Η χρήση του κινητού από τα παιδιά και τους εφήβους, ο χρόνος που περνάνε με αυτό, τι βλέπουν και πως το χρησιμοποιούν τελικά, είναι κάτι που απασχολεί πολύ τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς.
Ιδίως σε ό,τι αφορά τη χρήση των ηλεκτρονικών συσκευών εντός σχολείου συχνά αναδύονται εύλογα ζητήματα που σχετίζονται με τον εκφοβισμό, την παράνομη βιντεοσκόπηση, αλλά και θέματα που αφορούν στην αποξένωση των παιδιών μεταξύ τους, την απομάκρυνσή τους από τη μαθησιακή διαδικασία, την αλλοτρίωση των σχέσεών τους ακόμη και με τους ίδιους τους παιδαγωγούς τους. Με αφορμή κυρίως όμως τα ζητήματα που αφορούν παράνομες ενέργειες όπως η βιντεοσκόπηση και η ηχογράφηση αλλά και τις διαστάσεις που μπορεί να λάβει μια εκφοβιστική συμπεριφορά εξαιτίας των κινητών και του διαδικτύου, το υπουργείο Παιδείας μέσω υπουργικής απόφασης (ΦΕΚ102791/ΓΔ4 – Αρ. Φύλλου 5130) απαγόρευσε «τη χρήση εντός των σχολικών χώρων – κτιρίων και υπαίθριων χώρων η εμφανής κατοχή ή και η χρήση κινητού τηλεφώνου ή άλλης ηλεκτρονικής συσκευής ή παιχνιδιών που διαθέτουν σύστημα επεξεργασίας εικόνας και ήχου, για συνομιλία, βιντεοσκόπηση ή οποιαδήποτε άλλη χρήση από τους μαθητές/ τριες».
Η εν λόγω απόφαση όμως για πολλούς ειδικούς και εκπαιδευτικούς δεν συνιστά ένα εφαρμόσιμο μέτρο. Αντιμετωπίζοντας πράγματι σοβαρά θέματα με όρους απαγόρευσης, όπως τονίζουν, συχνά προκύπτουν ακόμη και αντίθετα αποτελέσματα. Για πολλούς μάλιστα το κινητό δεν είναι το πρόβλημα καθαυτό. Εκτός του ότι θα πρέπει να διερευνηθούν οι βαθύτερες αιτίες των όποιων εκφοβιστικών και παραβατικών συμπεριφορών που εκδηλώνονται από τα παιδιά μέσω των κινητών, οι περισσότεροι ειδικοί κάνουν λόγο για ανάγκη εκπαίδευσης και εγγραμματισμού ανηλίκων και ενηλίκων για τη σωστή χρήση των συσκευών αυτών τουλάχιστον στο πλαίσιο του σχολείου ακόμη και ενσωμάτωσής τους στην εκπαιδευτική διαδικασία. Υπάρχει δηλαδή μια ανάγκη εξισορρόπησης ανάμεσα στον κλασικό χαρακτήρα του σχολείου και της τεχνολογίας, καθώς πλέον τα παιδιά όχι μόνο εμφανίζονται πιο εξοικειωμένα με αυτήν από ό,τι οι ενήλικες, αλλά μεγαλώνουν με αυτήν. Είναι κομμάτι τους το οποίο θα πρέπει να αποτελεί εργαλείο που διευκολύνει τη ζωή τους ακόμη και το διάβασμα και τη μάθησή τους, και όχι να αντιμετωπίζεται σαν ένα παράνομο αντικείμενο του οποίου η χρήση προορίζεται να είναι ελεύθερη μόνο «στους μεγάλους».
Η καθημερινή, απλή χρήση και οι κίνδυνοι
Η χρήση του κινητού, όπως τόνισε μιλώντας στα «Ρ.Ν.» η Ελένη Ψαθάκη, ψυχοθεραπεύτρια και ψυχολόγος στο ΚΕΔΑΣΥ Ρεθύμνου, ξεκινάει από πολύ μικρότερες ηλικίες από αυτές του γυμνασίου και λυκείου. Τα παιδιά αποκτούν επαφή με τις συσκευές και τις οθόνες ίσως ακόμη και πριν καν μπουν στο δημοτικό, ενώ στο γυμνάσιο όπως αναφέρει η κ. Ψαθάκη, «αρχίζει να παγιώνεται αυτή η πιο στενή σχέση με το κινητό».
