Η Καλή Συκιά ανέδειξε το πλούσιο ιστορικό παρελθόν της στην εκδήλωση που έγινε το πρωί της π. Τετάρτης, με την άψογη οργάνωση του πολιτιστικού συλλόγου της περιοχής.
Ο εντεταλμένος σύμβουλος Πολιτισμού και Δημόσιας Υγείας κ. Γιάννης Νεκτάριος Χαραλαμπάκης, που εκπροσωπούσε τον δήμο Αγίου Βασιλείου τόνισε στο χαιρετισμό του τα εξής:
«Ημέρα ιστορικής μνήμης η σημερινή με την Καλή Συκιά να κάνει τον απολογισμό νικηφόρων στιγμών σε κάθε προσκλητήριο για λευτεριά. Γεγονότα που δείχνουν πόσο σωτήρια είναι πάντα η σύμπνοια και η ομόνοια σε μια κοινή προσπάθεια. Από την ομιλία που θα ακολουθήσει θα ανακαλέσουμε τα συγκλονιστικά εκείνα γεγονότα και θα γεμίσουμε ακόμα μια φορά με περηφάνια από τα ανδραγαθήματα των προγόνων μας, όταν ενωμένοι επιτέλεσαν το μέγα θαύμα. Και μάλιστα κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες.
Οι αγώνες εκείνοι δεν έγιναν με την ασφάλεια που δίνει ένας άριστος εξοπλισμός και μια στοιχειώδης υποδομή που επιτρέπει με άνεση την εφαρμογή μιας στρατηγικής. Όπως ξέρουμε από τα λάφυρα των μαχών που έγιναν με νικηφόρο αποτέλεσμα εξοπλίζονταν οι αγωνιστές και ρίχνονταν στην επόμενη μάχη.
Κι όμως κάτω από τόσες αντιξοότητες μας έδωσαν την πολυπόθητη λευτεριά.
Αυτούς τους ήρωες τιμάμε και σήμερα.
Αυτούς που έκαναν φλάμπουρο την κραυγή από τα ιερά αυτά χώματα, την κραυγή που καταρράκωνε το ηθικό του εχθρού, την κραυγή που ακούστηκε από τα χείλη των γυναικών των μετέπειτα θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας και κάνει την ανθρωπότητα να υποκλίνεται άφωνη, μπροστά σε τόσο μεγαλείο «Μη με αγγίζεις μη με μαγαρίζεις».
Τιμή και δόξα στους ήρωες αυτούς που έγιναν τιμή και περηφάνια για τον τόπο μας και με το έργο τους στέλνουν ακόμα και σήμερα μηνύματα σε κάθε επίβουλο εχθρό. Μήνυμα ισχυρό για υπερφύαλους αποδέκτες.
Από αυτό εδώ λοιπόν τον ιστορικό τόπο που τιμάμε σήμερα όλους αυτούς που αγωνίστηκαν, γνωρίζουμε ότι έχουν περάσει στις ιστορικές δέλτους, σε αυτήν τη μικρή κοιτίδα που κτυπά ο παλμός της ελευθερίας και πρέπει να αναλογιστούμε την ευθύνη που μας αναλογεί στους χαλεπούς καιρούς που διανύουμε.
Να διδαχτούμε το παράδειγμα τους ότι πρέπει να λειτουργούμε συλλογικά με εθνική ομοψυχία για όλα εκείνα τα ιδανικά και τις πανανθρώπινες αξίες και τότε θα μπορούμε σε κάθε δύσκολη στιγμή να μετατρέπουμε την απόγνωση σε ελπίδα και τον φόβο σε αποφασιστικότητα για να μπορούμε αφενός να αντιμετωπίζουμε με επιτυχία κάθε επιβουλή, αλλά και να κάνουμε όνειρα και σχέδια για ένα μέλλον που θα δημιουργεί την εξέλιξη και την πρόοδο της πατρίδας μας μέσα στο οικουμενικό γίγνεσθαι».
