Ο δημοσιογράφος Μανόλης Λίτινας εκτελέστηκε λίγο πριν χαράξει η λευτεριά
Από τις πιο σημαντικές οικογένειες του τόπου μας οι Λιτίνιδες . Και που δεν τους βρήκαμε να διακρίνονται. Και πόσοι δεν πέρασαν στη χορεία των μαρτύρων για την ελευθερία και την εθνική αξιοπρέπεια.
Μεγάλη μορφή ο δημοσιογράφος Μανόλης Λίτινας που ενώ αγωνίστηκε σε όλη την κατοχή δεν κατάφερε να δει το φως της λευτεριάς. Εκτελέστηκε λίγες μέρες πριν.
Αυτός ο Μανόλης Λίτινας γεννήθηκε το 1921, στη Γωνιά Ρεθύμνου. Η δημοσιογραφία ήταν η κατεύθυνση που τον βοηθούσε να εκφραστεί όπως ακριβώς ήθελε ο ασυμβίβαστος χαρακτήρας του.
28 του Οκτώβρη βρίσκεται έφεδρος ανθυπολοχαγός στην πρώτη γραμμή του μετώπου, κάπου στο Καλπάκι.
Για καμιά χαρά της ζωής δεν θα εξαγόραζε την ικανοποίηση να υπερασπίζεται με σθένος και αυτοθυσία την πατρίδα του.
Οι πρώτες νίκες τον γεμίζουν ξέφρενο ενθουσιασμό. Η κατάρρευση του μετώπου τον γεμίζει άγρια αποφασιστικότητα.
Γυρίζει στο σπίτι του. Και αλλάζει απότομα η ζωή του.
Ο Μανόλης έδινε την αίσθηση ότι ταξίδευε σε ένα ονειρικό κόσμο. Έφευγε και αργούσε να επιστρέψει. Μερικές φορές έλειπε και ημέρες.
Ο νους όμως δεν πήγαινε στο κακό. Νέος ήταν. Ενδιαφέρον τύπος θα μπορούσε να χαίρεται τη ζωή του. Ο χαρακτήρας του όμως τύπος σοβαρός περισσότερο από όσο θα ‘πρεπε στην ηλικία του κλόνιζε αυτή την παρήγορη σκέψη. Ενώ ήταν επαγγελματίας δημοσιογράφος δεν επιστέφει στην εφημερίδα του. Δεν άντεχε να δουλεύει σε Τύπο που ελέγχεται από τον κατακτητή. Η Αντίσταση είναι ο χώρος που ξαναβρίσκει τον εαυτό του. Εντάσσεται στον Ε.Δ.Ε.Σ.
Η οργάνωση αυτή είχε ιδρυθεί στις 9 Σεπτεμβρίου 1941, από τον απόστρατο συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα, τον αξιωματικό Λεωνίδα Σπάη, τον δικηγόρο Ηλία Σταματόπουλο, και τον Μιχάλη Μυριδάκη. Η οργάνωση φαίνεται ότι εκινείτο στον βενιζελικό-αντιμοναρχικό πολιτικό χώρο και είχε ανακηρύξει ερήμην ως αρχηγό τον στρατηγό Νικόλαο Πλαστήρα. Το ιδρυτικό καταστατικό του Συνδέσμου προέβλεπε «Νὰ ἐγκαθιδρύση εἰς τὴν Ἑλλάδα τὸ Δημοκρατικὸν πολίτευμα, σοσιαλιστικῆς μορφῆς», ενώ αποκαλούσε τον εξόριστο βασιλέα προδότη («τὴν προδοσίαν τοῦ τέως Βασιλέως Γεωργίου τοῦ Βʹ καὶ τῆς περὶ αὐτὸν σπείρας τῆς αὐτοκληθείσης Δικτατορία τῆς 4ης Αὐγούστου»). Όπως με όλες τις οργανώσεις το διχαστικό κλίμα δεν άργησε να αμαυρώσει και τη δική της αγωνιστική πορεία. Καμιά όμως πολιτική και ιδεολογική διαφορά δεν θα μπορούσε να υποβαθμίσει την προσφορά στην πατρίδα των μελών της.
Παράνομα έντυπα
Στον Ε.Δ.Ε.Σ ο Μανόλης Λίτινας οργάνωσε κλιμάκιο για την έκδοση αντιστασιακών εφημερίδων, ανάμεσα στις οποίες και η «Δημοκρατική Σημαία» (του ΕΔΕΣ). Ήταν το πρώτο από όλα τα έντυπα και αποτελούσε παράνομο δελτίο ειδήσεων. Δεν απουσιάζει από καμιά δραστηριότητα της διαδικασίας έκδοσης και διανομής.
Παράλληλα συγκροτεί μαχητικές ομάδες, διαμορφώνει δίκτυα στρατολογίας και στέλνει μαχητές στα βουνά.
Μέσα σε σκοτεινά υπόγεια, όπου εύρισκε, τύπωνε τα παράνομα έντυπα της οργάνωσης. Η ζωή του κρεμόταν από μια κλωστή. Εκείνος όμως συνέχιζε τον αγώνα.
Αρχές Νοεμβρίου 1943 η Ειδική Ασφάλεια δολοφονεί τον στενό του συνεργάτη Μήτσο Γιαννακόπουλο.
Ο Μανόλης καταλαβαίνει ότι είναι ο επόμενος στόχος. Αλλά δεν υποχωρεί. Συνεχίζει με ακλόνητο θάρρος, αν και ολομόναχος τον αγώνα στο μετερίζι του.
Στις 7 Απριλίου 1944, συλλαμβάνεται στα γραφεία της Ένωσης Εφέδρων Αξιωματικών.
Εκείνο το πρωί, μου είχε διηγηθεί η αδελφή του, έφυγε από το σπίτι με ξεχωριστό κέφι. Πριν στρίψει στη γωνία ξέροντας ότι εκείνη ήταν ακόμα στην πόρτα, γύρισε και τη χαιρέτισε για μια ακόμα φορά. Χαμογελούσε. Ήταν η τελευταία φορά που την αντίκριζε λεύτερος.
Απάνθρωπα βασανιστήρια
Οι ναζί μετά τη σύλληψη τον οδήγησαν στα κολαστήρια της οδού Μέρλιν. Ο κύκλος απάνθρωπων βασανιστηρίων ανοίγει. Ο Λίτινας μένει ψύχραιμος και περνά με αξιοπρέπεια την οδυνηρή του δοκιμασία που ξεπερνά τις ανθρώπινες αντοχές.
Η αντίστασή του κουράζει τους δημίους του. Άλλωστε τι άλλο μπορούσαν να κάνουν για να κάμψουν το ηθικό του; Είχαν μεταβάλλει τις σάρκες του σε άμορφες μάζες, μα εκείνος έδειχνε το ίδιο αγέρωχος.
Τον άφησαν στην απομόνωση, όπου έμεινε για πέντε μήνες. Μέχρι εκείνο το πρωινό που ήταν το ραντεβού με τον θάνατο.
Είναι 4:00 το πρωί της Παρασκευής 8 Σεπτεμβρίου 1944. Η πόρτα του κελιού ανοίγει για να περάσει ο ιερέας με τα Άχραντα Μυστήρια.
Οι μελλοθάνατοι, ανάμεσά τους και ο Μανόλης Λίτινας, εκτελούν το τελευταίο τους θρησκευτικό καθήκον προσπαθώντας να μη λυγίσουν.
Η ώρα πήγε 5.30 και οι Γερμανοί βιάζονται. Φορτώνουν τα καμιόνια τους με τον ανθό της νιότης και της λεβεντιάς για μια ακόμα φορά. Προορισμός το Χαϊδάρι.