Η ίδια αναφέρει ότι η χρήση κινητού δεν συνδέεται απαραίτητα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ούτε με συμπεριφορές παραβατικές. Με το να μεγαλώνουν τα παιδιά με το κινητό, συχνά το χρησιμοποιούν όπως λέει και για καθημερινές, απλές ενέργειες, αναπόσπαστες για τη ζωή του σχολείου, οι οποίες κάποτε ίσως γίνονταν με άλλα μέσα και όχι ηλεκτρονικά. «Αυτό που παρατηρούμε μέσα στο σχολείο είναι ότι όπως γενικά έχει γίνει προέκταση του εαυτού μας για όλους το κινητό, έτσι είναι και στα παιδιά. Οπότε, για παράδειγμα αν θέλουν να κοιτάξουν την ώρα βγάζουν το κινητό ασυναίσθητα. Όταν θέλουν να επικοινωνήσουν με τους γονείς τους είναι πολύ πιο άμεσο από το να πάνε στο γραφείο του διευθυντή και να περιμένουν για να κάνουν χρήση του σταθερού τηλεφώνου. Ή πρέπει να κάνουν έναν υπολογισμό στα μαθηματικά, βγάζουν το κομπιουτεράκι του κινητού. Ή θέλουν να δείξουν κάποια φωτογραφία στους φίλους τους ή μπορεί να θέλουν να βγάλουν κάποια φωτογραφία τον πίνακα επειδή δεν πρόλαβαν να γράψουν, κι αυτά επίσης παρατηρούνται. Δηλαδή το χρησιμοποιούν και για πολύ απλά και καθημερινά πράγματα που δεν είναι απαραίτητα για να μπουν στα social media. Υπάρχουν λειτουργίες του κινητού που διευκολύνουν πολύ τη ζωή εντός σχολείου. Είναι καθημερινή χρήση που κάνουμε και εμείς οι ενήλικες. Οπότε τέτοιες κινήσεις τους βγαίνουν αυτόματα γιατί έχουν μάθει να τα χρησιμοποιούν συνέχεια», περιγράφει η κ. Ψαθάκη.
Το όποιο πρόβλημα με τη χρήση του κινητού εντός σχολικού περιβάλλοντος έγκειται, όπως τονίζει η ίδια, στις παράνομες ενέργειες όπως η βιντεοσκόπηση και ο εκφοβισμός άλλων παιδιών μέσω αυτής, με συχνά ανυπολόγιστες συνέπειες για τα ίδια τα παιδιά και τους υπόλοιπους εμπλεκόμενους. «Αυτό που παρατηρούμε με τη χρήση του κινητού εντός σχολείου είναι ότι είναι αυξημένος ο κίνδυνος να βιντεοσκοπήσουν κάτι. Επομένως η κατοχή κινητού τηλεφώνου από μόνη της δεν αυξάνει τις πιθανότητες σχολικού εκφοβισμού. Αυξάνει όμως τις πιθανότητες τα περιστατικά βίας να κοινοποιηθούν στο διαδίκτυο και κατά συνέπεια να το φαινόμενο να πάρει μεγαλύτερη έκταση και να έχει ταυτόχρονα μεγαλύτερη διάρκεια. Επίσης, αυξάνει τον κίνδυνο να βιντεοσκοπήσουν ενήλικες ή συμμαθητές τους κατά τη διάρκεια του μαθήματος, να ηχογραφήσουν, ενέργειες οι οποίους είναι παράνομες και υπάρχει και ο κίνδυνος να εκτεθεί και το ίδιο το σχολείο και η εκπαιδευτική διαδικασία. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός συμβαίνει έτσι και αλλιώς και τις ώρες εκτός σχολείου. Τα παιδιά έχουν ομαδικές συνομιλίες, κάθε τάξη έχει τη δική της συνομιλία όπου εκεί ανταλλάσσουν πληροφορίες για τα μαθήματα αλλά και πολλές φορές σχόλια μεταξύ τους, άσχημες φωτογραφίες, εκφοβιστικό περιεχόμενο. Όλα αυτά συμβαίνουν έτσι και αλλιώς».
Από την άλλη, σε ό,τι αφορά τις επιδόσεις των παιδιών στο σχολείο η κ. Ψαθάκη επισημαίνει ότι εάν δεν είναι καλές αυτό δεν οφείλεται απαραίτητα στο ότι ο μαθητής αφιερώνει περισσότερο χρόνο στο κινητό αντί στο διάβασμά του. Αντιθέτως η όποια προσκόλληση παρατηρείται με τα κινητά από πλευράς μαθητή, συνήθως υπονοεί άλλες δυσκολίες, με την αλόγιστη χρήση του κινητού να είναι απλώς το σύμπτωμα. Επιπλέον, η κ. Ψαθάκη τονίζει πως σε ό,τι αφορά στις μαθησιακές δυσκολίες δεν υπάρχει τεκμηρίωση επιστημονική που να τις συσχετίζει με τη χρήση του κινητού, πέραν από τις μελέτες που γίνονται και διερευνούν κάποια ενδεχόμενη σύνδεση της διάσπασης προσοχής με τις ηλεκτρονικές συσκευές.
«Αυτό με τη διάσπαση προσοχής είναι κάτι που διερευνάται και μπορεί να έχει να κάνει με το κινητό, όπως το παρατηρούμε κα στους ενήλικους πληθυσμούς τα τελευταία χρόνια λόγω της γρήγορης εναλλαγής της πληροφορίας. Η ταχύτητα με την οποία επεξεργαζόμαστε εικόνες, με το σκρόλινγκ, και υπάρχει αυτό το κομμάτι, ότι μάλλον μειώνεται η προσοχή μας. Αλλά οι μαθησιακές δυσκολίες άλλου τύπου ή οι χαμηλές επιδόσεις μπορούν να προκύπτουν από μαθησιακές δυσκολίες που ήδη προϋπάρχουν ή νευροαναπτυξιακές διαταραχές ή συναισθηματικές δυσκολίες όπου σαν σύμπτωμα μετά μπορεί να βλέπουμε την αυξημένη χρήση του κινητού αλλά όχι σαν αίτιο», τονίζει η ψυχολόγος.
Το μέτρο της απαγόρευσης
Μιλώντας στα «Ρ.Ν.» ο Χρήστος Σουρουλής, πρόεδρος ΕΛΜΕ Ρεθύμνου και αιρετός ΠΥΣΔΕ Ρεθύμνου, αναφέρει πως το μέτρο της απαγόρευσης δεν είναι κάτι λειτουργικό και εφαρμόσιμο. Εκτός του ότι συχνά φέρνει και τα ακριβώς ανεπιθύμητα αποτελέσματα, καταλήγει να διαταράσσει τις σχέσεις μαθητών και εκπαιδευτικών, ενώ και τα ίδια τα παιδιά τελικά δεν αντιλαμβάνονται τη σωστή χρήση έναντι της μη θεμιτής. Μάλιστα, ο ίδιος επισημαίνει πως υπάρχει και ειδική πλατφόρμα που καταχωρούνται οι σχετικές παραβάσεις, πράγμα που όπως λέει εξυπηρετεί ενδεχομένως το αφήγημα της πάταξης της ανήλικης παραβατικότητας, που δεν εισχωρεί όμως ποτέ ουσιαστικά στο ζήτημα. «Υπάρχει ειδική πλατφόρμα όπου δηλώνονται οι αποβολές για κινητό ώστε να χρησιμοποιήσει του υπουργείο Παιδείας αυτά τα στοιχεία ως αφήγημα ότι χτυπάει τη νεανική παραβατικότητα. Προφανώς δεν πρέπει οι μαθητές να χρησιμοποιούν κινητά κυρίως για λόγους βιντεοσκόπησης. Το να καταφεύγουμε όμως σε μια δαιμονοποίηση του κινητού καταλήγει και στο αντίθετο αποτέλεσμα. Και επίσης, ελάχιστα παιδιά έχουν πειστεί συνειδητά να μην χρησιμοποιούν το κινητό. Τα περισσότερα το κάνουν υπό τον φόβο των απουσιών και όχι γιατί έχουν κατανοήσει ότι δεν χρειάζεται να είμαστε όλη την ώρα πάνω από μια συσκευή.
Και επιπλέον, όταν ένα θέμα μέσα στο σχολείο προσεγγίζεται αποκλειστικά με όρους τιμωρίας μια από τις συνέπειες είναι να μεγαλώνει το χάσμα ανάμεσα σε μαθητές και καθηγητές και ανάμεσα στις γενιές. Κάπου φαινόμαστε οι εκπαιδευτικοί ότι είμαστε στριφνοί ενήλικες που κυνηγάνε μαθητές. Αντί να ερχόμαστε πιο κοντά απομακρυνόμαστε περισσότερο και αυτό λέμε ως εκπαιδευτική κοινότητα ότι χρειάζεται μια άλλη προσέγγιση γιατί χρειάζονται οι καλές σχέσεις μέσα στο σχολείο. Αλλά να μην υπάρχει αυτό το χάσμα που καταλήγει να κάνει το σχολείο να φαίνεται αγγαρεία», επισημαίνει ο κ. Σουρουλής.
Η εξισορρόπηση
Η δαιμονοποίηση του κινητού πρακτικά επομένως δεν φαίνεται να λύνει το όποιο ζήτημα. Ειδικά από τη στιγμή που στη δημόσια συζήτηση γίνεται λόγος για το πως θα ενσωματωθεί η Τεχνητή Νοημοσύνη στην εκπαίδευση, το να απαγορεύεται το απλό και καθημερινό σύμβολο της μετάβασης στη νέα εποχή της τεχνολογίας, το κινητό, καθολικά και απόλυτα, δημιουργεί μια αντίφαση, σύμφωνα με τον κ. Σουρουλή.
