Είχα καιρό να πάρω νέα του, αλλά σεβόμουν τη σιωπή του, γνωρίζοντας τα πρόσφατα προβλήματα με την υγεία του. Είχε κουραστεί και με το βιβλίο, για τους αγίους, που υπήρξαν στρατιωτικοί. Μια σπουδαία μελέτη που ολοκλήρωσε μετά από πολύχρονη έρευνα και ετοιμαζόταν να δωρίσει την έκδοση σε δυο Μητροπόλεις. Αυτή του Ρεθύμνου και μια άλλη κάπου στην Πελοπόννησο.
Μέχρι που πήρα το τηλεφώνημα του ακριβού μας κοινού φίλου, κ. Βασίλη Αποστολάκη. «Πέθανε ο στρατηγός Κώστας Παδουβάς μου είπε». Κεραυνός η είδηση και αδύνατο να το πιστέψω κι ας προερχόταν από τόσο αξιόπιστα χείλη.
Μου το επιβεβαίωσε δυστυχώς μια αναζήτηση στο έντυπο της Ένωσης Αξιωματικών Στρατού Ξηράς που ανέφερε σε λίγες γραμμές:
Αυτοί που έφυγαν:
Αντ/γος (ΜΧ) ε.α. Κωνσταντίνος Παδουβάς.
27 ΑΠΡ, 2023
Ο Αντ/γος (ΜΧ) ε.α. Κωνσταντίνος Παδουβάς του Εμμανουήλ (ΣΣΕ 1952) απεβίωσε την 11η Μαρτίου 2023.
Η εξόδιος ακολουθία και η ταφή ετελέσθη την 17η Μαρτίου 2023 στο κοιμητήριο Παπάγου.
Ήταν κάτοικος εν ζωή στην Αθήνα και ήταν εν χηρεία με ένα τέκνο. Αποστρατεύθηκε το 1983. Η ΕΑΑΣ, εύχεται ο Θεός να τον αναπαύσει, να είναι ελαφρύ το χώμα που σκεπάζει τον αείμνηστο συνάδελφό μας και στους οικείους του, την εξ ύψους παρηγοριά.
Τι έμενε όμως τώρα πια παρά να θυμηθούμε – και πόσα δεν είχαμε να θυμηθούμε – από την επίγεια πορεία του Κώστα Παδουβά του αλησμόνητου φίλου.
Ο Κώστας Παδουβάς γεννήθηκε στον Ορθέ Ρεθύμνου Κρήτης το 1931.Μετά την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, μαθήτευσε στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση Ρεθύμνου.
Αμέσως μετά την αποφοίτησή του το 1949, εισήλθε στη σχολή Ευελπίδων, από όπου ονομάστηκε ανθυπολοχαγός Μηχανικού το 1952. Αποστρατεύτηκε το 1985 με τον βαθμό του αντιστράτηγου.
Φοίτησε αρχικά στα βασικά σχολεία του όπλου του και Γενικών πληροφοριών, διοικητών Υπομονάδων-Μονάδων Μηχανικού και Πεζικού, ξένων γλωσσών (Αγγλικών και Γαλλικών), Τεχνικής Εκπαιδεύσεως Αξιωματικών Μηχανικού, Ε. Μ. Πολυτεχνείο γενόμενος πτυχιούχος πολιτικός μηχανικός, στη σχολή Μηχανικού των ΗΠΑ, σχολές Πολέμου, Εθνικής Άμυνας και του Βασιλικού Κολεγίου Αμυντικών Μελετών του Λονδίνου.
Στον στρατό ξηράς υπήρξε εκπαιδευτής, διοικητής Υπομονάδων-Μονάδων ανάλογων του βαθμού, εθελοντής Διοικητής Συνεργείων εκκαθάρισης ναρκοπεδίων ξηράς, τιμηθείς από την πολιτεία ανάλογα. Ως επιτελής διετέλεσε Επιτελάρχης της διεύθυνσης (ΜΧ) /ΓΕΣ και διευθυντής επιτελικών γραφείων Σώματος Στρατού, ΝΑΤΟ Βελγίου, 3ης Μ. Ε. Ο. (Μικτής Επιτελικής Ομάδας) Γ.Ε.ΕΘ.Α.
Εκπροσώπησε τη χώρα στο εξωτερικό σε διακλαδικές ασκήσεις ΝΑΤΟ.
Εκκαθαρίσεις Ναρκοπεδίων
Το 1958 ήταν μια σημαδιακή χρονιά για τον Έλληνα αξιωματικό. Είχε μια σημαντική ευκαιρία να αποδείξει την απαράμιλλη γενναιότητά του και η ζωή ίσως για ανταμοιβή που έσωσε μια ολόκληρη περιοχή από ένα φοβερό εφιάλτη του έφερε στον δρόμο του τη γυναίκα της ζωής του.
Η αποστολή που ανέλαβε εθελοντικά ήταν να καθαρίσει μια τεράστια περιοχή της Λήμνου από τις νάρκες.
Η αποστολή αυτή δεν ήταν εύκολη. Απαιτούσε αυτοθυσία. Ο Κώστας Παδουβάς δεν δείλιασε. Η στρατιωτική Διοίκηση εκκαθάρισης Ναρκοπεδίων ξηράς (ΔΕΝΞ, σήμερα έχει την ονομασία ΤΕΝΞ) ανήκε και ανήκει στο Γενικό Επιτελείο Στρατού και οι Ναρκαλιευτές της ήταν όλοι εθελοντές, δηλαδή, με υπεύθυνη δήλωσή τους αναλάμβαναν την επικίνδυνη αυτή αποστολή, που χαρακτηρίζεται με νόμο πολεμική ή «αποστολή γραμμής Πρόσω», με απονομές ηθικών αμοιβών (πολεμικών μεταλλίων) και διπλού συντάξιμου χρόνου (όπως του Πολέμου).
Επειδή το πρόβλημα που στοίχιζε σε ανθρώπινες ζωές έπαιρνε μεγάλες διαστάσεις η πολιτεία αναγκάστηκε να πάρει μέτρα στηριζόμενη στους γενναίους εθελοντές.
Στο μέσον περίπου της δεκαετίας 1950 είχε ανακοινωθεί η πρόσκληση εθελοντών Ναρκαλιευτών από το ΓΕΣ, οπότε υποβλήθηκαν υπεύθυνες δηλώσεις τεσσάρων (4) αξιωματικών Μηχανικού, και πολλών Υπαξιωματικών, Οπλιτών και εφέδρων οπλιτών εκπαιδευμένων στον Ναρκοπόλεμο. Μεταξύ των αξιωματικών αυτών και ο Κώστας Παδουβάς ένας από τους εθελοντές. Η χώρα, τότε, είχε πολλά Ναρκοπέδια για εκκαθάριση (Γερμανών κατακτητών, αντιπάλων του εμφυλίου πολέμου και αμυντικά στα σύνορα με τα γειτονικά κράτη). Κανένας από τους εθελοντές αξιωματικούς ναρκαλιείας δεν ήθελε να τοποθετηθεί. Αρχηγός Συνεργείου εκκαθαρίσεως Ναρκοπεδίων χωρίς σχέδια, όπως ήταν τα Γερμανικά των νησιών του Αιγαίου Πελάγους. Όμως στον Κώστα Παδουβά έπεσε ο κλήρος να τοποθετηθεί επικεφαλής του Συνεργείου Εκκαθάρισης Ναρκοπεδίων Ξηράς (ΣΕΝΞ) νήσων Αιγαίου.
Η ευθύνη αυτή τον έκανε περήφανο και η προσευχή του πια ήταν να τον βοηθήσει ο Θεός να ανταποκριθεί στο υψηλό αυτό καθήκον.
Ύστερα από μικρή εκπαίδευση και σχολαστική οργάνωση το τμήμα του (συνεργείο) των 35 κατά μέσον όρο ναρκαλιευτών, με κατάλληλους φόρτους, μηχανήματα και δύο αυτοκίνητα επιβιβάστηκε σε ένα μεγάλο καΐκι την 15-1-1956 με προορισμό το λιμάνι του Μούδρου Λήμνου. Ο καιρός ήταν πολύ κακός, οι συνθήκες πλεύσης και αποβίβασης χειρότερες, αλλά η αποστολή τεράστιας σημασίας, οπότε σε όλα τα άλλα για εκείνους τους νέους ανθρώπους του ΣΕΝΞ Λήμνου, δε χωρούσαν μεμψιμοιρίες. Ο απολογισμός του έργου αυτού τηρείται σε τόμο στη Διεύθυνση Ιστορίας στρατού. Και είναι τα στοιχεία που βρίσκουμε εκεί εξαιρετικά ενδιαφέροντα.
Στη Λήμνο παρέμεινε το Συνεργείο Εκκαθαρίσεως ναρκών ξηράς (Σ.Ε.Ν.Ξ.) Αιγαίου πελάγους εργαζόμενο με αυταπάρνηση και τόλμη από 16/1/1956 μέχρι 19/5/1957. Με τη μέγιστη δυνατή απόδοση έγιναν εργασίες άρσεως των εκεί εξήντα (60) Ναρκοπεδίων επί 345 εργάσιμες ημέρες εντός Ναρκοπεδίων. Κανένας δεν ήξερε αν θα επέστρεφε μετά την αποστολή. Η πίστη τους όμως ήταν πολύ δυνατή. Έτσι η αποστολή εκτελέστηκε πλήρως σύμφωνα με τους κανόνες της ασφάλειας και της τεχνικής, έχοντας απώλειες ένα (1) στρατιώτη και ένα (1) εντόπιο ιδιώτη νεκρούς, βρέθηκαν και καταστράφηκαν 7.553 νάρκες σε 1.653 στρέμματα εκμεταλλεύσιμης γης, χωρίς καταστροφές μηχανημάτων και παρεμφερών ειδών έρευνας – ανεύρεσης και συγκέντρωσης των ναρκών, με τη μεγαλύτερη δυνατή οικονομία των καταναλώσεων καυσίμων, φθορών μηχανημάτων-οχημάτων ομαδικής έκρηξης εξαγομένων ναρκών ανά ημέρα κ.λπ. Εντός των Ναρκοπεδίων βρέθηκαν και συγκεντρώθηκαν οστά ανθρώπων και ζώων, τα οποία αφού διαχωρίστηκαν τα μεν των ανθρώπων τοποθετήθηκαν μετά από τρισάγια και ευλάβεια σε κοιμητήρια των δε ζώων ενταφιάστηκαν επί τόπου. Επιτέλους κι εκείνοι οι άτυχοι που έπεσαν θύματα στα ναρκοπέδια μπορούσαν τώρα να αναπαυθούν.
Αποθέωση ήρωα
Αναχωρώντας από τη Λήμνο ο Κώστας Παδουβάς είχε ουρανομήκεις εκδηλώσεις ευγνωμοσύνης των κατοίκων, που είχαν θρηνήσει περίπου 150 νεκρούς ντόπιους και ξένους πολίτες κατά και μετά την παραμονή των Γερμανών κατακτητών στη νήσο, με τη συνοδεία ευχών για συνέχιση του έργου του Σ.Ε..Ν.Ξ. σε άλλη νήσο χωρίς ανθρώπινες απώλειες. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέσα στις περιοχές που είχαν ναρκοθετηθεί ήταν και μέρος της περιουσίας μιας πανέμορφης αρχοντοπούλας του νησιού της Όλγας, η οποία εντυπωσιάστηκε από τη γενναιότητα του νεαρού υπολοχαγού. Δεν άργησε να φουντώσει ένας δυνατός έρωτας που οδήγησε σε ένα ευτυχισμένο γάμο.
Η προσπάθεια του Κώστα Παδουβά να ελευθερώσει από τον εφιάλτη της νάρκης και άλλες περιοχές συνεχίστηκε και σε μερικά ακόμα νησιά.
Στη νήσο Μήλο το Σ.Ε.Ν.Ξ. Αιγαίου Πελάγους παρέμεινε εργαζόμενο με παρόμοιο τρόπο, όπως στη νήσο Λήμνο από 30/6/1957 μέχρι 3/8/1957. Εκεί εκκαθάρισε δύο (2) Ναρκοπέδια, όπου ανέσυραν και κατέστρεψαν 1.812 νάρκες αποδίδοντας στην εκμετάλλευση 232 στρέμματα γης, μεταξύ των οποίων έξω από το μεγάλο εργοστάσιο Βαρυτίνης Μήλου.Εντός Ναρκοπεδίων εργαστήκανε 41 ολόκληρες εργάσιμες ημέρες.
Όπως προαναφέραμε από την επικίνδυνη υπηρεσία στις εκκαθαρίσεις Ναρκοπεδίων, ο Κ. Παδουβάς υπολοχαγός τότε τοποθετήθηκε εκπαιδευτής στη σχολή Μηχανικού, για να εκπαιδεύει τις «σειρές» αξιωματικών και οπλιτών σε θέματα Ναρκοπολέμου.
Στα χρόνια εκείνα συνέγραψε τον Κανονισμό Ναρκοπολέμου 10-11 με τον οποίο εκπαιδεύτηκαν τα μάχιμα και μη στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων. Κι όπως κάθε του πνευματικό πόνημα και αυτό παρά τους όρους και τον εκπαιδευτικό του χαρακτήρα χαρακτηρίζεται από τη σαφήνεια και μεγάλη πληρότητα στοιχείων.
Τα εύσημα της πατρίδας
Και φυσικά η πατρίδα του απένειμε τα εύσημα. Ο Κώστας Παδουβάς για τις υπηρεσίες του στις εκκαθαρίσεις ναρκοπεδίων ξηράς τιμήθηκε από την Ελληνική Πολιτεία με το Μετάλλιο Εξαίρετων Πράξεων. Εξελίχθηκε στις Ένοπλες Δυνάμεις μέχρι του βαθμού του αντιστράτηγου. Πάντως το μεγαλύτερο δώρο για την ευεργεσία του αυτή του έδωσε η ζωή με τη γνωριμία της Όλγας του, της πολύτιμης συντρόφου του. Από τα πλέον δραστήρια μέλη της αθηναϊκής κοινωνίας. Ενώ ήταν πάντα μια άριστη σύζυγος και μητέρα, είχε αναπτύξει μεγάλη φιλανθρωπική δράση.
Για πέντε ολόκληρα χρόνια η Όλγα Παδουβά, η πανέμορφη αρχοντοπούλα, πέρασε μεγάλη δοκιμασία με την υγεία της. Ο άντρας της, ζούσε και ανάπνεε μόνο γι’ αυτή. Η αφοσίωσή τους είχε συγκινήσει τους πάντες. Είχαν συνηθίσει να δίνουν ποιότητα στη ζωή τους μένοντας πάντα ο ένας δίπλα στον άλλον.
Ήταν λίγο πριν από το τέλος της χαρισματικής γυναίκας όταν χρειάστηκε να νοσηλευθεί και ο άνδρας της. Οι θεράποντες γιατροί όμως αναγκάστηκαν να τους βάλουν στο ίδιο δωμάτιο αφού δεν μπορούσαν να ζήσουν ο ένας μακριά από τον άλλο.
Αυτό είχε μαθευτεί από στόμα σε στόμα και ήταν πολλοί εκείνοι που περνούσαν διακριτικά να ευχηθούν περαστικά και να γνωρίσουν το υπέροχο ζευγάρι.
Ο θάνατος της Όλγας βύθισε στο πένθος τον στρατηγό που δεν ξεπέρασε τη δοκιμασία αυτή.
Σε επιτελικές θέσεις, με πνευματική και κοινωνική προσφορά
Ως απόστρατος αξιωματικός ο Κώστας Παδουβάς υπηρέτησε σε πολιτικές διευθυντικές θέσεις των υπουργείων για θέματα Κρήτης, τουρισμού και εσωτερικών.
Ήταν ισόβιος Εταίρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Αθηνών και διετέλεσε μέλος ή πρόεδρος Τεχνικών Εταιρειών, πολιτιστικών συλλόγων, συνδέσμων αποστράτων αξιωματικών και πολιτικών μηχανικών.
Ως απόστρατος αξιωματικός διετέλεσε ομιλητής επί εθνικοθρησκευτικών θεμάτων στο ραδιοφωνικό σταθμό της Εκκλησίας της Ελλάδας, εκδότης – διευθυντής Εφημερίδας αποστράτων, ομιλητής Ανοικτού πανεπιστήμιου Παπάγου κ.ά.
Σύνθεσε – σχεδίασε – επίβλεψε (δωρεάν) την κατασκευή του Μνημείου Αποδήμων της πόλης του Ρεθύμνου 2002, την ανακατασκευή, ως κτήτορας, εκ θεμελίων με τους παντοειδείς εξοπλισμούς και αγιογραφήσεις της Βυζαντινής πέτρινης εκκλησίας (1100 μ.Χ). του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, όπου ανέδειξε σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα, σχεδιάσεις τιμητικών πλακετών κ.ά.
Ήταν μέλος της Ένωσης Συντακτών Κρητικού τύπου και το συγγραφικό του έργο τεράστιο.
Ο Κώστας Παδουβάς είχε ασχοληθεί με επιτυχία και με την ιστορική έρευνα. Μνημειώδεις οι εργασίες του για την αρχιτεκτονική της Ιεράς Μονής Αρκαδίου και της παρουσίας των Ρώσων στο Ρέθυμνο.
Στον ίδιο οφείλουμε και το μνημείο που αποκαλύφθηκε πρόσφατα στο Νεκροταφείο Ρεθύμνου, παρουσία του Ρώσου πρέσβη και που έδωσε παντού το στίγμα πολιτισμού του Ρεθύμνου και της κοινωνίας του.
Ο σημαντικός αυτός Ρεθεμνιώτης όμως έχει και άλλες πτυχές προσφοράς στον τόπο και αξίζει να τις ξεδιπλώσουμε και να τον γνωρίσουμε καλύτερα.
Γιατί ήταν από τους ελάχιστους που πρόσφερε χωρίς απώτερες βλέψεις. Για κάθε του προσπάθεια στηριζόταν πρώτα στις δικές του δυνάμεις και κάθε προσφορά του θεωρείται ανεκτίμητη και μοναδική. Δεν είχε πάντα την αντιμετώπιση που του άξιζε ακόμα και σε δράσεις που ανέπτυξε χωρίς να δεχθεί καμιά στήριξη. Εκείνος όμως με τη σοφία που απέκτησε, όλα αυτά τα χρόνια της δημιουργίας του, έμαθε να συγχωρεί και να κοιτάζει πάντα μπροστά. Έτοιμος για την επόμενη προσφορά που έχει συνήθως και φιλοσοφία και όραμα.
Αυτό που μας έκανε πάντα εντύπωση ήταν η αντικειμενική του στάση, όποτε αναλάμβανε καθήκοντα σε υψηλές θέσεις. Μπορεί να ανήκε σε συγκεκριμένα ιδεολογική παράταξη αλλά το κόμμα του καθόριζε τις αποφάσεις του μόνο την ημέρα που άνοιγαν οι κάλπες.
Υπήρξε για μεγάλο διάστημα κοντά στον πρώην υπουργό Γιάννη Κεφαλογιάννη τον αείμνηστο και ήταν από τους ελάχιστους συνεργάτες του Ανωγειανού πολιτικού που εφάρμοζε μέχρι κεραίας την απαίτησή του να αντιμετωπίζονται οι Ρεθεμνιώτες ως συντοπίτες αδιάφορο που ανήκουν πολιτικά.
Αυτοτελή βιβλία
1) Ο βίος των στρατιωτικών Αγίων-Οσίων, Αθήνα 2018. (Προλογίζεται από τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδας Ιερώνυμο Β’).
2) Πρότυπο Βοήθημα-Υπόμνημα προϊσταμένων Δημοσίου, ΟΤΑ, Ιδιωτικών επιχειρήσεων, Αθήνα 2017,(κριτικές από Καθηγητή Πανεπιστημίου/γλωσσολόγο Γ. Μπαμπινιώτη και Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος Ιερώνυμο Β’).
3) Ιερή Ιστορική Μονή Αρκαδίου από έποψη μηχανικού-στρατιωτικού, Αθήνα 2013 (Προλογίζεται από τον υπουργό Εθν. Άμυνας Δ. Αβραμόπουλο).
4) Ιχνηλατώντας τη Ρωσική παρουσία στην Ελλάδα-Κρήτη, Αθήνα 2013 (Προλογίζεται από τον υπουργό Εθν. Άμυνας Δ. Αβραμόπουλο). Απονεμήθηκε μετάλλιο από τον υπουργό Άμυνας Ρωσίας Σ. Σογκουί. Στήθηκε και αποκαλύφθηκε Μνημείο ενταφιασμένων Ρώσων στο Ρέθυμνο με βάση το περιεχόμενο του.
5) Η Περιθωριοποίηση του συλλόγου Ρεθυμνίων Αττικής «Το Αρκάδι», Αθήνα 2012.
6) Αποδημία και απόδημα άτομα Α’ Έκδοση, Αθήνα 2004.
7) Αποδημία και Απόδημα Άτομα Β’ έκδοση εμπλουτισμένη, Αθήνα 2006 (Προλογίζεται από τον καθηγητή πανεπιστημίου τ. υπουργό Εσωτερικών – και τ. ΠτΔ. Προκόπη Παυλόπουλο).
8) Ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος του Ορθέ Ρεθύμνης, Ρέθυμνο 2002 Προλογίζεται από τον ήδη μακαριστό Μητροπολίτη Ρεθύμνης – Αυλοποτάμου Άνθιμο 9. Κρήτη 1897-1913, πολυεθνικές Ε.Δ. – Κατοχή – Αυτονομία -Ένωση με την Ελλάδα, Αθήνα 1967 (Προλογίζεται από τον καθηγητή πανεπιστημίου και τ. πρόεδρο της Ακαδημίας Αθηνών Μανούσο Μανούσακα).
9) Ιερή Ιστορική Μονή Αρκαδίου, Τοπογραφία-Αρχιτεκτονική-Αμυντική Αξιολόγηση, Αθήνα 1966 (Επετειακή Έκδοση).
10) Εκπαιδευτικό τεύχος Γεφυροποιίας σχολής Μηχανικού, Λουτράκι 1959.
11) Στρατιωτικός Κανονισμός 10-11 Ναρκοπολέμου (Εύφημος μνεία Σχολής Μηχανικού), /ΓΕΣ-1958
Μονογραφίες. Μεταξύ αυτών: Η συμπόρευση της Κρήτης στην επανάσταση της παλιγγενεσίας του έθνους του 1821, Ο Μακεδονικός αγώνας, το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας. Η ηθική κρίση της εποχής μας, Θεόδωρος Ουσακώφ ο δημιουργός της Ιόνιας πολιτείας κ.ά.
Αρθρογραφία σε ΜΜΕ:
Πολλές εκατοντάδες επικαίρων άρθρων σε πολιτικές – στρατιωτικές εφημερίδες και περιοδικά (Έντυπες -Ηλεκτρονικές).
Από τις σημαντικές του εκδόσεις είναι και η μελέτη του για την Ιερά Μονή Αρκαδίου μια πρωτότυπη σε θεματική εργασία που απέσπασε τα θερμά σχόλια των ειδικών εμπλουτίζοντας τη βιβλιογραφία της Μονής με ένα ακόμα σημαντικό έργο σπάνιο στο είδος του.
Η ασθένειά του τον βρήκε μέσα στο βαρύ πένθος του για την απώλεια της Όλγας του.
Ούτε η προχωρημένη ηλικία ούτε και οι εν γνώσει του επιπτώσεις από αυτή τον έκαναν να δειλιάσει. Έκανε αδιαμαρτύρητα τη θεραπεία του, στα χέρια εξαιρετικών επιστημόνων που αναμφισβήτητα βοήθησαν στο κέρδος αρκετού διαστήματος ζωής.
Έφυγε διακριτικά όπως είχε μάθει να ζει.
Μας έκανε εντύπωση πάντως πως για έναν τέτοιο Ρεθεμνιώτη ούτε ψηφίσματα είδαμε πουθενά ούτε καν μια αναφορά. Αναμφισβήτητα είχε προκαλέσει κάποια δυσαρέσκεια σε φορείς που υπηρετούν τον πολιτισμό της Κρήτης γιατί ήθελε παντού να λειτουργεί με κανόνες και πρόγραμμα.
Όσες διαφορές όμως κι αν υπήρξαν ο Κώστας Παδουβάς άξιζε έστω τον αποχαιρετισμό που πρέπει σε κάθε Ρεθεμνιώτη της πνευματικής και κοινωνικής προσφοράς. Ποτέ όμως δεν είναι αργά.
Ας είναι φωτεινός ο δρόμος στο αιώνιο ταξίδι του στρατηγού. Θα τον θυμόμαστε πάντα μέσα από τα βιβλία του και τα έργα προσφοράς που κληροδότησε στην πόλη.
