Τα τελευταία χρόνια γίνεται μεγάλος λόγος για τα κρυπτονομίσματα, εκ των οποίων το πιο γνωστό είναι το bitcoin. Η δημοφιλία τους έχει προσελκύσει το ενδιαφέρον επενδυτών και οικονομολόγων, εγείροντας ερωτήματα για το αν αποτελούν το μέλλον του χρήματος ή απλώς μια επενδυτική «φούσκα». Ο Σπύρος Λαπατσιώρας, επίκουρος καθηγητής Ιστορίας Οικονομικών Θεωριών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, και ο Ευάγγελος Νικάκης, υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του ΕΚΠΑ και σύμβουλος Στρατηγικής, Ρίσκου και Συναλλαγών στη Deloitte Ολλανδίας, μιλούν στα «Ρ.Ν.», αναλύοντας τη λειτουργία και τη δομή των κρυπτονομισμάτων, ξεκαθαρίζοντας τελικά τους λόγους που καθιστούν τα νομίσματα αυτά ελκυστικά για πολλούς και συνάμα τόσο αμφιλεγόμενα.
Τι είναι το bitcoin;
Σύμφωνα με τους ειδικούς, το κρυπτονόμισμα bitcoin αποτελεί ένα αποκεντρωμένο ψηφιακό νόμισμα όπου οι συναλλαγές που πραγματοποιούνται με τη χρήση του δεν απαιτούν κάποιον μεσάζοντα που τις πιστοποιεί, όπως μια τράπεζα. Επιπλέον, η λειτουργία του bitcoin βασίζεται στην τεχνολογία blockchain. Με άλλα λόγια, ένα ψηφιακό λογιστικό βιβλίο καταγραφής συναλλαγών, όπου κάθε «σελίδα» του βιβλίου αυτού κλειδώνει με έναν μοναδικό κωδικό, ενώ όλο το βιβλίο βρίσκεται σε δημόσια θέαση, διασφαλίζοντας ένα αίσθημα διαφάνειας. Όπως εξηγούν στα «Ρ.Ν.» οι επιστήμονες, για να δημιουργηθεί ένα νέο bitcoin απαιτείται μια υπολογιστική διαδικασία μεγάλης ισχύς η οποία καταναλώνει τελικά μεγάλη ενέργεια, πράγμα που, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο κ. Λαπατσιώρας «δείχνει το ελάττωμα που έχει το bitcoin σαν νόμισμα σε σχέση με τις περιβαλλοντικές ανησυχίες».
Αναλυτικότερα, ο κ. Νικάκης εξηγεί: «Το bitcoin είναι το πρώτο και πιο ευρέως γνωστό κρυπτονόμισμα. Κρυπτονομίσματα ονομάζονται τα ψηφιακά νομίσματα που δημιουργούνται μέσω της διασύνδεσης ψηφιακών δικτύων χρηστών και όχι από κάποιον κεντρικό θεσμό, όπως το κράτος. Βασίζονται στην τεχνολογία blockchain, όπου ο αλγόριθμος πίσω από τη δημιουργία τους απαιτεί από τους χρήστες τη δαπάνη υπολογιστικής ισχύος, ώστε να διασφαλιστεί ότι κανένας χρήστης δεν μπορεί να δημιουργήσει νέα ποσότητα νομισμάτων αυθαίρετα. Τα κρυπτονομίσματα μπορούν να έχουν πολλές λειτουργίες, αλλά οι πιο ευρέως διαδεδομένες είναι αυτή του περιουσιακού στοιχείου και αυτή του μέσου συναλλαγής. Στην πρώτη περίπτωση, το κρυπτονόμισμα αγοράζεται με την προοπτική μεταπώλησης σε μελλοντικό χρόνο, ιδανικά σε υψηλότερη τιμή από αυτή της αγοράς, με σκοπό την αποκόμιση κέρδους από τη συναλλαγή. Στη δεύτερη περίπτωση, το κρυπτονόμισμα λειτουργεί ως μέσο διεξαγωγής συναλλαγών για την απόκτηση ενός εμπορεύματος ή μιας υπηρεσίας».
