Γραφοτεχνική Κρήτης Α.Ε.Ε., Ρέθυμνο 2024, σελ. 272
Του ΓΕΩΡΓΙΟΥ Ε. ΚΡΑΣΑΝΑΚΗ*
Με πολλή χαρά έλαβα το νέο βιβλίο του Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, «Οι Άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου», ως τιμητική προσφορά, για την οποία και τον ευχαριστώ.
Βεβαιώνω ότι με πολύ ενδιαφέρον άρχισα τη μελέτη του βιβλίου αυτού, την έκδοση του οποίου χαιρετίζω και επαινώ όσους συνέβαλαν σ’ αυτήν, αρχόμενος από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Πρόδρομον και την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας Κρήτης, για όσα πνευματικά και υλικά αγαθά προσέφεραν, ώστε να δει το φως της δημοσιότητας το βιβλίο αυτό, το οποίο έχει «σώμα» καλὸ και «ψυχή» καλή. Και ως «σώμα» θεωρώ την υλική του υπόσταση, και ως «ψυχή» το πνευματικό του περιεχόμενο.
Έπαινος ανήκει και στη «Γραφοτεχνική Κρήτης», που ανέλαβε την εκτύπωση του βιβλίου και, φυσικά, αποκλειστικά και στον συγγραφέα, ο οποίος εργάσθηκε αόκνως και επί χρόνο πολύ, ώσπου να φέρει σε πέρας το πνευματικό αυτό έργο, πάντα, βέβαια, «τῇ συνεργίᾳ καὶ εὐλογίᾳ» των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων του Ρεθύμνου, τους οποίους βιογραφεί και παρουσιάζει κατά τρόπο άριστο.
Μελετώντας το βιβλίο αυτό η σκέψη μου επιστρέφει στην πόλη του Ρεθύμνου, που αγάπησα πολύ, ζώντας σ’ αυτήν και προσφέροντας τις υπηρεσίες μου επί είκοσι έτη στο εκεί Πανεπιστήμιο Κρήτης. Αγάπησα και τους «Τέσσερις Μάρτυρες», τους οποίους θεωρούσα πάντα προστάτες μου και βοηθούς στο έργο μου. Αγάπησα και πολλούς ανθρώπους των γραμμάτων και της επιστήμης, που τίμησα και με τίμησαν. Σε αυτούς όλους θέση ξεχωριστή κατέχεις κι εσύ, κύριε Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, Καθηγητή Φιλόλογε και Θεολόγε, άνθρωπε του Θεού και υπηρέτη της επιστήμης. Μελέτησα και μελετώ τα έργα σου που κοσμούν τη βιβλιοθήκη μου, και που τιμητικά μού έχεις, κατά καιρούς, προσφέρει. Ομολογώ όμως ότι τούτο το βιβλίο σου, το γραμμένο για τους «Αγίους Τέσσερις Μάρτυρες του Ρεθύμνου», το μελετώ με μεγαλύτερο ενδιαφέρον.
Πρόκειται για μια μελέτη θεολογική, ιστορική και λαογραφική, την οποία θα μπορούσα να δεχθώ και να χαρακτηρίσω ως μεταπτυχιακή εργασία, αλλά, γιατί όχι, και ως ένα άνοιγμα για την απόκτηση διδακτορικού διπλώματος. Ένα έργο σπουδαίο, που προέκυψε από την αναδίφηση της σχετικής βιβλιογραφίας, τη συγκέντρωση και ανάλυση πολλών πηγών και ανέκδοτων δεδομένων, τα οποία έρχονται να συμπληρώσουν προγενέστερες σχετικές με το ίδιο θέμα εργασίες, και να ανοίξουν δρόμους ερευνητικούς σε όσους θελήσουν να συνεχίσουν το ερευνητικό αυτό έργο πέρα από το σημείο που το έφθασες εσύ, κύριε Κωστή Παπαδάκη. Άλλωστε, αυτό σημαίνει επιστήμη· συνέχεια και όχι στασιμότητα· το να ευρίσκεται ο ερευνητής συνεχώς καθ’ οδόν.
Θα μπορούσα να σταματήσω στη γενική αυτήν αξιολόγηση του βιβλίου που κρατώ στα χέρια μου και μελετώ, αλλά η ιδιότητά μου ως πανεπιστημιακού διδασκάλου με ωθεί να συνεχίσω τον φτωχό μου λόγο. Άλλωστε, μόνο όταν μελετήσει κανείς ένα βιβλίο, μόνο τότε μπορεί να ομιλήσει γι’ αυτό υπεύθυνα. Λοιπόν, σημειώνω τα εξής αξιολογικά στοιχεία του βιβλίου για το οποίο μιλώ, όχι για να επαινέσω τον συγγραφέα, όσο για να βοηθήσω και άλλους μελετητές να εμβαθύνουν σ’ αυτά.
