Της ΧΡΥΣΟΥΛΑΣ ΜΑΝΟΥΣΑΚΗ*
Είναι ολοφάνερο και, δυστυχώς, αδιαμφισβήτητο πλέον ότι η κλιματική κρίση σαρώνει τον πλανήτη με εκτεταμένες φυσικές καταστροφές, υπονομεύοντας τη ζωή, τα οικοσυστήματα, τις οικονομικές και παραγωγικές λειτουργίες ενώ προσθέτει μία ακόμη μεγάλη αβεβαιότητα αλλά και τον κίνδυνο να οξυνθούν οι υφιστάμενες κοινωνικές ανισότητες και να δημιουργηθούν νέες καθώς και αποκλεισμοί.
Η ισορροπία των οικοσυστημάτων και η συμβίωση του ανθρώπου – και της ανάπτυξης – με το περιβάλλον αποτελεί προϋπόθεση για το αύριο των κοινωνιών μας και την αντιμετώπιση κρίσεων, όπως η πρόσφατη πανδημική. Η άσκηση πραγματικά πράσινης πολιτικής είναι το πεδίο σύγκρουσης και σύγκρισης δύο διαφορετικών πολιτικών, δυο διαφορετικών δρόμων:
- Από τη μια, η προοδευτική προοπτική που θέλει, με αφετηρία την πράσινη μετάβαση, να αλλάξει το αναπτυξιακό υπόδειγμα με επίκεντρο τη δικαιοσύνη και τη διάχυση του οφέλους σε όλη την κοινωνία,
- Ενώ από την άλλη το συντηρητικό, νεοφιλελεύθερο μοντέλο που θέλει να διατηρήσει το «business as usual», με στόχο την αναπαραγωγή του υφιστάμενου μοντέλου παραγωγής, τη διανομή του παραγόμενου εισοδήματος μόνο προς όφελος λίγων αλλά ισχυρών συμφερόντων, με φυσικό επακόλουθο την ταυτόχρονη όξυνση των ανισοτήτων.
Με το βλέμμα στη νέα γενιά, απαιτούμε έναν ευρύ, καθολικό, καινοτόμο και ριζικό μετασχηματισμό, μια ανατροπή του μοντέλου παραγωγής και κατανάλωσης καθώς και του τρόπου ζωής γενικότερα. Ένας τέτοιου εύρους και ποιότητας μετασχηματισμός μπορεί να χαρακτηριστεί ως πράσινη επανάσταση γιατί απαιτεί τη ριζική «αλλαγή του συστήματος» για «να μην αλλάξει το κλίμα». Είναι μια άλλη κοινωνική κουλτούρα, μια άλλη στάση ζωής, που ενσωματώνει τις επιστημονικές κατακτήσεις προς όφελος όλης της κοινωνίας.
Απέναντι λοιπόν στη μετάβαση αποκλειστικά μέσω των αγορών και της όξυνσης των ανισοτήτων, απέναντι στη ανάγνωση της κρίσης ως ένα ακόμα πεδίο κερδοφορίας λίγων ολιγοπωλίων, η Αριστερά προκρίνει τη στρατηγική της ενεργειακής δικαιοσύνης και δημοκρατίας και οριοθετεί τη μετάβαση αυτή με κοινωνικούς, συμμετοχικούς, τοπικούς και δημοκρατικούς όρους.
- Κοινωνικούς, με τη διασφάλιση των κοινωνικών δικαιωμάτων, των κοινών αγαθών και της εργασίας ως βασικής συνιστώσας.
- Συμμετοχικούς, με τη δυνατότητα ισότιμης συμμετοχής όλων των κοινωνικών στρωμάτων αλλά και με πλουραλισμό και κοινωνική οικονομία στην παραγωγή.
- Τοπικούς, με την ανάδειξη της τοπικότητας ως πεδίο σχεδιασμού και πραγμάτωσης της πράσινης μετάβασης.
- Δημοκρατικούς με την διασφάλιση και την συμμετοχή στη διαβούλευση και στη λήψη αποφάσεων όλων των κοινωνικών ομάδων και των τοπικών θεσμών αλλά και τη διαφάνεια και το κράτος δικαίου.
Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ σχεδιάζει την πράσινη μετάβαση στο νέο ενεργειακό και οικονομικό υπόδειγμα, με όρους ενεργειακής δικαιοσύνης και δημοκρατίας που διασφαλίζει την κλιματική δικαιοσύνη και τη συμμετοχή των πολλών στην ενεργειακή μετάβαση σε ΑΠΕ. Το αναπτυξιακό υπόδειγμα του ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ ενσωματώνει τις αρχές αυτές σε ένα σχέδιο δίκαιης πράσινης μετάβασης, στο οποίο συμμετέχουν όλοι, όλοι έχουν πρόσβαση στα αγαθά της ζωής και της προόδου, εξασφαλίζεται η προοπτική της χώρας μας και της οικονομίας της στο νέο κλιματικό ανταγωνισμό και προστατεύονται οι πιο ευάλωτες ομάδες πολιτών, οι εργαζόμενοι και οι γεωγραφικές περιοχές που κινδυνεύουν να μείνουν πίσω.
Η πράσινη μετάβαση για να είναι αποτελεσματική και διατηρήσιμη πρέπει να συνδυαστεί με τη μείωση των ανισοτήτων και της ανασφάλειας. Πρέπει δηλαδή να διασφαλίσουμε ότι το εισόδημα των χαμηλών και μεσαίων στρωμάτων δεν θα μειωθεί αντίθετα η πράσινη μετάβαση πρέπει να αξιοποιηθεί για να δημιουργηθούν περισσότερες και καλύτερες δουλειές για τους εργαζόμενους, περισσότερες και καλύτερες ευκαιρίες για τους μικρομεσαίους και τους αυτοαπασχολούμενους. Απαιτείται προς αυτό τον σκοπό η ενεργοποίηση τριών πολιτικών πεδίων:
- Καταρχήν: Διασφάλιση πρόσβασης από όλους στα κοινά αγαθά (νερό, ενέργεια, υγεία, παιδεία κ.λπ.)
- Στη συνέχεια: επενδύσεις για τη δημιουργία πολλών νέων ποιοτικών «πράσινων» θέσεων εργασίας και κίνητρα χρήσης πράσινης τεχνολογίας, κυκλικής οικονομίας με αντικίνητρα χρήσης άνθρακα, με ταυτόχρονους μηχανισμούς εξισορρόπησης ώστε να μην επιβαρυνθούν χαμηλά και μεσαία εισοδήματα, και οι ΜμΕ (π.χ. carbonfee and dividend).
- Και τέλος: Το ελληνικό φυσικό κεφάλαιο βιοποικιλότητας να γίνει το σήμα κατατεθέν και πόρος της ανάπτυξης και όχι μιας οικονομικής μεγέθυνσης που λειτουργεί σε βάρος της φύσης.
Το σχέδιο δίκαιης πράσινης μετάβασης και μετασχηματισμού της οικονομίας του ΣΥΡΙΖΑ – ΠΣ αναπτύσσεται σε πέντε άξονες:
- Πρώτον, προκρίνει την ισότιμη πρόσβαση στα ενεργειακά προϊόντα, θεωρεί την πρόσβαση στην ενέργεια καθολικό αγαθό και προεγγράφει τη μετάβαση με τη συμμετοχή του συνόλου των κοινωνικών ομάδων. Ταυτόχρονα επιζητεί να υπάρξουν επαρκείς πόροι και μέτρα πολιτικής για μια ομαλή και ισόρροπη μετάβαση των περιφερειών που θα θιγούν, και αναλαμβάνει την ευθύνη της πολιτείας για τις περιοχές που παρουσιάζουν έλλειμμα στη μετάβαση.
- Δεύτερον, αναδεικνύει ένα νέο ενεργειακό πρότυπο που στηρίζεται στις ΑΠΕ. Προσβλέπει στην ταχεία αποκλιμάκωση των άλλων πηγών ενέργειας, του λιγνίτη και του φυσικού αερίου, με τρόπο που να διασφαλίζει τη σταθερότητα του ενεργειακού συστήματος, το κόστος ενέργειας και την επίτευξη απαιτητικών κλιματικών στόχων. Η στόχευση κλιματικής ουδετερότητας για το 2045, το υψηλό κόστος φόρου άνθρακα, ο χρόνος απόσβεσης αντίστοιχων επενδύσεων συνηγορούν στην προγραμματική μας πρόταση απαγόρευσης οποιουδήποτε νέου έργο εξόρυξης με βάση τα ορυκτά καύσιμα.