Από την πλευρά του, ο κ. Λαπατσιώρας, αναλύει: «Blockchain είναι ένα λογιστικό βιβλίο όπου κρατιούνται όλες οι συναλλαγές και είναι δημόσιο. Αυτό σημαίνει ότι ο καθένας που συμμετέχει στο δίκτυο bitcoin μπορεί να έχει πρόσβαση σε αυτό το λογιστικό βιβλίο, το οποίο έχει μια πολύ μεγάλη διαφορά σε σχέση με τον τρόπο που γίνονται παραδοσιακά οι συναλλαγές στις τράπεζες. Εμείς, για παράδειγμα, που συναλλασσόμαστε μέσω τραπεζών έχουμε πρόσβαση μόνο στις συναλλαγές που κάνουμε οι ίδιοι, και όχι σε όλες τις συναλλαγές που έχουν πραγματοποιηθεί. Στη βάση αυτής της τεχνολογίας, που εγγυάται τις συναλλαγές μέσω ενός δημόσιου λογιστικού βιβλίου, βρίσκονται τα κρυπτονομίσματα. Δεν θα πρέπει να συγχέουμε τα κρυπτονομίσματα με τα ψηφιακά νομίσματα των κεντρικών τραπεζών. Είναι κάτι εντελώς διαφορετικό, παρόλο που όλα αυτά είναι ψηφιακά. Τα κρυπτονομίσματα που εκδίδονται ιδιωτικά, δηλαδή χωρίς τον έλεγχο κάποιας κεντρικής αρχής, μπορούν να παραλληλιστούν με τα ιδιωτικά νομίσματα του 19ου αιώνα, ιδίως στις ΗΠΑ. Τότε, οποιοσδήποτε είχε τη δυνατότητα μπορούσε να εκδώσει νόμισμα, και η αποδοχή του εξαρτιόταν από την εμπιστοσύνη που ενέπνεε ο εκδότης του. Αν το νόμισμα θεωρούνταν αξιόπιστο, μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για συναλλαγές. Αν όμως η εμπιστοσύνη χανόταν, το νόμισμα απαξιωνόταν πλήρως. Κάτι που παρατηρείται σήμερα και με ορισμένα κρυπτονομίσματα».
Ενώ συνεχίζει λέγοντας ότι «Για να μπορεί κάποιος να πιστοποιήσει την εγκυρότητα μιας συναλλαγής και να την εγγράψει στο λογιστικό βιβλίο των συναλλαγών, ο miner δηλαδή, πρέπει να λύσει ένα πρόβλημα με δοκιμές και λάθος. Δηλαδή δοκιμάζεις τον τάδε αριθμό, αν δεν σου βγαίνει τότε έναν άλλον κ.λπ. Αυτό δεν μπορεί να το κάνει άνθρωπος αλλά γίνεται μέσω προγραμμάτων υπολογιστών. Οπότε για να λυθεί αυτό το πρόβλημα πρέπει να έχεις μεγάλη υπολογιστική ισχύ».
Είναι το bitcoin o νέος χρυσός;
Όπως εξηγούν οι ειδικοί, ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του bitcoin είναι η περιορισμένη προσφορά του, στοιχείο που το διαφοροποιεί από τα συμβατικά νομίσματα, τα οποία μπορούν να εκτυπωθούν κατά βούληση από τις κεντρικές τράπεζες. Αυτή η ιδιαιτερότητα, έχει οδηγήσει πολλούς να το συγκρίνουν με τον χρυσό, θεωρώντας το, μέσο αποθήκευσης αξίας όπου θα μπορέσουν να μεταπωλήσουν κάποια στιγμή σε μεγαλύτερη τιμή. Όπως σημειώνει, όμως, ο κ. Νικάκης, στην πραγματικότητα αυτό είναι ένα μεγάλο ρίσκο: «Παρά την ανοδική τάση στην χρηματιστηριακή του τιμή, το Bitcoin παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις, γεγονός που το καθιστά ένα περιουσιακό στοιχείο υψηλού κινδύνου. Όσο μεγαλύτερη είναι η πιθανή απόδοση ενός περιουσιακού στοιχείου, τόσο μεγαλύτερος είναι, τυπικά, και ο κίνδυνος που το συνοδεύει. Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως η δημιουργία νέων νομισμάτων απαιτεί σημαντικά κόστη για την ανάπτυξη των δικτύων που τα υποστηρίζουν. Επιπλέον, ακόμη και η αγοραπωλησία κρυπτονομισμάτων, συμπεριλαμβανομένου του Bitcoin, συνεπάγεται κόστη τόσο σε χρήμα όσο και σε χρόνο, καθώς απαιτείται πρόσβαση σε ειδικές πλατφόρμες συναλλαγών».
