Η κοινωνική καινοτομία σαν όρος ίσως ξενίζει, ίσως δεν είναι ευρέως γνωστός. Συνήθως ο όρος καινοτομία συνοδεύει έννοιες όπως η τεχνολογία, η τεχνητή νοημοσύνη, η υγεία και άλλα παρεμφερή πεδία.
Παρόλα αυτά είναι μια καίρια έννοια για τις τοπικές ιδίως κοινωνίες και σχετίζεται με «καινοτόμα» αναπτυξιακά μοντέλα, πρωτότυπα επιχειρηματικά ανοίγματα, συλλογικά εγχειρήματα, αντισυμβατικά ενδεχομένως «προϊόντα» που ενσωματώνουν όλα τα χαρακτηριστικά της βιώσιμης ανάπτυξης που φυσικά δεν αφήνει απέξω τον κοινωνικό παράγοντα αλλά τον βάζει στο επίκεντρο και λειτουργεί προς όφελός του.
Η κοινωνική καινοτομία βασίζεται στην ανάπτυξη εγχειρημάτων τα οποία θα δώσουν λύσεις σε σοβαρά κοινωνικά προβλήματα όπως η ανεργία, ο κοινωνικός αποκλεισμός ευαίσθητων πληθυσμιακών ομάδων, η κλιματική κρίση, η διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς του κάθε τόπου και μιας σειράς άλλων σοβαρών ζητημάτων. Σημαντικό χαρακτηριστικό αυτών των μοντέλων ειδικά για την ανάπτυξή τους είναι η συνεργασία φορέων που ασκούν πολιτική όπως είναι η αυτοδιοίκηση η οποία μπορεί να διακρίνει από πρώτο χέρι τις ανάγκες μιας κοινωνίας, με ερευνητικούς, επιστημονικούς φορείς όπως είναι ένα πανεπιστημιακό ίδρυμα, το οποίο είναι αυτό που έχει τη γνώση και τα επιστημονικά εργαλεία για να αναπτύξει και να «πάει παρακάτω» τέτοιου είδους προσπάθειες.
Αυτός, λοιπόν, ήταν και ο στόχος της χθεσινής συνάντησης εργασίας που πραγματοποίησε η Μονάδα Καινοτομίας και Μεταφοράς Τεχνογνωσίας – «Μήτις» του Πανεπιστημίου Κρήτης, με παραγωγικούς φορείς, αυτοδιοικητικούς, καθώς και εκπρόσωπους του επιχειρηματικού κόσμου, στο πλαίσιο του έργου «Πανεπιστήμια Αριστείας», το οποίο χρηματοδοτείται από το υπουργείο Παιδείας, στο Πολιτιστικό Κέντρο Ξενία. Η ανταλλαγή απόψεων αναφορικά με τις ανάγκες που έχει η εδώ τοπική κοινωνία σε σχέση με τα κοινωνικά ζητήματα ήταν το επίκεντρο του χθεσινού εργαστηρίου, ενώ αποτέλεσε και μια προσπάθεια του ίδιου του Πανεπιστημίου να έρθει πιο κοντά στην κοινωνία, να την αφουγκραστεί, να την καταλάβει και να εργαστεί μελλοντικά πάνω στα ζητήματα που του έθεσε η «κοινωνία των πολιτών».
«Ο στόχος είναι διπλός: Ο ένας είναι να έρθει το Πανεπιστήμιο κοντά στην τοπική κοινωνία και γενικότερα την Περιφέρεια της Κρήτης έτσι ώστε να αφουγκραστούμε το τι περιμένουν οι διάφορες ομάδες οι οποίες εμπλέκονται στην κοινωνική και παραγωγική ανάπτυξη της χώρας από το Πανεπιστήμιο σε θέματα έρευνας. Ο δεύτερος είναι να πούμε και εμείς στην τοπική κοινωνία το τι κάνουμε πάνω σε αυτά τα ζητήματα», ανέφερε χαρακτηριστικά στα «Ρ.Ν.» ο Μιχάλης Παυλίδης, εσωτερικό μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του Πανεπιστημίου Κρήτης και επιστημονικά υπεύθυνος της Μονάδας Καινοτομίας και Μεταφοράς της Τεχνογνωσίας του ΠΚ, ενώ η Μελίνα Ταμιωλάκη, αντιπρύτανις Ανάπτυξης, Διεθνών Σχέσεων και Εξωστρέφειας, του Πανεπιστημίου Κρήτης, επισημαίνει: «Η κοινωνική καινοτομία είναι ένας όρος ο οποίος αφορά σε τρόπους και μέσα που θα βελτιώσουν την κοινωνική ζωή απέναντι στις σύγχρονες προκλήσεις. Σχετίζεται με τη βιώσιμη ανάπτυξη, την κοινωνική ευθύνη. Αφορά κυρίως σε νέα προϊόντα, νέες τεχνολογίες, νέες υπηρεσίες αλλά και στη συμμετοχική εύρεση λύσεων για τις κοινωνικές προκλήσεις. Στόχος είναι να έρθουν σε επαφή οι διάφοροι φορείς, ακαδημαϊκοί, από την αγορά εργασίας, από την Περιφέρεια Κρήτης και να αναζητήσουμε όλοι μαζί λύσεις για τις κοινωνικές προκλήσεις».
