Ας φανταστούμε έναν κόσμο χωρίς θεσμούς (πολιτειακή οργάνωση, νόμους, δικαστήρια κ.λπ.) μια κοινωνία αποσαθρωμένη προεξάρχουσας της ασυδοσίας, της αυθαιρεσίας και της αναρχίας. Με αναίτια αυτοδικία, με γενικευμένη αυτουργία (κλοπές, υπεξαιρέσεις, δολοφονίες κ.λπ.). Θα μπορούσαμε να φανταστούμε έναν τέτοιο κόσμο; Ή καλύτερα. Υπήρξε ποτέ ένας τέτοιος κόσμος; Και βέβαια υπήρξε και μάλιστα σχετικά πρόσφατα, μας λέει ο γνωστός συγγραφέας και ιστορικός Keith Lowe στην πρόσφατη, πληθωρική έκδοση (σελ. 558) του βιβλίου του Destruction (Όλεθρος) που γνώρισε μεγάλες πιένες, με tirage χιλιάδων αντιτύπων. Τέτοιος κόσμος ήταν αποφαίνεται ο Άγγλος συγγραφέας η Ευρώπη μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μια Ήπειρος διαλυμένη, με αχνίζοντα ακόμα τα ερείπια, χωρίς τη στοιχειώδη βιομηχανική παραγωγή η οποία, όπως και η αγροτική, είχαν καταρρεύσει. Χωρίς τρόφιμα, χωρίς τύπο, ραδιόφωνα, βιβλία, τηλέφωνα, τηλεγραφεία, χωρίς καν την αίσθηση της ιδιοκτησίας στους πολίτες. Ο πληθυσμός στα αστικά κέντρα και στην ύπαιθρο λιμοκτονούσε. Ήταν ένας κόσμος αθλιότητας και παραλογισμού, απάνθρωπος, κτηνώδης και πρωτόγονου κοινωνικού αίσχους. Οι νεότερες γενιές δε θα μπορούσαν, να συλλάβουν όπως και κανένας ανθρώπινος νους, τέτοια απότομη μεταστροφή και τόση καταστροφή. Η ερήμωση της Ευρωπαϊκής Ηπείρου ήταν φρικιαστική. Στους πολίτες είχε καταρρακωθεί κάθε έννοια ηθικής και σεβασμού της προσωπικότητας. Η κοινωνική ανηθικότητα κάθε μορφής, φανερή ή κρυφή για την ανάγκη επιβίωσης, είχε πάρει απεριόριστες, ανεξέλεγκτες διαστάσεις.
Είναι ωστόσο απίστευτο, πώς μέσα από αυτό το απέραντο νεκροταφείο και τις στάχτες και μετά από αυτή την πανωλεθρία και το ξεκλήρισμα, ξεπετάχτηκε από το μηδέν ένας άλλος κόσμος θαυμαστός και απέραντος, αλλά και κάποτε ζοφερός και παρανοϊκός. Όπως και να’ χει, η Ευρώπη αναγεννήθηκε πάνω στα γκρεμισμένα χαλάσματα και στα ετοιμόρροπα κτίσματα. Η συνεχής ανοικοδόμηση ξεπέρασε το συνηθισμένο μέτρο, δρόμοι κατασκευάστηκαν και ανακατασκευάστηκαν. Το σιδηροδρομικό δίκτυο επεκτάθηκε και αποκαταστάθηκε. Η κυκλοφορία ομαλοποιήθηκε. Η εκπαίδευση αναβαθμίστηκε. Στην πολιτιστική ζωή από την παρακμή και την αποτελμάτωση έπνευσε άνεμος δημιουργίας. Σε καμία άλλη χρονική περίοδο της ιστορίας η ανάπτυξη δε σημείωσε τέτοια άνοδο όπως εκείνη των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών στην Ευρώπη. Όμως η ιστορία της Ευρώπης κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια μένει, μέχρι σήμερα, αδιερεύνητη όπως π.χ. δεν έχει γραφεί ακόμα ίχνος για την ανεξέλεγκτη διολίσθηση στη διαφορά. Τούτο συνέβη κατά τον συγγραφέα, διότι φαντάζει ακατόρθωτο επίτευγμα, να περιγραφεί ένα αδιανόητο χάος.
Εκτός από τις υλικές καταστροφές στην Ευρώπη και την ερήμωση, ενέσκηψε ένα κύμα παράφορης οργής με πολλαπλές συνέπειες. Ένα ασυγκράτητο, θανάσιμο μίσος, μια λυσσαλέα, εκδίκηση επέπεσε επί δικαίων και αδίκων, με τα φαινόμενα αυτοδικίας καθημερινά. Τις κοπέλες που είχαν κάποιο δεσμό με γερμανούς στρατιώτες τις κούρευαν, τις διαπόμπευαν και τις εξευτέλιζαν. Αυτά τα δυστυχισμένα πλάσματα τα περιέφεραν στους δρόμους δημοσίως ολόγυμνα οι …«υπερπατριώτες». Αλλά και στις κρατικές παρεμβάσεις και όπου ψηφίστηκαν νόμοι, αυτοί υπήρξαν ανάλγητοι και αψυχολόγητοι. Μια υπερπατριωτική, σοβινιστική έξαρση αχαλίνωτης βίας είχε απλωθεί σε όλη την Ευρώπη απ’ άκρη σ’ άκρη με τη συμβολή ακόμα και επαίσχυντων νόμων.