Ενώ, ο κ. Λαπατσιώρας συμπληρώνει: «Αυτοί που το αγοράζουν θα έλεγα πιο πολύ ότι συμμετέχουν σε μια δραστηριότητα πάρα πολύ μεγάλου κινδύνου, είναι περισσότερο κερδοσκοπική. Αλλά πέρα από αυτό, όλα τα κρυπτονομίσματα ακριβώς λόγω των χαρακτηριστικών τους, είναι σαν να επενδύεις σε πάρα πολύ επικίνδυνες μετοχές όπου κινδυνεύεις από μέρα σε μέρα να χάσεις τα λεφτά σου. Το βασικό που πρέπει να έχει ο κόσμος στο μυαλό του, δηλαδή, είναι ότι δεν θα βγάλει λεφτά από το bitcoin, το πιθανότερο είναι ότι θα χάσει. Αυτό με βάση το ότι βλέπω μεγάλο μέρος της νέας γενιάς όπου πιστεύει ότι θα κερδίσει αν παίξει στα κρυπτονομίσματα».
Η λειτουργία του bitcoin ως καθημερινό νόμισμα: περιορισμοί
Από την άλλη, παρόλο που το bitcoin σχεδιάστηκε αρχικά ως ένα εναλλακτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, η χρήση του αυτή αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις μειώνοντας την αποτελεσματικότητά του ως μέσο πληρωμής καθημερινών συναλλαγών, όπως εξηγεί ο κ. Λαπατσιώρας: «Θα πρέπει να διακρίνουμε με σαφή τρόπο τα κρυπτονομίσματα και τα ψηφιακά νομίσματα που σχεδιάζουν οι κεντρικές τράπεζες. Η τεχνολογία που υπάρχει πίσω από τα κρυπτονομίσματα έχει μια φιλοσοφία: ότι όλες οι συναλλαγές θα πρέπει να γίνουν αποκεντρωμένες. Δηλαδή να μην υπάρχει τράπεζα που τις επικυρώνει αλλά να γίνονται κατευθείαν μεταξύ των χρηστών. Οι περιορισμοί οι τεχνολογικοί δείχνουν ότι τα κρυπτονομίσματα με αυτή την τεχνολογία έχουν τεράστια προβλήματα ταχύτητας. Για παράδειγμα, με το bitcoin γίνονται τέσσερις συναλλαγές ανά δευτερόλεπτο, ενώ με τη visa γίνονται 1.600. Πολύ περισσότερες, μη συγκρίσιμες. Η τεχνολογία που υπάρχει πίσω από τα κρυπτονομίσματα δεν μπορεί να στηρίξει τις ανάγκες σε πληρωμές διεθνώς αυτή τη στιγμή. Ούτε να εκτελέσει τις απαιτήσεις που υπάρχουν για δισεκατομμύρια συναλλαγές».
Από την πλευρά του ο κ. Νικάκης επισημαίνει το περιβαλλοντικό κόστος που ενέχει η δημιουργία των bitcoins πράγμα που επίσης τα καθιστά ακατάλληλα ως καθημερινό νόμισμα: «Αυτό που είναι ξεκάθαρο, είναι ότι τα κρυπτονομίσματα και το Bitcoin έχουν τεράστιο περιβαλλοντικό κόστος. Παράγουν μεγάλες ποσότητες εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας για τη συντήρηση των δικτύων τους και απαιτούν σημαντικές ποσότητες νερού για την ψύξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών που τα απαρτίζουν», καταλήγει και ο κ. Λαπατσιώρας συμπληρώνει: «Το bitcoin, ειδικά, καταναλώνει πάρα πολύ μεγάλη ενέργεια και μάλλον σαν νόμισμα είναι πολύ κοστοβόρο που δεν θα μπορούσε να αντικαταστήσει το παραδοσιακό».
Τα θετικά στοιχεία της τεχνολογίας των bitcoins
Παρόλα αυτά δεν παύει η φιλοσοφία γύρω από την οποία στηρίζονται τα bitcoins να φέρει μαζί της και θετικά στοιχεία, στη βάση των οποίων ανοίγεται δρόμος για μια νέα ψηφιακή εποχή για το χρηματοπιστωτικό σύστημα, όπως σημειώνει ο κ. Λαπατσιώρας: «Αν σκεφτούμε μια ριζική αλλαγή στη φιλοσοφία των bitcoins, όπου θα υπάρχουν μεσάζοντες οι οποίοι θα επικυρώνουν τις συναλλαγές, όπως το σκέφτονται οι κεντρικές τράπεζες, ναι αυτή η τεχνολογία του ψηφιακού νομίσματος από ό,τι φαίνεται είναι κάτι το οποίο πολύ σύντομα θα είναι μέρος της ζωής μας. Και θα είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους θα γίνονται οι συναλλαγές και ενδέχεται να κυριαρχήσει κιόλας. Αλλά όχι ο τρόπος που είναι στημένος το bitcoin, σε καμία περίπτωση. Αλλά οι ιδέες που υπάρχουν για τον τρόπο που γίνονται οι ψηφιακές συναλλαγές κ.λπ. με κατάλληλες προσαρμογές, ναι, προς τα εκεί βαδίζουμε».
Πάντως, παρά τα χρονοβόρα και κοστοβόρα χαρακτηριστικά που έχει το σύστημα συναλλαγών των bitcoins, o κ. Λαπατσιώρας αναφέρει και αρκετά πλεονεκτήματα που έχει η υφιστάμενη χρήση τους: «Αν είσαι μετανάστης Σομαλός στις ΗΠΑ και θες να στείλεις έμβασμα στην οικογένειά σου στη Σομαλία μέσω ενός επίσημου τραπεζικού δικτύου, μπορεί το 25% του εμβάσματος να είναι προμήθεια των τραπεζών, και το έμβασμα να φτάσει μετά από αρκετό καιρό. Αν στείλεις το έμβασμα μέσω ενός κρυπτονομίσματος, το bitcoin π.χ., η προμήθεια που έχεις να πληρώσεις – παλαιότερα ειδικά, τώρα έχουν αρχίσει να ανεβαίνουν – είναι πολύ μικρότερη και τα λεφτά φτάνουν πιο γρήγορα. Οπότε διευκολύνουν, τα κρυπτονομίσματα, μικρού τύπου συναλλαγές που είναι δύσκολο να τις κάνεις στις τράπεζες χωρίς να πληρώσεις δυσανάλογη προμήθεια. Ένα δεύτερο πλεονέκτημα, είναι η σχετική ανωνυμία, η ψευδωνυμία. Δηλαδή ότι οι συναλλαγές γίνονται ανώνυμα και άρα δεν φαίνεται ποιος κάνει τη συναλλαγή».
Ερωτώμενος, στη συνέχεια, ο κ. Λαπατσιώρας για αυτή την ανωνυμία που παρέχουν τα κρυπτονομίσματα και τους κινδύνους που ίσως φέρει αυτό, τονίζει τη σημασία της ιδιωτικότητας και υπογραμμίζει πως το κύριο πρόβλημα είναι η απουσία ελεγκτικού πλαισίου που επιτρέπει αδιαφανείς συναλλαγές: «Πιο επικίνδυνο θεωρώ αυτή τη στιγμή το γιγάντιο δίκτυο παρακολούθησης που μπορεί να βλέπει την κάθε μας κίνηση είτε μέσω των καμερών είτε μέσω των συστημάτων κοινωνικής δικτύωσης κ.λπ., φτιάχνοντας μια τεράστια βάση δεδομένων για τον πληθυσμό που οδηγεί σε ολοκληρωτικές αντιλήψεις και ολοκληρωτικά καθεστώτα. Οπότε, την ανωνυμία για αυτό την κατέταξα στα θετικά, είναι ένα στοιχείο που εξασφαλίζει καταρχήν ότι δεν μαζεύονται σε βάσεις δεδομένων τα προσωπικά στοιχεία αν αγόρασες π.χ. από το σουπερμάρκετ το τάδε προϊόν. Η ιδέα της ανωνυμίας ειδικά στη σύγχρονη εποχή με τις ψηφιακές εξελίξεις είναι σημαντική. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν είναι ανωνυμία. Είναι ψευδώνυμία. Υπάρχουν προγράμματα που εντοπίζουν γεωγραφικά τουλάχιστον, ακόμα και σε επίπεδο φυσικού προσώπου, τον εναλλασσόμενο. Το ζήτημα, λοιπόν, δεν αφορά μόνο την ανωνυμία, είναι προφανές ότι αυτά τα νομίσματα δεν υπόκεινται σε έλεγχο και ρυθμίσεις. Στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, συζητείται ότι, εάν κυκλοφορήσει το ψηφιακό ευρώ, θα πρέπει να διασφαλίζει την ιδιωτικότητα των συναλλαγών, συμπεριλαμβανομένου του θέματος της ανωνυμίας. Επομένως, το βασικό πρόβλημα δεν είναι η ανωνυμία, αλλά η πλήρης έλλειψη ρυθμιστικού πλαισίου. Πολλά ανταλλακτήρια λειτουργούν μέσω offshore εταιρειών σε φορολογικούς παραδείσους, διευκολύνοντας έτσι τη διεξαγωγή παράνομων συναλλαγών – αν και αυτό δεν σημαίνει ότι όλες οι συναλλαγές με Bitcoin είναι παράνομες. Το μεγαλύτερο ζήτημα, λοιπόν, είναι η μη ρύθμιση, όχι μόνο από άποψη φορολογίας, αλλά ότι μπαίνει ένας ελεγκτής από την κεντρική τράπεζα και εξετάζει τα βιβλία σου, τι έχει γίνει κ.λπ. Αυτή η ρύθμιση απουσιάζει».
Ένα σύγχρονο Φαρ Ουέστ
Κλείνοντας, ο κ. Λαπατσιώρας παρατηρεί την κερδοσκοπική μανία που υπάρχει γύρω από τα κρυπτονομίσματα και τη συσχετίζει τελικά με τη «δίψα για χρυσό» όπως στο Φαρ Ουέστ, όπου πολλοί επιχειρηματίες έψαχναν να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες του άγριου καπιταλισμού της εποχής, δημιουργώντας τεράστιους κινδύνους στους συμμετέχοντες. Μάλιστα, η περίπτωση του Trump Coin, όπως εξηγεί, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα, όπου αποδεικνύει πως η πολιτική μπορεί να χρησιμοποιηθεί για κερδοσκοπικούς σκοπούς: «Το Trump Coin, φέρει μια εντυπωσιακή ιστορία που θυμίζει περισσότερο εποχή Λουδοβίκων παρά σύγχρονη κατάσταση: ο Τραμπ πριν ορκιστεί σαν πρόεδρος των ΗΠΑ κυκλοφόρησε ένα κρυπτονόμισμα το οποίο λέγεται Trump Coin. Όταν κυκλοφόρησε έφτασε 80 δολάρια περίπου η αξία του. Μετά από λίγες μέρες που ορκίστηκε, η αξία του έφτασε γύρω στα 17 δολάρια. Αρά όσοι το πήραν τότε χάσανε κοντά στο 75% των χρημάτων που βάλανε. Αυτά λέγονται meme coins, δεν είναι σαν το bitcoin. Δεν μπορείς να κάνεις συναλλαγές, είναι καθαρά εκδόσεις ψηφιακές τις οποίες τις παίρνεις γιατί πιστεύεις ότι μπορείς να πουλήσεις περισσότερα στο μέλλον επειδή έχουν μια αξία κ.λπ. Να φανταστούμε τώρα το γεγονός: Κάποιος που ετοιμάζεται να ορκιστεί πρόεδρος των ΗΠΑ, βγάζει ένα νόμισμα από το οποίο θα πάρει λεφτά – γιατί θα πάρει από τις προμήθειες που είναι γύρω στα 100 εκ. Δολάρια – και μετά ορκίζεται σαν πρόεδρος. Και είναι κάποιοι οι οποίοι αγοράζουν το νόμισμα γιατί πιστεύουν θα βγάλουν λεφτά. Δηλαδή όλο αυτό δημιουργεί μια μεγάλη εικόνα για τα κρυπτονομίσματα, όχι για τα ψηφιακά των κεντρικών τραπεζών. Πως υπήρχε η καταραμένη δίψα τότε για χρυσό στο Φαρ Ουεστ; Θα είναι το σύγχρονο Φαρ Ουεστ».