1) H διάταξη της ύλης, ως έχει, βοηθά πολύ τον αναγνώστη και τον καθοδηγεί, ώστε να γνωρίσει το όλο θέμα από κάθε πλευρά. Δεν αφήνει κενά. Καλύπτει όλες τις πλευρές της μονογραφίας αυτής.
2) Η διασάφηση του οικογενειακού ονόματος των «Τεσσάρων Αγίων» γίνεται με κάθε λεπτομέρεια και ακρίβεια, ώστε να μη μένουν αμφιβολίες και αναπάντητα ερωτήματα στον αναγνώστη. Το ίδιο ισχύει και για την πίστη τους. Οι Άγιοι ήταν «έσωθεν» μεν γνήσιοι ορθόδοξοι χριστιανοί (κρυπτοχριστιανοί, μυστικοί χριστιανοί), «ἔξωθεν δὲ ὀθωμανοὶ φαινόμενοι καὶ ὀθωμανικοῖς ὀνόμασι προσαγορευόμενοι, ἀπὸ τὴν τυραννίαν τῶν Τούρκων πιεζόμενοι», όπως και πολλοί άλλοι. Πράγματι, «ο κρυπτοχριστιανισμός υπήρξε μοναδικό φαινόμενο στην Παγκόσμια Ιστορία των Θρησκευμάτων».
3) Τα της αποκηρύξεως της κρυπτοχριστιανικής ταυτότητας των Αγίων, τα του μαρτυρίου και της τελειώσεώς τους αναπτύσσονται με ιστορικά αδιάσειστα στοιχεία, ώστε να μη χωρεί καμία αμφιβολία ή αμφισβήτηση των γεγονότων που τα συνόδευσαν. Το ίδιο ισχύει και για τον ενταφιασμό τους.
4) Γλαφυρή, λεπτομερειακή και καθαρή είναι η ανάλυση των σχετικών με την εικονογράφηση των Αγίων και την αφιέρωση ναών προς τιμή των.
5) Όλα τα αναφερόμενα στοιχεία περ των Αγίων, του μαρτυρίου τους και της τιμής των τεκμηριώνονται με αδιάσειστα στοιχεία, τα οποία συμπληρώνονται με παραπομπές υποσημειούμενες, γεγονός που προσδίδει στο όλο έργο μια άκρως επιστημονική ταυτότητα και μορφή. Πολλά από τα στοιχεία αυτά συμπληρώνουν, ερμηνεύουν και διευκρινίζουν άλλα, φέροντας στο επιστημονικό προσκήνιο άλλα νεότερα στοιχεία. Αυτό, άλλωστε, σημαίνει επιστημονική έρευνα· να συνεχίζει δηλαδή ο επόμενος ερευνητής από εκεί που σταμάτησε ο προηγούμενος το μελετώμενο θέμα, προσφέροντας νέα περί αυτού στοιχεία.
6) Η μελέτη όλων των αναφερομένων στοιχείων βοηθά τον αναγνώστη να αποκτήσει γνώσεις που μόνον οι ειδικοί επί των θεμάτων αυτών γνωρίζουν. Έτσι, π.χ., γνωρίζει ότι «εξωμότες» ήταν εκείνοι που αρνήθηκαν μεν προσωρινά την πίστη τους, αλλά αργότερα μετενόησαν και επανήλθαν με ομολογία πίστεως στην Ορθοδοξία, προτιμήσαντες «τὸν αἱμάτινον στέφανον τοῦ μαρτυρίου» παρά την απόλαυση των προνομίων πού τους προσέφεραν οι αλλόθρησκοι.
7) Τέλος, οφείλω να υπογραμμίσω ένα άλλο στοιχείο που προσδίδει μεγάλη αξία στο μελετώμενο βιβλίο. Είναι η γλώσσα! Μια απλή, λαγαρή, διαυγής και καθαρή σύγχρονη γλώσσα, χωρίς ιδιομορφίες, ιδιοτυπίες και ανακρίβειες. Μια γλώσσα την οποία μπορεί να κατανοήσει και ο μέσης μορφώσεως αναγνώστης του βιβλίου.
Μένω αυτά τα ολίγα με πολλές ευχαριστίες, με τιμή και αγάπη.
* Ο Γεώργιος Ε. Κρασανάκης είναι ομότιμος καθηγητής Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης
