 25 Σεπτεμβρίου και ολοκληρώνονται αύριο, Κυριακή, σε μία διοργάνωση των Τμημάτων Φιλολογίας και Ιστορίας-Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και υπό την αιγίδα της Ελληνικής Επιτροπής Βυζαντινών Σπουδών. Η συνάντηση συγκεντρώνει 184 συνέδρους και 151 ανακοινώσεις, αριθμοί που αποτυπώνουν όχι μόνο την έκταση αλλά και τη ζωντάνια της ελληνικής βυζαντινολογικής κοινότητας. Οι θεματικές της απλώνονται από τις πηγές και τη φιλολογική παράδοση έως την ιστορική και κοινωνική ανάλυση, από την τέχνη και την αρχαιολογία έως την ιδεολογική χρήση της εξουσίας και τις πολιτισμικές ανταλλαγές. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη νέα γενιά ερευνητών, που με τις διδακτορικές και μεταδιδακτορικές τους εργασίες φέρνουν στο προσκήνιο φρέσκες προσεγγίσεις και διεθνείς τάσεις. Οι εργασίες του συνεδρίου ξεκίνησαν από το Ωδείο Ρεθύμνου, μεταφέρθηκαν στα διδακτήρια της Φιλοσοφικής Σχολής και θα ολοκληρωθούν την Κυριακή με επισκέψεις στην Ελεύθερνα και τη Μονή Αρκαδίου. Ο συμβολισμός της επιλογής αυτών των χώρων δεν είναι τυχαίος, σύμφωνα με τους διοργανωτές, καθώς συνδέει τον ακαδημαϊκό διάλογο με το τοπίο και την ιστορική μνήμη της Κρήτης. Περισσότερο από μια τυπική επιστημονική συνάντηση, η ΙΒ΄ Συνάντηση Ελλήνων Βυζαντινολόγων λειτουργεί ως καθρέφτης ενός κλάδου που συνεχίζει να ανανεώνεται, να ανοίγεται σε νέες θεματικές και να αποδεικνύει ότι η βυζαντινή κληρονομιά δεν αποτελεί απλώς αντικείμενο μελέτης, αλλά ζωντανό πεδίο στοχασμού για το παρόν και το μέλλον.
«Οι θεματικές φέρνουν στο προσκήνιο σύγχρονα ζητήματα»
Κατά τη διάρκεια του χαιρετισμού της στο συνέδριο, η Αναστασία Νάτσινα, πρόεδρος του τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης ανέφερε μεταξύ άλλων: «Ο πλούτος του προγράμματος σε όλα τα πεδία – της Φιλολογίας, της Ιστορίας, της Αρχαιολογίας, της Τέχνης, της Φιλοσοφίας, της Μουσικολογίας – είναι πραγματικά θεαματικός και είναι μεγάλη τύχη για τις φοιτήτριες και τους φοιτητές μας, αλλά και για το κοινό της πόλης του Ρεθύμνου, να μπορούν να παρακολουθήσουν από κοντά τις εργασίες ενός τέτοιου συνεδρίου. Προσφέροντας μια πανοραμική θέαση του βυζαντινού κόσμου, οι θεματικές φέρνουν στο προσκήνιο σύγχρονα ζητήματα όπως είναι η πόλη και ο δημόσιος χώρος, η θέση των γυναικών και άλλων κοινωνικών ομάδων, η πολιτική εξουσία και η ιδεολογική της διαχείριση, οι πολιτισμικές ανταλλαγές σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Πιστεύω ότι ο εμπλουτισμός της επιστημονική γνώσης για το Βυζάντιο θα συμβαδίσει έτσι με την όξυνση της αντίληψής μας για ζητήματα που παραμένουν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Επιπλέον, η επιστημονική διερεύνηση μιας περιόδου που έχει μια ειδική βαρύτητα στην αντίληψή μας για την ελληνική εθνική ταυτότητα, μπορεί να επιτρέψει την κριτική επανεξέταση παγιωμένων ιδεών και Στερεοτύπων». Αντίστοιχα, η Ελευθερία Ζέη , πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας σημείωσε: «Είχε πάρα πολλά χρόνια το συνέδριο αυτό να διοργανωθεί στο Πανεπιστήμιο Κρήτης για αυτό είναι ένα σημαντικό γεγονός. Είναι επίσης σημαντικό γιατί διοργανώνεται από δύο τμήματα του Πανεπιστημίου Κρήτης. Οι Βυζαντινές και οι Μεσαιωνικές σπουδές χρειάζονται οπωσδήποτε να πλαισιώνονται τα τελευταία χρόνια και εκσυγχρονίζονται όλο και περισσότερο και είναι πολύ σημαντικό ότι βρίσκονται όλοι εδώ, το βαρύ πυροβολικό και οι νέες γενιές Βυζαντινολόγων, Βυζαντινών ιστορικών».
«Υπάρχει πολύ έντονη διεπιστημονικότητα στα επιμέρους πεδία έρευνας της Βυζαντινολογίας»
Ένα επιστημονικό, θεσμοθετημένο και καταξιωμένο συνέδριο που πραγματοποιείται από το 1997 και έχει χαράξει σημαντική ιστορία στον χώρο της Βυζαντινολογίας είναι το συνέδριο που διεξάγεται αυτές τις μέρες στο Ρέθυμνο, όπως τόνισε μεταξύ άλλων η Μαρίνα Δετοράκη, καθηγήτρια στο Τμήμα Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και μέλος της οργανωτικής επιτροπής του συνεδρίου. «Η προηγούμενη φορά που είχε φιλοξενηθεί στο Ρέθυμνο, στη φιλοσοφική σχολή ήταν το 2000 και ήταν τότε η 3η συνάντηση Βυζαντινολόγων Ελλάδας και Κύπρου, τώρα πλέον είναι η 12η συνάντηση, επανέρχεται δηλαδή μετά από 25 χρόνια στο Ρέθυμνο», ανέφερε εξηγώντας ότι σκοπός του συνεδρίου είναι «να καταγράψει τη δυναμική των σπουδών αυτών στην εξέλιξή τους, νέες τάσεις, νέες ροπές, γι’ αυτό και τα τελευταία χρόνια έχει θεσμοθετηθεί να επαναλαμβάνεται ανά διετία. Η προηγούμενη συνάντηση ήταν το 2023 στην Κομοτηνή». Παράλληλα, η κ. Δετοράκη, σχολιάζοντας την πορεία της Βυζαντινολογίας σήμερα και τις προκλήσεις του κλάδου σημείωσε: «Μπορεί να ακουστεί περίεργο ή υπερβολικό αλλά δεν είναι. Πρόκειται για μία μεγάλη κοινότητα επιστημόνων που ασχολούνται με τον πολιτισμό και τη γραμματεία των μέσων χρόνων, δηλαδή της Βυζαντινής εποχής, υπάρχει ζωηρό ενδιαφέρον και στον ελληνικό χώρο και ευρωπαϊκά και διεθνώς γενικότερα. Η ενασχόληση μας αφορά τη γραμματεία του Βυζαντίου, αλλά και μνημεία τέχνης, αρχιτεκτονική, ζωγραφική, γι’ αυτό υπάρχει και πολύ έντονη διεπιστημονικότητα στα επιμέρους πεδία έρευνας αυτού του χώρου», σχολιάζοντας ωστόσο ότι μία πρόκληση είναι ο παραγκωνισμός της διδασκαλίας των βυζαντινών χρόνων στο σχολείο: «Το πρόγραμμα της εγκύκλιας παιδείας κατά έναν περίεργο τρόπο έχει εξοβελίσει τους μέσους χρόνους, τα παιδιά στα σχολεία διδάσκονται νέα ελληνικά και αρχαία ελληνικά και έχει περάσει στην σιωπή όλη αυτή η μακραίωνη ιστορία των Βυζαντινών χρόνων», την ώρα που το συνέδριο φιλοδοξεί να αφήσει ένα αποτύπωμα επιστημονικής δυναμικής.
Να παρουσιάσουν για πρώτη φορά το επιστημονικό και ερευνητικό τους έργο έχουν την ευκαιρία μέσω του συνεδρίου, κάποιοι από τους Βυζαντινολόγους, σύμφωνα με όσα ανέφερε ο Ταξιάρχης Κόλλιας, Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής Βυζαντινών σπουδών, η οποία είναι και ο εκπρόσωπος των βυζαντινών σπουδών στην Ελλάδα.