Στη Νορβηγία για παράδειγμα, ψηφίστηκε νόμος σύμφωνα με τον οποίο, όσες Νορβηγίδες παντρεύτηκαν Γερμανούς, στη διάρκεια του πολέμου, έχαναν τη νορβηγική υπηκοότητα, ακόμα και τα παιδιά τους. Πολλές δυστυχισμένες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν μια για πάντα την πατρώα γη.
Στο τρίτο και τέταρτο μέρος του βιβλίου ο Lowe αναλύει την επέκταση του φαινομένου των εκδικήσεων, που οδήγησαν σε βάναυση πολιτική βία και σε εμφύλιους πολέμους, όπως συνέβη στη χώρα μας.
Οι περισσότεροι από τους Εβραίους τους εναπομείναντες στην Ευρώπη έζησαν μέσα σε τέτοιο φυλετικό μίσος, ώστε την εγκατέλειψαν μετά τον πόλεμο. Πολλοί από αυτούς τους εκπατρισμένους Εβραίους, όταν αργότερα επέστρεψαν στον τόπο τους, διαπίστωσαν, ότι ο αντισημιτισμός δεν είχε εκλείψει και αναγκάστηκαν να εκπατριστούν εκ νέου. Αυτή η εχθρική προδιάθεση και προκατάληψη στο Εβραϊκό στοιχείο συνεχίζεται και ως τις μέρες μας.
Οι γερμανικές μειονότητες αναφέρει ο Lowe εξαφανίστηκαν από την Τσεχία και την Πολωνία. Στις Βαλτικές χώρες μισούσαν τους Ρώσους, επειδή τους θεωρούσαν κατακτητές.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον αποκτά για εμάς τους Έλληνες το εκτενές κεφάλαιο του βιβλίου του Lowe, αφιερωμένο στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο, παρόλο ότι τα περισσότερα από όσα αναφέρονται εκεί, είναι γνωστά στον Έλληνα αναγνώστη. Έχουν όμως ιδιαίτερη σημασία, γιατί απευθύνονται σε ένα διεθνές κοινό, που έχει μια πολύ γενική ιδέα για το θέμα. Ο Lowe αναφέρει τα μεγάλα λάθη του Κ.Κ.Ε., για τη στάση του Στάλιν και του Τσώρτσιλ, για το μοίρασμα της Ευρώπης σε ζώνες επιρροής, για την αχαλίνωτη ασυδοσία και τρομοκρατία των τραμπούκων της ακροδεξιάς στην ύπαιθρο, για τα σκληρά, απάνθρωπα και εξωφρενικά μέτρα καταστολής (βασανιστήρια, εκτελέσεις, κ.λπ.) που έλαβαν οι νικητές του Εμφυλίου Πολέμου. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται για τις άθλιες, απερίγραπτες συνθήκες στο εφιαλτικό στρατόπεδο κράτησης της Μακρονήσου, καθώς επίσης και στο pogrom το οποίο εξαπέλυσαν οι παραστρατιωτικές οργανώσεις με την αγαστή συνεργασία των μεταπολεμικών κυβερνήσεων και το βάπτισμα των εγκλημάτων των Ταγμάτων Ασφαλείας στη Σιλωάμ του αντικομουνισμού. Ο Lowe επίσης αναφέρεται στην ατιμωρησία των δωσίλογων, πολλοί των οποίων είχαν επιστρατευθεί και ενταχθεί σ’ αυτά τα τάγματα, άτομα της lumpen διαστρωμάτωσης και βεβαρημένου ποινικού μητρώου.
Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος, γράφει ο Lowe, έμελε να έχει βαθιές συνέπειες για την υπόλοιπη Ευρώπη. Ήταν η πρώτη και πιο αιματηρή σύγκρουση, που θα εκδηλωνόταν με τη μορφή του Ψυχρού Πολέμου μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Αριστεράς και Δεξιάς. Κομμουνισμού και Καπιταλισμού. Αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα συμπεράσματα του συγγραφέα, τα οποία έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον φιλίστορα, τον φιλομαθή και όχι τον πολιτικομανή αναγνώστη, που θέλει να καταλάβει την πρόσφατη πολιτική ιστορία της βασανισμένης, τότε όπως και τώρα πατρίδας μας, και του λαού της, ο οποίος όπως χαρακτηριστικά πάλι λέει ο συγγραφέας, «είχε γίνει η μπάλα ποδοσφαίρου σε ένα παιχνίδι μεταξύ των υπερδυνάμεων». Αλλά μήπως, όπως θα λέγαμε κι εμείς, δε συμβαίνει και σήμερα και δε συνέβαινε αυτό ανέκαθεν; Ιδε δε Μικρασιατική καταστροφή. Ο εύστοχος τίτλος του βιβλίου παραπέμπει στην εφιαλτική, φριχτή ατμόσφαιρα και στα οδυνηρά βιώματα που ζήσαμε οι παλαιότεροι.