Κεντρική ομιλήτρια ήταν η πρόεδρος του Κοινωνικού – Εκπολιτιστικού συλλόγου Καλής Συκιάς «Ο Τσιλιβδίκας» κυρία Βασιλική Κωστάκη-Μπαμιάκη, που σε εμπεριστατωμένη ομιλία της με πλούτο στοιχείων που τεκμηριώνουν την ιστορική πραγματικότητα τόνισε μεταξύ άλλων και τα εξής:
«Από τα ιστορικά στοιχεία που συλλέξαμε και την προφορική παράδοση, οι οικισμοί Άνω Καλής Συκιάς και Κάτω Καλής Συκιάς είναι γνωστοί από την Ενετοκρατία. Ο Στέργιος Σπανάκης «Πόλεις και χωριά της Κρήτης στο πέρασμα των αιώνων», αναφέρεται στις Βενετσάνικες απογραφές από τον Μπαρόζι 1577 από τον Καστροφύλακα με 70 κατοίκους αντίστοιχα ο κάθε οικισμός. Στο Οθωμανικό Κτηματολόγιο Ρεθύμνου αναφέρονται και οι δύο οικισμοί. Το χωριό πληρώνει 18 χαράτζια κεφαλικό φόρο και ο ίδιος αριθμός σπιτιών πληρώνει και φόρο καφτανίου (απογραφικοί πίνακες) κατά Σταυρινίδη το 1659. Ονόματα και των δύο οικισμών αναφέρονται στο Οθωμανικό Κτηματολόγιο: Υαnί, Μοtί, Μichali, Andraiyo, Konstandin, Manoli, Draganigo. Yorgi Pateraki, Kali Vlastopoyla, Zabeta Kostopoyla,Yorgi Instancuraki, Fokopoyla, Gumene Kozma (ηγούμενος στην Μονή Προφήτη Ηλία στα Ρούστικα), Mehmed Abdyllah, Kali & Elena Papazopoula, Sifopoula.
Έξι χρόνια μετά την Τουρκική εισβολή στην Κρήτη 1644, οι Κρητικοί έχουν νέο αφεντικό, νέο καταπιεστή. Επιβάλλουν δυσβάστακτες σκληρές φορολογίες μόνο σε αυτούς.
Η έναρξη της Κρητικής Επανάστασης επικυρώνεται με την απόφαση της γενικής συνέλευσης στην Παναγία τη Θυμιανή στις 29 Μαΐου 1821, όπου συμμετέχουν εκπρόσωποι διαφόρων επαρχιών και εκφράζουν το αίτημα προς τους παρόντες Σφακιανούς να ορίσουν ικανούς αρχηγούς για κάθε επαρχία. Στη συνέλευση αυτή δύο μόνο επαρχίες οικειοθελώς ανέλαβαν ντόπιοι την μεγάλη ευθύνη ο Γεώργιος Τσουδερός για την επαρχία Αγίου Βασιλείου, μετά από πρόταση του αδελφού του Μελχισεδέκ Ηγουμένου της Μονής Πρέβελη και για την επαρχία Αποκορώνου ο Σήφακας καταγόμενος από τη Νίμπρου.
Στην Επανάσταση του 1821 αναφέρει ο Μ. Χουρμούζης Βυζάντιος 1830-1831 χάθηκε ο μισός πληθυσμός. Το 1821 είχε η Κρήτη 266.355 κατοίκους (1.186 χωριά) και το 1823 135.875 κατοίκους ( 1.126 χωριά).
Το χωριό με τους «διπλούς» άνδρες
Στους οικισμούς Άνω και Κάτω Καλής Συκιάς έζησαν και έδρασαν επαναστάτες, αγωνιστές στις Κρητικές εξεγέρσεις. Γυναικόπαιδα θυσιάστηκαν για τον αγώνα. Η προφορική παράδοση περιγράφει τους άνδρες με ιδιαίτερο σωματότυπο, διπλοί άντρες. Ανάστημα υψηλό, υπερφυσική μυϊκή δύναμη με προέκταση της Σπονδυλικής στήλης σε ουρά και με διπλή οδοντοστοιχία στην κάτω σιαγόνα. Υπάρχουν ζώντες μάρτυρες για την περιγραφή ενός κρανίου που βρέθηκε σε τάφο του νεκροταφείου.
Δεν γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία της καταστροφής του οικισμού Άνω Καλής Συκιάς. Η Επαναστατική δράση, η έλλειψη βασικών ειδών αγαθών, η πείνα ανάγκασαν αρκετούς να εγκατασταθούν σε άλλα μέρη της Κρήτης (Σοκαρά Κωστάκη, Χρωμοναστήρι, Αγιος Σύλλας Γρυντάκη, Μονιάκη, και σε άλλα μέρη της Ελλάδας). Υπάρχουν σπίτια, λημέρια ντόπιων Καλησυκιανών επαναστατών στον Τσιλίβδικα με τα ονόματα τους (Μανωλιανών, Νικηφόρου, Γοργογιάννη).
Βάσει ιστορικών στοιχείων διεξήχθηκαν συγκρούσεις μεταξύ ντόπιων επαναστατών και Τούρκων που είχαν βάση τους τα Αγκουσελιανά. στην ευρύτερη περιοχή Άι- Γιάννη Καμένου, και Καλής Συκιάς. Ο Ισμαήλ Αγάς Κουντούρης (Ο Μπαϊρακαγασής), με 600 άνδρες βρίσκεται στην Καλή Συκιά, κατόπιν διαταγής του Μεχμέτ Πασά του Ρεθύμνου. τους Αμπαδιώτες (φυλή ανάμεικτη Αιγυπτίων και εξισλαμισμένων κρητικών, Τουρκοκρητικών που έμεναν στις ρίζες του Ψηλορείτη). Η μάχη έγινε στις 15 Ιουνίου 1821 με την παράδοση πιθανό σημείο έναρξης των συγκρούσεων από του Αντ(ζ)ιμπάλου. Ήταν οι πρώτες μάχες μετά την κήρυξη της Κρητικής επανάστασης στην Παναγία Θυμιανή. Στην μάχη αυτή συμμετείχαν επαναστατικά σώματα ντόπιων. Το επαναστατικό σώμα με επικεφαλείς τον Μαυροθοδωρή και τον πατέρα του Εμμανουήλ Ξενάκη από το Μπρόσνερο Απόκορώνου ερχόμενοι προς Ρέθυμνο πληροφορούνται την παρουσία των τούρκων και έρχονται σε ενίσχυση και με άλλους Ρεθεμνιώτες αρχηγούς. Σκοτώνεται ο Εμμανουήλ Ξενάκης και ο Ισμαήλ Αγάς Κουντούρης (Κ. Παπαδάκης, Χωριά της π. επαρχίας Αγίου Βασιλείου 2010). Υπάρχουν κάποιες αποκλίσεις σχετικά για την μάχη αυτή κατά τον Ψιλλάκη και Παπαδοπετράκη.
Οι δύο οικισμοί έχουν υποστεί καταστροφές, λεηλασίες σφαγιασμό ανθρώπων. Σε σχέση με την προφορική παράδοση στην καταστροφή του Άνω οικισμού ακολούθησε σφαγιασμός των κατοίκων. Διέφυγε ένας μόνος μοναχός και εξ’ ου και Μονιάκηδες. Τα γυναικόπαιδα προσπαθούν να ξεφύγουν από τα χέρια των τούρκων να αποφύγουν την ατίμωση και τον εξισλαμισμό. Οδηγούνται σε απελπισία. Η μόνη διαφυγή είναι ο θάνατος. Σκαρφαλώνουν στην κορυφή στου Ώμου τον Κρεμνό και κατακρημνίζονται. Ένα νέο Ζάλογγο στην Άνω Καλή Συκιά. Επίσης στο σημείο που είναι το Σκοπευτήριο σφαγιάσθηκαν πέντε αδέλφια της θεοπίστης Κωστάκη το γένος Νικητάκη με τη μητέρα τους. Πληροφορία προφορική του γιού και της κόρης της Θεοπίστης Κωστάκη-Νικητάκη, Γεωργίου και Ευαγγελίας Μάρκου Κωστάκη. Ο Ναός των Αγίων Πέτρου και Παύλου καταστράφηκε παράλληλα με τον οικισμό. Ακόμα υπάρχουν τάφοι με οστά γύρω στον περιβάλλοντα χώρο. Ο οικισμός καταστρέφεται ολοσχερώς. Η Μαρία Νικητάκη (Φιλιππογιάνναινα) αναφέρει στους κατοίκους της Κάτω Καλής Συκιάς το όραμα της ότι πρέπει να ανοικοδομηθεί ο ναός, για λόγους δυσπιστίας είτε αδιαφορίας και με δικαιολογία ότι δεν υπάρχει νερό δεν γίνεται τίποτα. Σε επανάληψη νέου οράματος το αναφέρει ξανά και τους πληροφορεί ότι δεν θα δυσκολευτούν γιατί υπάρχει νερό. Πράγματι διαπίστωσαν την ύπαρξη του νερού και έτσι ανοικοδομήθηκε ο σημερινός ναός που με την πάροδο του χρόνου έχει καλλωπισθεί. Προφορική πληροφορία από Πηνελόπη Κωστάκη το γένος Γρυντάκη εγγονή της Φιλλιπογιάνναινας.