Σε ένα άλλο καμιόνι που οδεύει στο αλσύλλιο του Δαφνιού βρίσκεται η «Μπουμπουλίνα της Αντίστασης» Λέλα Καραγιάννη.
Είναι και για εκείνη η στερνή ώρα.
Ο Μανόλης μόλις που έχει προλάβει να γράψει δυο σημειώματα. Και όταν βρίσκει την ευκαιρία αφήνει να πέσουν τυλιγμένα στα μανικετόκουμπά του.
Λίγο αργότερα ένας πρωινός διαβάτης θα βρει το ένα και θα το διαβάσει με δάκρια στα μάτια:
«Σήμερα το πρωί τουφεκιζόμεθα. Πέφτουμε για την Πατρίδα με γέλιο στα χείλη για τη Λευτεριά – Μανόλης Λίτινας». Πάντα συγκροτημένος και μεθοδικός ακόμα και την ώρα αυτή που προχωρούσε στον θάνατο, γράφει και δεύτερο σημείωμα: «Πέφτουμε για τη λευτεριά. Να είστε υπερήφανοι». Ο λόγος που προτίμησε να γράψει δυο είναι επειδή ήθελε να φτάσουν σίγουρα τα νέα του στην οικογένεια. Όπως κι έγινε.
Ο διαβάτης αλλάζει κατεύθυνση. Στο σημείωμα υπάρχει και η διεύθυνση. Πρέπει να το παραδώσει. Και σε λίγο κτυπά το κουδούνι ενός σπιτιού στην οδό Βατάτζη 60. Ανοίγει μια κοπέλα. Βουβός αυτός της παραδίδει το σημείωμα. Εκείνη το παίρνει με χτυποκάρδι. Έχει καταλάβει. Σε λίγο το μικρό κείμενο επιβεβαιώνει τους φόβους της.
Το ίδιο και με το άλλο σημείωμα.
Αυτά τα πρόχειρα σκισμένα χαρτάκια, η αδελφή του Ήρωα τα έφερε πάντα μαζί της. Και αμέτρητες φορές στα 13 χρόνια που κρατούσαν οι εκδηλώσεις Τύπου στην πόλη μας τα είχε δώσει να αναρτηθούν με τις φωτογραφίες του αδελφού της.
Ενός παλικαριού που δεν ήξερε τι θα πει συμβιβασμός και υποταγή.
Στο επίκεντρο των εκδηλώσεων Τύπου
Από την αρχή των εκδηλώσεων Τύπου που γίνονταν στο Ρέθυμνο από την «Πολιτιστική Αναγέννηση» σε συνεργασία με όλες τις Ενώσεις Συντακτών Ελλάδας και Κύπρου, ο Μανόλης Λίτινας είχε την τιμητική του.
Κι αυτό χάρις και στην αδελφή του που φρόντιζε να είναι από τους πρώτους καλεσμένους που έφθαναν στο Ρέθυμνο για να εποπτεύει κάθε εκδήλωση προς τιμήν του αδελφού της, ώστε να είναι άρτια σε οργάνωση.
Μιλούσε γι’ αυτόν με ξεχωριστή αγάπη κι έδειχνε πάντα πως το πένθος της ήταν νωπό. Πως ήταν όμως δυνατόν να ξεχαστεί ένας ήρωας που θυσιάστηκε λίγες μέρες πριν χαράξει η λευτεριά;
Η Λιλή Λίτινα είχε θεσπίσει και βραβείο στη μνήμη του αδελφού της. Και αν δεν κάνουμε λάθος μετά την τόσο αψυχολόγητη κατάργηση των εκδηλώσεων – πάντα ενοχλεί ό,τι δεν προέρχεται από έμπνευση κρατούσης αρχής – το βραβείο δίνεται από το ίδρυμα Μπότση. Έχασε δηλαδή το Ρέθυμνο μια ευκαιρία να επιβραβεύεται η επίδοση ενός Ρεθεμνιωτόπουλου και επωφελήθηκε το Ίδρυμα Μπότση με τη θέσπιση αυτού του βραβείου από τη Λιλή Λίτινα.
Προτομή στη Γωνιά
Με πόση ικανοποίηση η γυναίκα αυτή παρέστη στην τελετή αποκαλυπτηρίων της προτομής του αδελφού της που δεσπόζει στο χωριό Γωνιά στην κεντρική πλατεία, λίγο πιο μπροστά από τις το Ηρώον με τις προτομές του Βενιζέλου και του Πλαστήρα.
Στα αποκαλυπτήρια της προτομής του παραβρέθηκαν εκπρόσωποι δημοσιογραφικών ενώσεων και οι τοπικές πολιτικές και στρατιωτικές αρχές.
Έκτοτε δεν έγινε τίποτα. Όπως συμβαίνει συνήθως στον τόπο μας για πολλούς από τους σημαντικούς που τον έκαναν τόσο περήφανο με τις δημιουργίες και τη θυσία τους.
Αυτός ήταν ο δημοσιογράφος Μανόλης Λίτινας. Κάτι θα έχουν να ωφεληθούν ηθικά και πνευματικά όσοι προσεγγίσουν τον βίο του και γνωρίσουν τη λαμπρή του αγωνιστική πορεία μέχρι τις 8 του Σεπτέμβρη 1944 που αντίκρισε αγέρωχος με άλλους 71 πατριώτες το εκτελεστικό απόσπασμα.
Ο Μανόλης Λίτινας της επιστήμης
Μανόλης Λίτινας λεγόταν κι ο σπουδαίος χειρουργός από τη Μέση Ρεθύμνου.
Οι κοινωνίες του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου, όπου διέπρεψε, κρατούν μνήμη αγαθή από τον σημαντικό αυτό επιστήμονα.
Πόσο σπουδαίος άνθρωπος ήταν αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι κατάφερε να σταθεί επάξια πλάι σε μια σύντροφο που έγραψε ιστορία στο νησί.
Μια σημαντική γυναίκα που άνοιξε λεωφόρους στον τομέα της προσχολικής αγωγής. Η αναφορά μας στην αξέχαστη αρχόντισσα της εκπαίδευσης Ρούσα Λίτινα με την έντονη προσωπικότητα και την απίστευτη χάρη. Κι όμως καμάρωνε ο γιατρός και με όλες του τις δυνάμεις, τη στήριζε στο δύσκολο και επίπονο έργο της, εκτιμώντας ότι ποτέ δεν του στέρησε το ενδιαφέρον και την αγάπη της.
Γιος εμπόρου από τη Μέση
Ο Μανόλης Λίτινας γεννήθηκε στο χωριό Μέση Ρεθύμνου. Ο πατέρας του Δημήτρης ήταν έμπορος και κατευθείαν απόγονος της ιστορικής οικογένειας. Η μητέρα του Ελένη καταγόταν από τους Κελαϊδήδες της Επισκοπής Ρεθύμνου.
Από νωρίς ο Μανόλης διακρίθηκε στις σπουδές του. Ήταν άριστος μαθητής και ο δάσκαλός του Μανόλης Κουδουμνάκης είχε να το κάνει για την επίδοση του μικρού που έδειχνε ότι θα γινόταν μεγάλος κάποια μέρα.
Γαλουχημένος στις κρητικές παραδόσεις είχε και καλλιτεχνικές ευαισθησίες. Από μικρός έπαιζε λύρα, χόρευε και ήταν πρώτος σε όλες τις κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις του χωριού του.
Ακολούθησε η φοίτηση στο Γυμνάσιο, με την ίδια άριστη επίδοση. Επιμελής και φιλομαθής ήταν καμάρι για τους γονείς και τους φίλους του. Από τα εύσημα που έλαβε πρώτα για τις άριστες επιδόσεις του στα μαθήματα ήταν η σημαία. Ήταν σημαιοφόρος σε όλες τις τάξεις και από τους πρώτους που πέτυχε και στην Ιατρική Αθηνών και στην Ανωτάτη Εμπορική.
Εκείνος είχε επιλέξει και δεύτερη σχολή για να εξασφαλίσει μια θέση σε Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα και πέτυχε χωρίς προσπάθεια και στις δύο σχολές επιλογής του.
Χωρίς δεύτερη σκέψη επέλεξε την Ιατρική γιατί του έδινε τα εφόδια να προσφέρει στον πάσχοντα συνάνθρωπο. Παράλληλα εργαζόταν για να στηρίζει την οικογένεια. Δεν του πήγαινε, πρωτότοκος αυτός να αφήνει στον πατέρα του όλα τα βάρη της οικογένειας. Το φιλότιμο του ανδρός ήταν παροιμιώδες.
Στάθηκε καλός γιος αλλά και αδελφός. Μόλις κατάφερε να σταθεί στα πόδια του με τις δικές του δυνάμεις, πήρε μαζί και τα αδέλφια του στην Αθήνα. Πήρε τον Στέλιο που σπούδασε δάσκαλος, τη Ζαχαρένια που τέλειωσε με επιτυχία την οδοντιατρική και τον Γιώργο που έγινε επίσης ένας καλός χειρουργός.
Στάθηκε πλάι τους με αυταπάρνηση φροντίζοντας να μη τους λείπει τίποτα και πήρε ανάσα μόνο όταν τα εξασφάλισε μετά τις σπουδές τους και επαγγελματικά.
Ο Μανόλης Λίτινας μόλις τέλειωσε τις σπουδές του κατατάχτηκε στον στρατό που υπηρέτησε ως έφεδρος αξιωματικός γιατρός στην Κομοτηνή. Η επαγγελματική του δράση στο νοσοκομείο άφησε εποχή. Ήταν ένα από τα χαρακτηριστικά του Λίτινα να κερδίζει τους ανθρώπους με το ήθος, την συνέπεια και την εντιμότητά του.
Με την ολοκλήρωση της θητεία του στον στρατό επιστρέφει στο Ρέθυμνο και αναλαμβάνει καθήκοντα διευθυντή στη χειρουργική κλινική του Νοσοκομείου.
Παράλληλα ιδρύει την κλινική «Ασκληπιός» προσφέροντας πολύ σοβαρό έργο στον νομό μας.
Ήταν όμως φύση ανήσυχη. Δεν άντεχε να μένει στο ίδιο σημείο. όσο κι αν η επιτυχία σε κάθε στόχο του ήταν μεγάλη. Έτσι το 1956 μετακινείται στο Ηράκλειο και ιδρύει εκεί παράλληλα μια ακόμα χειρουργική κλινική τον «Άγιο Μηνά».
Η ευτυχία τον συνάντησε στο πρόσωπο μιας χαρισματικής γυναίκας με έντονη προσωπικότητα της Ρούσας Σταύρου Λίτινα εκπαιδευτικό, που με την εξουσιοδότηση του τότε Υπουργείου Πρόνοιας, είχε οργανώσει κρατικούς παιδικούς σταθμούς σε όλη τη χώρα και φυσικά στο Ρέθυμνο. Ο 1ος παιδικός σταθμός που βλέπουμε στην οδό Μοάτσου ήταν επίσης δικό της δημιούργημα.
Ήταν ιδανική για το καθήκον αυτό η εκλεκτή συμπολίτισσα, που με ξεχωριστή αγάπη τη θυμούνται εκατοντάδες Ρεθεμνιωτόπουλα.
Σαν άξια γυναίκα της Κρήτης ήταν πολύτιμη σε όλους τους τομείς δράσης της. Επιτυχημένη κρατική λειτουργός, άριστη σύζυγος και μητέρα, άψογη οικοδέσποινα, ενεργό μέλος της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής.
Ο Μανόλης καμάρωνε τη Ρούσα του που του χάρισε τρία υπέροχα παιδιά. Τον Δημήτρη χειρουργό κτηνίατρο σήμερα, τον Σταύρο αρχιτέκτονα μηχανικό και διευθυντή της Σχολής Flamengo στην Αθήνα και την Ελένη νηπιαγωγό.
Αυτή η κόρη μάλιστα αρίστευσε στις εξετάσεις ανθρωπιάς που οργανώνει η ζωή και η σκληρή πραγματικότητα. Αποδείχτηκε μια ατρόμητη ηρωίδα της ζωής με εύσημα την εκτίμηση τον θαυμασμό και την ευγνωμοσύνη της κοινωνίας.
Ευεργέτης του χωριού του
Ο Μανόλης Λίτινας ενώ διέπρεπε ως επιστήμονας και απολάμβανε την ευτυχία του καλού οικογενειάρχη δεν ξέχασε ποτέ το χωριό του. Οι ανάγκες του τον εύρισκαν πρόθυμο αρωγό.
Με δική του πρωτοβουλία και ενέργειες ασφαλτοστρώθηκε το 1951 ο κεντρικός δρόμος του χωριού Μέση και μπορούσε πλέον το λεωφορείο να σπάει τη συγκοινωνιακή απομόνωση πραγματοποιώντας τακτικά δρομολόγια και συνδέοντας έτσι το χωριό με την πόλη.
Κι όταν ξεκίνησε η τηλεφωνική σύνδεση χωριών και οικισμών του νησιού ο Μανόλης Λίτινας πρωτοστάτησε ώστε να ενταχθεί και η Μέση στο αναπτυξιακό αυτό πρόγραμμα.
Ο γιατρός που είχε πάντα το βλέμμα στο μέλλον δεν ήθελε να υστερεί το χωριό του σε έργα ανάπτυξης Και βοηθούσε με όλες του τις δυνάμεις.
Τραγικός επίλογος δημιουργικής ζωής
Αυτή η υπερδραστηριότητα, η ακούραστη προσφορά στον πάσχοντα συνάνθρωπο, η διαρκής επαγρύπνηση στο βωμό του χρέους, άρχισαν ύπουλα να υποσκάπτουν την υγεία του.
Τα πρώτα προβλήματα φαίνονται αρχές του 1970 κι όσο περνούσε ο καιρός η κατάσταση του γιατρού χειροτέρευε.
Εκεί φάνηκε το ήθος και το σπάνιο ψυχικό μεγαλείο της Ρούσας του. Ενώ είχε τόσο σοβαρά εκπαιδευτικά καθήκοντα αφοσιώθηκε στην νοσηλεία και φροντίδα του συζύγου της με συγκινητική αυταπάρνηση.
Ήταν όαση στο μαρτύριο της αρρώστιας του και ελπίδα παρηγοριάς όποτε η ταλαιπωρία και ο πόνος κλόνιζαν το κουράγιο του. Και ο οδυνηρός ανήφορος κράτησε πολύ. Το μοιραίο επήλθε στις 12 Μαΐου 1993. Μέχρι τότε από την οικογένειά του αντλούσε δύναμη για να αντιμετωπίσει τη μεγάλη του δοκιμασία. Μια άδικη ανταπόδοση της ζωής στο τεράστιο απόθεμα αγάπης και προσφοράς που είχε ξοδέψει αφειδώλευτα για να βλέπει γύρω του ευτυχισμένους ανθρώπους.
Όποιον και να ρωτήσεις ακόμα και σήμερα στο Ρέθυμνο και στο Ηράκλειο από την παλιά φρουρά για τον Μανόλη Λίτινα, τον φημισμένο χειρουργό. θα σου πει πως ήταν λεβέντης και ανθρωπιστής, μεγαλόψυχος και πρωτοπόρος σε κάθε κοινωφελές έργο.
Έτσι τον θυμούνται, οι πάντες που τον γνώρισαν, με αγάπη και ευγνωμοσύνη. Όπως ακριβώς και του άξιζε.