«Αυτό που χρειάζεται είναι να υπάρξει μια παιδεία, ένας εγγραμματισμός ώστε ο μαθητής να ξέρει πως να χρησιμοποιεί το κινητό σωστά. Να μην κάνει κατάχρηση, να μην κάνει χρήση που δεν πρέπει και να δούμε τελικά ότι είναι ένα εργαλείο και γιατί όχι να χρησιμοποιηθεί υπό προϋποθέσεις και στην εκπαίδευση. Δεν γίνεται από τη μία να λέμε ότι θα βάλουμε στα σχολεία την Τεχνητή Νοημοσύνη και από την άλλη, να δαιμονοποιούμε τα μέσα τεχνολογίας».
Είναι όντως αλλοτριωμένες οι σχέσεις;
Πάντως, πέρα από το ζήτημα το νομικό και τους λόγους που οδήγησαν το υπουργείο στην απαγόρευση του κινητού, υπάρχουν πολλοί που ισχυρίζονται ότι εξαιτίας των κινητών τηλεφώνων έχουν αλλάξει και οι σχέσεις μέσα στο σχολείο, ειδικά μεταξύ των παιδιών, τα οποία μοιάζει να επικοινωνούν πλέον κυρίως μέσω της τεχνολογίας, πράγμα που ειδικά για τους ανθρώπους μεγάλων ηλικιών μοιάζει με αλλοτρίωση των σχέσεων, αποξένωση και απομάκρυνση από την ουσιαστική επικοινωνία και επαφή. Η κ. Ψαθάκη τονίζει πως σίγουρα εξαιτίας των κινητών έχει αλλάξει ο τρόπος που επικοινωνούν μεταξύ τους όμως αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα πως έχουν αλλοτριωθεί οι σχέσεις, απλώς ότι έχουν μετασχηματισθεί. «Όσοι έχουμε μια μεγαλύτερη ηλικία έτσι και αλλιώς μας φαίνεται διαφορετικός ο τρόπος επικοινωνίας των παιδιών. Μιλάμε για άλλες γενιές, τα παιδιά αυτά έχουν μάθει να κοινωνικοποιούνται μέσω του κινητού και μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα. Οπότε οι σχέσεις τους σίγουρα διαμεσολαβούνται και μέσα από αυτό. Κάτι που εμείς δεν το είχαμε παλαιότερα. Οπότε οι σχέσεις είναι διαφορετικές εξ’ ορισμού».
Η ίδια πάντως για τους γονείς που ανησυχούν βλέποντας ενδεχομένως το παιδί τους να είναι ιδιαίτερα προσκολλημένο στην οθόνη τονίζει ότι: «Το πιο σημαντικό είναι οι γονείς να διατηρούν τις σχέσεις, να δίνουν κίνητρα στα παιδιά να περνούν χρόνο μαζί τους, να κάνουν άλλα πράγματα που τους είναι επίσης ευχάριστα και απολαυστικά και ας περνούν και κάποιες ώρες μετά στο κινητό. Ειδικά όμως στις μικρότερες ηλικίες καλό είναι να υπάρχει μια στενή παρακολούθηση στη χρήση που κάνουν τα παιδιά. Αν μιλάμε για εθισμό, συνήθως εκεί παρατηρούμε μεγάλες αλλαγές στη διάθεση του παιδιού και στη ρουτίνα του. Δηλαδή να μην τρώει, να κοιμάται πολύ, να κοιμάται λιγότερο, να μην βγαίνει έξω ενώ μπορεί πριν να έβγαινε. Και πάλι όμως το να αφιερώνει πολλές ώρες στο κινητό είναι ένα σύμπτωμα, δεν είναι απαραίτητα η αιτία εθισμού. Κάτι από πίσω κρύβεται. Για παράδειγμα, συνήθως τα παιδιά που δεν μπορούν να κοιμηθούν το βράδυ λόγω άγχους, αφιερώνουν πολλές ώρες στο κινητό και εμείς λέμε ότι έχει εθιστεί σε αυτό. Όχι. Του συμβαίνει κάτι άλλο και χρησιμοποιεί το κινητό για να ανακουφιστεί από αυτό που ήδη του συμβαίνει οπότε καλό είναι πάντα να αναρωτιόμαστε ως ενήλικες τι κρύβεται πίσω από αυτό και να μην μένουμε στην επιφανειακή ερμηνεία ότι είναι κολλημένο στο κινητό γιατί μπορεί έτσι τελικά να μη διερευνούμε το τι πραγματικά συμβαίνει στο παιδί».