- Τρίτον αναπτύσσει την κοινωνική ιδιοκτησία και τον πλουραλισμό του ενεργειακού συστήματος. Προτάσσει έναν αποκεντρωμένο και δημοκρατικό τρόπο παραγωγής, διαχείρισης και κατανάλωσης ενέργειας. Δίνει τη δυνατότητα στις τοπικές κοινωνίες, στην αυτοδιοίκηση, την τοπική επιχειρηματικότητα να συμμετέχουν ενεργά στην παραγωγή ενέργειας και τον ενεργειακό μετασχηματισμό μέσα από αποκεντρωμένα και συμμετοχικά σχήματα όπως οι ενεργειακές κοινότητες, που μπορούν να εξασφαλίσουν και συμφωνία στις χωροθετήσεις και χαμηλό κόστος ενέργειας για τον τοπικό πληθυσμό και τις επιχειρήσεις.
- Τέταρτον, δίνει απόλυτη προτεραιότητα στην κυκλική οικονομία, στην επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωση υλικών και πρώτων υλών, και γενικότερα στην αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης από την κατανάλωση των πεπερασμένων πόρων και στην εφαρμογή ολιστικών μεθόδων αντιρρύπανσης και περιβαλλοντικής προστασίας. Ενθαρρύνει τον σχεδιασμό προϊόντων ανθεκτικών στον χρόνο, την κοινωνία της ανακύκλωσης και την καινοτομία στην επαναχρησιμοποίηση ενώ στηρίζει ιδιαίτερα την κοινωνική και εναλλακτική οικονομία. Αξιοποιεί οικονομικά εργαλεία και κίνητρα για να τροφοδοτήσει τις πράσινες συμβάσεις, την πρόληψη παραγωγής απορριμμάτων, την εκτεταμένη διαλογή στην πηγή και την επαναχρησιμοποίηση νερού, λυμάτων και απορριμμάτων.
- Πέμπτον, ενσωματώνει ως βασικό στοιχείο και κριτήριο το περιβάλλον και την προστασία της βιοποικιλότητας στην αναπτυξιακή διαδικασία, με εργαλεία τον δημοκρατικό χωρικό και περιβαλλοντικό σχεδιασμό. Το περιβάλλον δεν είναι ανασταλτικός παράγοντας αλλά τροφοδότης της ανάπτυξης, το φυσικό περιβάλλον είναι η περιουσία της χώρας μας και η ανάπτυξη θα είναι μακροπρόθεσμη μόνο αν στηρίζεται στις αρχές της βιωσιμότητας και της επιστήμης.
Συνοψίζοντας λοιπόν, η μετάβαση σε ένα άλλο τρόπο ζωής, σε ένα νέο, διαφορετικό, παραγωγικό και καταναλωτικό μοντέλο δεν είναι ένα ακόμα πεδίο κερδοσκοπίας και αναπαραγωγής αδιαφανών σχέσεων εξουσίας. Είναι ένα στοίχημα ζωής.
Η απάντηση στην κλιματική κρίση για να είναι αποτελεσματική και διατηρήσιμη πρέπει να συνδυαστεί με τη μείωση των ανισοτήτων.
Η ενεργειακή μετάβαση πρέπει να γίνει με όρους ενεργειακής δικαιοσύνης και δημοκρατίας.
Ένα νέο μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης πρέπει να είναι δίκαιο και να αφορά το σύνολο της κοινωνίας.
Η εκπαίδευση αλλά και η έρευνα έχουν καθοριστικό ρόλο στην αλλαγή της στάσης ζωής, σε μια νέα κουλτούρα για το περιβάλλον.
Απέναντι στον πληθωρισμό δηλώσεων και δεσμεύσεων για την πράσινη μετάβαση οφείλουμε να περάσουμε από τα λόγια στα έργα. Και τα έργα απαιτούν ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις, αξιοποίηση της επιστήμης, διάλογο με την κοινωνία των πολιτών και δημόσιες χρηματοδοτήσεις σε αλλαγές που θα εξασφαλίζουν ότι κανείς δεν θα μείνει πίσω.
Σημ.: Το παραπάνω κείμενο είναι η εισήγηση της κ. Μανουσάκη στην εκδήλωση του ΣΥΡΙΖΑ Π.Σ. Ρεθύμνου με θέμα «Μιλάμε για το περιβάλλον και την ενεργειακή κρίση», που πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 28 Νοεμβρίου.
* Η Χρυσούλα Μανουσάκη είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ Π. Σ.- Αναπληρώτρια συντονίστρια του τμήματος Ενέργειας του ΣΥΡΙΖΑ Π.Σ.