Βασικές θεματικές τις οποίες πραγματεύεται η κοινωνική καινοτομία, σύμφωνα με τον κ. Παυλίδη είναι ο πολιτισμός, η ιστορία, ο τουρισμός, η αγροδιατροφή. Όπως σημείωσε η κοινωνική καινοτομία «Είναι ένας τομέας ο οποίος δεν έχει αναδειχθεί συνολικά στη χώρα μας, ενώ στο εξωτερικό, κυρίως στη Μ. Βρετανία, τα μεγάλα πανεπιστήμια έχουνε αρκετά καλή παράδοση στα θέματα της κοινωνικής καινοτομίας. Στη χώρα μας η καινοτομία ταυτίζεται μόνο με θέματα που έχουν να κάνουν με τεχνητή νοημοσύνη, με βιολογικά θέματα, υγεία κ.λπ. Και αυτό είναι κάτι που εμείς θέλουμε να το αναδείξουμε διότι εδώ στο Ρέθυμνο υπάρχει ένα πάρα πολύ καλό ανθρώπινο δυναμικό και πρέπει να μάθει η κοινωνία τι κάνουμε και να μάθουμε και εμείς τι περιμένει η κοινωνία από εμάς σε αυτόν τον τομέα», τονίζει ο κ. Παυλίδης
Οι ενέργειες του Πανεπιστημίου και οι κυριότερες ανάγκες της κοινωνίας
Απώτερος σκοπός του χθεσινού εργαστηρίου, όπως δήλωσε στα «Ρ.Ν.» ο κ. Παυλίδης είναι τελικά να προκύψουν ιδέες οι οποίες θα μπορέσουν να αναπτυχθούν και να αξιοποιηθούν και επιχειρηματικά. «Όταν μιλάμε για την καινοτομία δεν μπορούμε να το διαχωρίσουμε και από αυτό που λέμε αξιοποίηση οικονομική, επιχειρηματική. Αυτός είναι ο απώτερος στόχος. Δηλαδή με αυτή η έρευνα που γίνεται σε συνδυασμό με το τι θέλει η κοινωνία να μπορέσουμε να ενώσουμε δυνάμεις ώστε να βγει ένα αποτέλεσμα το οποίο θα το καταλάβει τουλάχιστον η τοπική κοινωνία γ. Είναι ένα στοίχημα και για εμάς. Δεν θυμάμαι να έχει γίνει ξανά κάτι τέτοιο».
Το Πανεπιστήμιο, όπως σημείωσε, πραγματοποιεί ενέργειες προς την κατεύθυνση της κοινωνικής καινοτομίας. Χαρακτηριστικά ανέφερε: «Τα μέλη ΔΕΠ από το ΠΚ έχουν μέσα στο ερευνητικό τους αντικείμενο σαφώς τέτοιες πλευρές. Να αναφέρω για παράδειγμα, αρχαιολογικές ανασκαφές, οι οποίες γίνονται σε όλη την Ελλάδα, όχι μόνο στην Κρήτη. Υπάρχουν ομάδες οι οποίες είναι πολύ προχωρημένες σε αυτό το αντικείμενο. Να αναφέρω διάφορες μελέτες κοινωνικές που γίνονται από το τμήμα Κοινωνιολογίας, και έχουν να κάνουν με ευαίσθητες ομάδες όπως είναι οι μετανάστες, οι κρατούμενοι σε φυλακές, οι εγκλεισμένοι. Σχετίζονται με θέματα ισότητας φύλων, θέματα πολιτισμού κ.ά.».
Για την κ. Ταμιωλάκη, ειδικά στο Ρέθυμνο οι τομείς στους οποίους θα έπρεπε ενδεχομένως να δοθεί έμφαση είναι η βιώσιμη ανάπτυξη, αλλά και η ενσωμάτωση ψηφιακών καινοτομιών στα διάφορα πεδία. «Πιστεύω ότι η βιώσιμη ανάπτυξη είναι πολύ σημαντική όπως και η ψηφιακή καινοτομία, ηο οποία αφορά στην πραγματικότητα όλες τις επιστήμες, και τις ανθρωπιστικές, κοινωνικές που καλλιεργούνται εδώ στο Ρέθυμνο και μπορούμε να έχουμε έναν ενεργό ρόλο».
Από την πλευρά της η Διονυσία Κούτση, Δρ. Μηχανικός Χωροταξίας και Πολεοδομίας, συνεργάτης του ΠΚ στο πλαίσιο των εργαστηρίων, επιβεβαιώνει στα «Ρ.Ν.» πως το Πανεπιστήμιο μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στους τομείς της τεχνολογίας και συνδέονται στενά με την κοινωνική πολιτική, ενώ σπουδαία πρόοδος θα μπορούσε να σημειωθεί με την όλο και περισσότερη διάδοση της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας (ίδρυση ΚΟΙΝΣΕΠ κ.λπ.). «Αυτό που βλέπουμε πάρα πολύ έντονα είναι ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις έρχονται πάρα πολύ έντονα και εντάσσονται ακόμη και στον κοινωνικό τομέα. Είναι μια πρόκληση σημαντική. Βλέπουμε επίσης την επιχειρηματικότητα στον κοινωνικό τομέα να αυξάνεται συνεχώς, μέσω των κοινωνικών επιχειρήσεων που είναι πολύ θετικό».
Το παράδειγμα του Χαρουπόμυλου και της Πολιτιστικής Εταιρείας Πανόρμου «Επιμενίδης»
Στη χθεσινή συνάντηση εργασίας παρουσιάστηκε και ένα απτό παράδειγμα κοινωνικής καινοτομίας το οποίο βρίσκεται στον νομό μας. Ο λόγος για τον Χαρουπόμυλο Πανόρμου, το βιομηχανικό μνημείο το οποίο αποτέλεσε πριν πολλές δεκαετίες μονάδα επεξεργασίας χαρουπιού και σήμερα έχει παραχωρηθεί στην Πολιτιστική Εταιρία Πανόρμου «Επιμενίδης».
Η Κορίνα Μηλιαράκη, πρόεδρος της Εταιρίας, εξήγησε στα «Ρ.Ν.» πως αυτό το πολυλειτουργικό φυτό, μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης, ερευνών, και εν τέλει το επίκεντρο καινοτόμων επιχειρηματικών μοντέλων τα οποία θα λειτουργούν προς όφελος της τοπικής κοινωνίας. Από τον ρόλο που διαδραμάτισε στην επιβίωση των Κρητικών την περίοδο της κατοχής, τη για πολλά χρόνια περιθωριοποίησή του από τον κλάδο της αγροτικής παραγωγής, μέχρι τη σημερινή αναγνώρισή του ως ένα προϊόν που λειτουργεί ως ασπίδα του πρωτογενή τομέα απέναντι στις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής αλλά και ως τροφή «super-food» με υψηλή διατροφική αξία, η κ. Μηλιαράκη περιγράφει πως η Εταιρία προσπαθεί να δώσει λύσεις στα πολλαπλά αυτά ζητήματα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπη η τοπική κοινωνία μέσω του χαρουπιού. «Για να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε το νέο αυτό αναπτυξιακό μοντέλο είναι απαραίτητη η συνεργασία όλων των παραγωγικών μοντέλων με τους φορείς τους πανεπιστημιακούς, τα ιδρύματα της χώρας και την πολιτεία. Χωρίς αυτή τη συνεργασία δεν θα μπορεί να παίξει τον μείζονα ρόλο τον οποίο μπορεί. Γιατί η χαρουπιά είναι το μέλλον μας. Πιστεύω ότι η χαρουπιά θα μας σώσει με έναν διαφορετικό τρόπο από εδώ και πέρα. Είναι αυτή που μπορεί να στηριχτεί στον πολιτισμό, μέσα από αυτήν μπορούμε να αποκτήσουμε μια εναλλακτική καλλιέργεια απέναντι στην κλιματική κρίση, είναι ένα δέντρο που μπορεί να καλλιεργηθεί μέσα σε συνθήκες ερημοποίησης, χωρίς πολύ νερό. Είναι στην ουσία το δέντρο της αντοχής και της αυτάρκειας. Και σε δύσκολες εποχές όπως η σημερινή είναι ιδανικό».
Η κ. Μηλιαράκη επιπλέον εξηγεί πως η Εταιρία καταφέρνει να συνδέσει ανθρώπους από διαφορετικά πεδία και ειδικότητες, με κοινό παρονομαστή όλων το χαρούπι. Η κοινότητα που έχει δημιουργηθεί συνδράμει καθοριστικά στη διάδοση των οφελών αυτού του προϊόντος. «Το χαρούπι το οποίο έσωσε τους Κρητικούς στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο πέρασε μια μεγάλη περίοδο απαξίωσης και περιθωριοποίησης και βρίσκεται ξανά στο προσκήνιο μέσα από τις δράσεις μας διεκδικώντας μια θέση κεντρική σε ένα ζητούμενο αειφόρο αναπτυξιακό μοντέλο. Εμείς ως Πολιτιστική Εταιρία Πανόρμου «Επιμενήδης», αφού αναστηλώσαμε τον Χαρουπόμυλο και τον διαμορφώσαμε σε ένα σύγχρονο χώρο τέχνης και πολιτισμού, σήμερα στεγάζει όλες τις προσπάθειές μας για την προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση της χαρουπιάς. Έχουμε φέρει σε επαφή ανθρώπους από διαφορετικά γνωστικά πεδία (χημικούς, βιολόγους, αρχαιολόγους, πειραματικούς αρχαιολόγους, μοριακούς βιολόγους, καθηγητές φαρμακευτικής, κτηνιάτρους, ζωοτέχνες), ανθρώπους από την ύπαιθρο, από τις πόλεις, πάντα με επίκεντρο την αγάπη τους και το ενδιαφέρον τους για το χαρούπι. Είναι καλλιεργητές, επιστήμονες, ερευνητές, αγρότες οι οποίοι όλοι μαζί έχουμε δημιουργήσει μια κοινότητα χαρουπιού σε όλη την Κρήτη».
Ένας άλλος σημαντικός άξονας ο οποίος παρουσιάζει προοπτικές ανάπτυξης είναι ο τουρισμός και ιδιαίτερα ο αγροτουρισμός, το μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης που, κατά την κ. Μηλιαράκη προσιδιάζει στα χαρακτηριστικά, την ιστορία και την ταυτότητα της Κρήτης και της ενδοχώρας της. Η Πολιτιστική Εταιρία «Επιμενίδης» επίσης εργάζεται πάνω σε αυτό: «Αυτή τη στιγμή προσπαθούμε να συνδέσουμε τον χώρο του χαρουπιού, να δημιουργήσουμε εστίες που έχουν να κάνουν και με τον τουρισμό. Δηλαδή ο Επιμενίδης συνεργάζεται με διεθνείς οργανισμούς στην κατεύθυνση του να δημιουργήσουμε εκείνους τους όρους που να έρχονται οι ξένοι επισκέπτες εστιασμένοι πάνω στον πολιτισμό μας, αλλά και στην καλλιέργεια της χαρουπιάς. Είναι μια ωραία ευκαιρία να ξεκινήσουμε από εκεί όσον αφορά τον αγροτουρισμό και όσον αφορά τις γαστρονομικές δυνατότητες της χαρουπιάς οι οποίες είναι απίστευτες. Γίνεται μια τέτοια προσπάθεια για να εστιάσουμε στον τουρισμό που πρέπει να έρχεται στην Κρήτη και το χαρούπι είναι μια μεγάλη ευκαιρία για εμάς», επισημαίνει η κ. Μηλιαράκη.
Παρόλα αυτά, οι προκλήσεις δεν λείπουν. Για εκείνη το κυριότερο για να μπορέσει ο «Επιμενίδης» να συνεχίσει τις δράσεις του είναι μια πολιτεία με καλύτερα αντανακλαστικά σε ό,τι αφορά τις αντίστοιχες προσπάθειες, για να να στηρίξουν ουσιαστικά την έρευνα και τα εγχειρήματα, που εργάζονται προς την κατεύθυνση της κοινωνικής καινοτομίας. «Οι κυριότερες δυσκολίες είναι ότι χρειαζόμαστε μια πολιτεία που θα κατανοήσει ακριβώς τον ρόλο της. Θα μπορεί να χρηματοδοτήσει περαιτέρω την έρευνα, την οποία ξεκινήσαμε με ελάχιστη χρηματοδότηση, αξιοποιώντας περισσότερο το δυναμικό των ανθρώπων των ερευνητών που μας πλαισίωσαν οι οποίοι με πάθος κατέθεσαν όλοι τις γνώσεις τους και τις δυνατότητές τους στον βαθμό που έχουμε παίξει έναν παγκόσμιο ρόλο αυτή τη στιγμή. Είμαστε στο επίκεντρο παγκοσμίως γιατί η πρώτη αποκωδικοποίηση του DNA της χαρουπιάς έγινε από εμάς από τον κ. Καλαντίδη, από το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Θα θέλαμε λοιπόν η πολιτεία να σκύψει πάνω στις ανάγκες και να χρηματοδοτήσει περαιτέρω την έρευνα η οποία θα μας βοηθήσει πάρα πολύ όχι μόνο να αντιληφθούμε τις δυνατότητες της χαρουπιάς γιατί αυτό που κατέχουμε μέχρι τώρα είναι ένα απειροελάχιστο των δυνατοτήτων της. Αλλά να μπορέσουμε και μέσω της έρευνας να δημιουργήσουμε αυτό το διαφορετικό αναπτυξιακό μοντέλο με όρους παραγωγής νέων καινοτόμων προϊόντων στην αγορά», κατέληξε η κ. Μηλιαράκη.