«Αυτές τις μέρες θα παρουσιαστούν σε συνεδρίες θεματικές κατηγορίες και υποκατηγορίες , αρχαιολογία και τέχνη, ιστορία, ιστορία των θεσμών ιστορία οικονομική , φιλολογία. Όλες οι εκφάνσεις των Βυζαντινών σπουδών. Ανάλογα με τα ενδιαφέροντα των ερευνητών προκύπτουν μέσω των επιστημονικών ανακοινώσεων οι τάσεις οι οποίες αναπτύσσονται αυτή την εποχή και κυρίως δίδεται η ευκαιρία σε συζητήσεις και σε γνωριμία των νέων με τους αρχαιότερους. Δεν είναι μόνο του Πανεπιστημίου Κρήτης, αλλά όλης της Ελλάδας», ανέφερε μεταξύ άλλων ο κ. Κόλλιας. Επιπλέον, όσον αφορά τις προκλήσεις της σύγχρονης Βυζαντινολογίας, ο κ. Κόλλιας σχολίασε: «Στην εποχή μας που τη ζούμε όλοι μας το ενδιαφέρον της κοινωνίας μας οδηγεί αλλού και θα έλεγα σε ένα ποσοστό μας ξεστρατίζει διότι οι ανθρωπιστικές επιστήμες ουσιαστικά έχουν να κάνουν με τον άνθρωπο. Τείνουμε να ασχολούμαστε με την τεχνολογία μόνο η οποία μπορεί να έρθει και να υποστηρίξει, αλλά όχι να γίνει αυτοσκοπός και όχι να αποπροσανατολίσει όχι μόνο τους επιστήμονες αλλά και την κοινωνία».
«Είναι χρέος μας να προετοιμάσουμε ενδιαφέρουσες προτάσεις και που θα συμπεριλαμβάνουν τους νέους επιστήμονες»
Ακόμα και Βυζαντινολόγοι που δεν είναι Έλληνες, αλλά μιλούν ελληνικά συμμετέχουν στο συνέδριο, γεγονός που αναδεικνύει το ενδιαφέρον του και το υψηλό επιστημονικό και ακαδημαϊκό επίπεδο που διακρίνει τους συμμετέχοντες σε αυτό. Σύμφωνα με όσα ανέφερε μεταξύ άλλων ο Χρήστος Σταυράκος, καθηγητής Βυζαντινής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και γραμματέας της Διεθνούς Ένωσης Βυζαντινών σπουδών, ο οποίος ξεκίνησε την ακαδημαϊκή του πορεία από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, σε αυτό το συνέδριο δίνεται μεγάλη έμφαση στους νέους επιστήμονες επιστήμονες και τους υποψήφιους διδάκτορες. «Όλοι όσοι είμαστε στην Ανώτατη Εκπαίδευση και στα ερευνητικά κέντρα, πρέπει να φροντίζουμε να υπάρχει ένα μέλλον και μάλιστα τόσο καλό ώστε να αρχίσει από τώρα να έχει διεθνή ακτινοβολία και να κάνει διεθνή βήματα. Γι’ αυτό είναι τόσο σημαντικό, οι περισσότεροι από τους ομιλητές είναι νέοι επιστήμονες που γράφουν τώρα το διδακτορικό τους και είμαι σίγουρος ότι θα είναι πολύ ενδιαφέρουσες οι ανακοινώσεις τους», σημείωσε. Επιπλέον, ο κ. Σταυράκος επεσήμανε: «Η συνάντηση αυτή δεν επικεντρώνεται μόνο σ’ έναν τομέα των Βυζαντινών σπουδών αλλά απλώνεται σε όλους τους τομείς και στη φιλολογία στα γραπτά κείμενα και στην αρχαιολογία στα αρχαιολογικά τεκμήρια αλλά και στην ιστορία , στους Βυζαντινούς ιστοριογράφους επίσης και το πως αντιμετωπίζει και η νεότερη κοινωνία το Βυζάντιο και τη Βυζαντινολογία», ενώ τέλος εξέφρασε τον προβληματισμό του για τις δυσκολίες στην έρευνα στην Ελλάδα σήμερα: «Η έρευνα είναι δύσκολη υπόθεση στην Ελλάδα για τους επιστήμονες, πιο δύσκολη απ’ ότι στο εξωτερικό. Υπάρχουν όμως εργαλεία τα οποία πρέπει – και εθνικά και από την Ευρωπαϊκή Ένωση- να τα χρησιμοποιήσουμε. Υπάρχουν μεγάλα προγράμματα απλά πρέπει να κάτσουμε εμείς οι καθηγητές και οι ερευνητές να προετοιμάσουμε ενδιαφέρουσες προτάσεις και που θα συμπεριλαμβάνουν τους νέους επιστήμονες, οι οποίες θα εγκριθούν και θα χρηματοδοτηθούν. Είναι χρέος μας να το κάνουμε».