Βανδαλισμούς δέχεται και ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Κάτω Καλή Συκιά. Βεβηλώνονται οι εικόνες του Χριστού και του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου (αγιογραφημένη το 1845) του τέμπλου με πυροβολισμό και μαχαίρι. Τα σημάδια είναι ορατά. Ο ναός ανεγείρεται εκ νέου το 1888.
Επιστολές διαμαρτυρίας
Οι βιαιοπραγίες και η σκληρότητα των τούρκων περιγράφεται σε επιστολή διαμαρτυρίας και αγανάκτησης υπογεγραμμένη από 12 γενναίες γυναίκες κατοίκους Καλής Συκιάς και Αγίου Ιωάννου, που τυραννίστηκαν από τους τούρκους, προς τους εκλαμπρότατους προξένους στις 30 Νοεμβρίου 1889. Τα ονόματα των γυναικών είναι: Ανεζίνα Κουφακοπούλα, Μαργαρίτα Ποθουλοπούλα, Ελένη Θεοδωροπούλα, Μαρία Χατζηδοπούλα, Μαρία Σταυρουλοπούλα, Στυλ. Βαβουροπούλα, Ζαφείρα Τρανταλιδοπούλα, Χρυσή Τρανταλιδοπούλα, Ζαμπία Φραγκιαδοπούλα, Ειρήνη Κουμεντοπούλα, Ευσεβία Χριστοδουλοπούλα.
«Λυπηθείτε μας, λυπηθείτε τα παιδιά μας και κάμετε το έλεος σας. Εις την εκλαμπρότητα σας κρεμούμε τας τελευταίας μας ελπίδας. Η καθεμία καταγγέλλει αναλυτικά τις απειλές που βίωσαν. Εμπαίνουν καθ’ ημέραν εις τα σπίτια μας και μας απαγουρεύουνε μαζί με τον Μαμένη και τον μουλεζίμη Αλή Εφέντη Πλανά. Ότι εύρουν εις τα σπίτια μας είναι δικά τους και τα παίρνουν. Φωνάζομεν οι δυστυχισμένες και αλλοίμονο μας. Του Κοκόλη Νικητάκι επήρε τον σισαμέ και ένα σπαθί ο ίδιος ο Έπαρχος και επειδή τον ρώτησε την αιτία που τα παίρνει τον έβαλαν εις την φυλακή 11 ημέρες και υπέφερε πράγματα που δεν διηγούνται. Μου πήραν την κασέλα, το κουρούπι με το λάδι αναφέρει η γριά Τρανταλιδοπούλα. Βεβήλωσαν τις εκκλησίες. Από τον Άγιο Παντελεήμονα έκλεψαν ένα περιζώνιο ασημένιο και επέταξαν κάτω το Ευαγγέλιο και ότι υπήρχε στην Αγία Τράπεζα. Από τον Αϊ Γιώργη έκλεψαν τα κανδήλια από τον Άι Νικόλαο στου Κοτσυφού το φαράγγι, οι νιζάμιδες έσπασαν την εικόνα του Αγίου την κατέβασαν κάτω την κατούρησαν και ύστερα βρεγμένη την κρέμασαν στην θέση της. Από την Καλή Συκιά έκλεψαν το κουρούπι το λάδι από τον Αϊ Αντώνιο και από τον Άγιο Πέτρο έσπασαν την πλάκα της Αγίας Τράπεζας. Έκλαμπρότατοι όλοι μας κινδυνεύομε, η περιουσία μας, η ζωή μας, και η τιμή μας.
Αν δεν κερδίσομεν τίποτε άλλο, τουλάχιστον την τιμή μας θα γλυτώσομεν διότι τώρα κινδυνεύει η τιμή όχι μόνον των γυναικών αλλά και των αρσενικών παιδιών μας».
Αγωνιστές από την Καλή Συκιά που συμμετείχαν στις επαναστάσεις κατά των Τούρκων: Ο Ιωάννης Πετράκης (1866 και το 1878 ως βαθμοφόρος), αλλά και στους απελευθερωτικούς αγώνες ως επικεφαλής εθελοντικού σώματος. Ο Νικόλαος Εμμ. Πετράκης 1866,1878 (ως πεντακοσίαρχος) και το 1896. Ο θρυλικός Ξενοφών ή Ξηρούχης Χαρισάκης 1866, 1878 (ως βαθμοφόρος) και 1889. Ο καπετάν Ξηρούχης καταγόμενος από τον Αϊ-Γιάννη Σφακίων έμενε στην Καλή Συκιά. Ιδιαίτερη μνεία κάνει ο λαϊκός ποιητής για την γενναιότητα και ηρωισμό του. Η παρουσία του στην τελευταία ναυμαχία μεταξύ Αγίας Ρουμέλης και Παλαιόχωρας που έδωσε το ατμόπλοιο «Αρκάδι» που ανεφοδίαζε με πυρομαχικά την επανάσταση των Κρητικών από την μητέρα Ελλάδα με το Τούρκικο πολεμικό πλοίο «Ιτζεδίν». Αναφέρουμε ένα μικρό απόσπασμα του ποιήματος: «Το έτος 67, απ’ τον Περαία ξεκινά το παινεμένο «Αρκάδι». Μά ’ταν η μέρα Κυριακή κι ήταν κακή η ώρα, τη μέρα που ξεκίνησε να κατεβεί στη χώρα. Και ζώνουν το στο πέλαγος τα Τούρκικα καράβια, μα δεν επαραδίνουν το γιατ΄έχει παλληκάρια……Στέκει ο Χαρίσος πολεμά στο μεσιακό κατάρτι, κι απ’ τον καπνό του μπαρουτιού μαυρίζει σαν αράπης. Αλάχι εφωνάζανε κι ελέγανε οι Τούρκοι, θαρρώ πως είναι τουτοσές ο Χαρισοξηρούχης…..».
Η γενναιότητα και η παλληκαριά του φαίνεται σε όλη την δράση της ζωής του. Στον Μαραθώνα σκοτώνει τον δράκο (τεράστιο φίδι) που κατασπάραζε ότι έβρισκε. Το κατόρθωμα του έγινε γνωστό. Ο Βασιλιάς Γεώργιος ο Α’ τον καλεί στο παλάτι και τον ρωτά τι θα ’θελε να τον τιμήσουν για αυτή την ανδραγαθία του. Απάντησε: Να βαστώ τ’ άρματά μου όπου και να πάω. Τέτοιοι ήταν οι αφανείς πολεμιστές που αγωνίστηκαν για την ελευθερία. Δεν ήθελαν χρήμα, αξιώματα και δόξα. Το 1889 καταστρέφεται από τους Τούρκους και το σπίτι του.
Ο Νικητάκης Ιωάννης (Καλησυκιανός που κατοικούσε στις Πρασσές έδρασε 1866, 1878, επίσης οι αγωνιστές Κωστάκης Εμμανουήλ και Γρυντάκης Εμμανουήλ.
Οι αγώνες της επανάστασης απέδειξαν απαράμιλλον πνεύμα ηρωισμού, αυτοθυσίας και καρτερικότητας λόγω των στερήσεων των πενιχρών αγαθών και κακουχιών. Ο Κρητικός λαός εξαναγκάσθηκε να υποκύψει αλλά δεν υποτάχθηκε. ΟΙ Κρητικοί καταφέρνουν με την εξέγερση του 1895-1897 υπό τον Μανούσο Κούνδουρο να αυτονομηθεί με Ύπατο Αρμοστή Κρήτης τον Πρίγκιπα Γεώργιο. Ο πόθος του Κρητικού λαού είναι «Ένωση» με την μητέρα Ελλάδα. Ένας πόθος που παίρνει σάρκα και οστά τον Νοέμβριο του 1913.
«Αναλογίζεται ο καθένας μας; Αλήθεια είναι τόσο μακριά όλα αυτά; Η τιμή της ελευθερίας, της ειρήνης, της ανεξαρτησίας, της κοινωνικής ισότητας, της Δημοκρατίας, μέχρι πότε πρέπει να αναζητείται στα διεθνή χρηματιστήρια και πότε θα σταματήσει το ζύγισμα; Οι σύγχρονοι τιμαριούχοι θα αφήσουν τις έννοιες αυτών των Παναθρώπινων Αξιών αμόλυντες; Η τιμή τους έχει σφραγισθεί στην Παγκόσμια συνείδηση από το αθώο αίμα τόσων γενναίων αγωνιστών και ηρώων. Δεν υπάρχει υλική τιμή».
Και η κ. Μπαμιάκη κατέληξε λέγοντας: «Ο εορτασμός των ιστορικών επετείων πρέπει να αναθερμαίνει την ψυχή και να ενισχύει την ιστορική μνήμη μας. Το μεγαλείο και το ακλόνητο θάρρος των ηρώων προγόνων μας προσδιορίζουν το δικό μας. Χρέος ώστε οι δικές μας αντιστάσεις να ’ναι αντίστοιχες σε τόλμη, πίστη. Γνωστές οι προκλήσεις της γείτονας χώρας και σήμερα…. Ο ιμπεριαλισμός, η κυριαρχία των ισχυρών, τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, η προβολή επεκτατικών προθέσεων είναι υπαρκτός. Δεν πρέπει να ξεχνούμε. Η δύναμη μας είναι στο εμείς».
Ακολούθησε η παραδοσιακή φιλοξενία που χαρακτηρίζει τους κατοίκους της Καλής Συκιάς που διατηρούν πάντα αναλλοίωτες τις παραδόσεις του τόπου.
Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους επίσης ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου του δήμου Αμαρίου Γαλάτιος Μοσχονάς, ο περιφερειακός σύμβουλος της Λαϊκής συσπείρωσης Νίκος Μανουσάκης, ο εντεταλμένος δημοτικός σύμβουλος του δήμου Αγίου Βασιλείου Βασίλης Θεοδωράκης, ο Δημοτικός σύμβουλος και επικεφαλής της Λαϊκής Συσπείρωσης του δήμου Αγίου Βασιλείου Θανάσης Χαριτάκης, ο εκπρόσωπος της σχολής δοκίμων αστυφυλάκων Ρεθύμνης Υπαστυνόμος Νίκος Τζανακάκης, ο Λιμενάρχης Αγίας Γαλήνης Αντώνιος Σαραντουλάκης, ο πρόεδρος της τοπικής Κοινότητας Αγίου Ιωάννου – Καλής Συκιάς Κωστής Αδελιανάκης, ο πρόεδρος των Αγκουσελιανων-Παλαιολουτρων Γιάννης Κουρμούλης, ο πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου Ατσιπαδων Μανόλης Χριστοφοράκης, ο πρόεδρος του πολιτιστικού συλλόγου Αγίου Ιωάννη – Κανεβου Μανόλης Ζαμπετάκης, ο αντιπρόεδρος του συλλόγου Δοτών Ζωής νομού Ρεθύμνου Κωστής Μαυρογιαννάκης, και ο πρώην δήμαρχος Φοίνικα Στέλιος Κλειδής.
