Λίγα λόγια για τον Ομότιμο Καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης Μηνά Σαματά

O Δρ. Μηνάς Σαματάς (στο εξής ΜΣ), αν και ακμαιότατος, είναι πλέον Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης (στο εξής ΠΚ). Διετέλεσε Καθηγητής του τμήματος Κοινωνιολογίας στο Ρέθυμνο, στο γνωστικό αντικείμενο «Πολιτική Κοινωνιολογία του Σύγχρονου Ελληνικού Κράτους», ενώ είναι αριστούχος του Τμήματος Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών από το ΑΠΘ. Κατάγεται από κρητική οικογένεια του Ηρακλείου, που έχει υποφέρει στα δύσκολα χρόνια μέχρι και τη δικτατορία. Αφού υπηρέτησε παρατεταμένη στρατιωτική θητεία (1973-1975), έκανε μεταπτυχιακές σπουδές με υποτροφία σε πανεπιστήμιο της Αμερικής. Το 1986 αναγορεύτηκε διδάκτορας κοινωνιολογίας από το New School for Social Research της Νέας Υόρκης (ΗΠΑ), με θέμα διδακτορικής διατριβής: «Ο Ελληνικός Γραφειοκρατισμός: ένα σύστημα κοινωνικο-πολιτικού ελέγχου» (με έπαινο). Τα έτη 1986-87 δίδαξε Κοινωνιολογία στο Kean’s College του New Jersey. Θα επιστρέψει ωστόσο στην πατρίδα το 1987 για να ενταχθεί στο δυναμικό του Τμήματος Κοινωνιολογίας του ΠΚ όπου και εκλέχτηκε σε όλες τις βαθμίδες ΔΕΠ μέχρι και την αφυπηρέτησή του. Από τότε μένει μόνιμα στο Ρέθυμνο για το οποίο νοιάζεται ως ενεργός πολίτης.

Τα επιστημονικά ενδιαφέροντα του ΜΣ είναι η Πολιτική Κοινωνιολογία, ο Γραφειοκρατισμός, η Δημόσια Διοίκηση, η Κοινωνία Πολιτών, η Κοινωνία της Πληροφορίας, η Ιδιωτικότητα, η Πολιτική κοινωνιολογία του Διαδικτύου και του Κυβερνοχώρου, η καθημερινή ποικίλη παρακολούθηση και η συλλογή κι επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων των πολιτών από κρατικές και υπερκρατικές υπηρεσίες, οργανώσεις και επιχειρήσεις, συγκριτικά σε διάφορες εποχές και κοινωνίες, οι μετά-αυταρχικές Κοινωνίες Παρακολούθησης στον Ευρωπαϊκό Νότο,τα Συστήματα Ασφάλειας και Παρακολούθησης και τα διαπλεκόμενα πολιτικά και επιχειρηματικά συμφέροντα σε μεγάλα πολιτικά και αθλητικά γεγονότα, π.χ. Ολυμπιακοί Αγώνες.

Επί δεκαετίες διετέλεσε κριτής σε πλήθος διεθνών επιστημονικών περιοδικών. Μεταξύ της πλούσιας συγγραφικής δραστηριότητας του ΜΣ με πολλά άρθρα σε διεθνή κι ελληνικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους συγκαταλέγονται: η μονογραφία “Surveillance in Greece”, η επιμέλεια του συλλογικού τόμου με τίτλο «Όψεις της νέας παρακολούθησης», όπου υπογράφει την Εισαγωγή και το κείμενο με τίτλο “Από τον έλεγχο της σκέψης στον έλεγχο της κυκλοφορίας; Η πολιτική επέκτασης και αντίστασης στις αστυνομικές κάμερες παρακολούθησης (CCTV) στη μετα-ολυμπιακή Ελλάδα”, η συνεπιμέλεια του συλλογικού τόμου “Surveillance and Democracy”, καθώς και το αυτοτελές πόνημά του με τίτλο «Το “Σούπερ-πανοπτικό” σκάνδαλο των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας 2004 και η παρακαταθήκη του» (Εκδόσεις Παπαζήση, 2016, σελ. 336), το οποίο φωτίζει το σκάνδαλο των Ολυμπιακών της Αθήνας του 2004 και πιο συγκεκριμένα το τεχνολογικό φιάσκο του συστήματος παρακολούθησης C4I (Διοίκηση, Έλεγχος, Συντονισμός, Επικοινωνία, Ολοκλήρωση), το οποίο σχεδιάστηκε από την αμερικανική εταιρία SAIC και ανατέθηκε υπεργολαβικά στη γερμανική εταιρία Siemens, και το οποίο δεν λειτούργησε κατά τη διάρκεια των Αγώνων, και για πολύ καιρό μετά από αυτούς, παρά το πολλών εκατομμυρίων κόστος του. Η μελέτη αυτή, επίσης, παρουσιάζει τα επιπρόσθετα συναφή σκάνδαλα, δηλαδή τις δωροδοκίες των Ελλήνων αξιωματούχων από τη Siemens, προκειμένου αυτή να διασφαλίσει τη σύμβαση για το C4I, όσο και τις παρατεταμένης χρονικής διάρκειας τηλεφωνικές υποκλοπές με θύμα την ελληνική κυβέρνηση. Ερευνώνται, επίσης, οι σοβαρές επιπτώσεις των παραπάνω σκανδάλων στην ελληνική εθνική κυριαρχία, τις ελευθερίες και τη δημοκρατία, αλλά και στο δημοσιονομικό έλλειμμα και την επακόλουθη χρεοκοπία της Ελλάδας. Στη βάση μιας κριτικής “παγκοσμιο-τοπικής” ανάλυσης, η φύση και η κληρονομιά αυτού του σκανδάλου συνδέεται με τη νεοφιλελεύθερη “ασφαλειοποίηση” που προέκυψε μετά την 11^η Σεπτεμβρίου, η οποία μεταμόρφωσε τους Ολυμπιακούς σε Αγώνες ασφάλειας, παρακολούθησης και κατανάλωσης, οδηγώντας στην απώλεια κάθε αληθινού ολυμπιακού πνεύματος, αναβιώνοντας έτσι τη συζήτηση για εναλλακτικούς, αγνούς Ολυμπιακούς Αγώνες.

Σημαντική ήταν και η συνεισφορά του ΜΣ στο συνέδριο και στην επιμέλεια του σχετικού Συλλογικού Τόμου «Η Κρήτη στον 21^ο Αιώνα», από τις εκδόσεις Πεδίο, 2018.

Απαύγασμα της διδακτικής, ερευνητικής και συγγραφικής προσφοράς του ΜΣ σε εκατοντάδες φοιτητές και φοιτήτριες αποτελεί ο πρόσφατα εκδοθείς τιμητικός τόμος γι’ αυτόν, τον οποίο επιμελήθηκαν δυο πρώην φοιτητές του, Καθηγητές πλέον σε πανεπιστήμια της αλλοδαπής, ο Γιάννης Θεοχάρης (Technical University of Munich) και ο Αντώνης Κανιαδάκης (Brunel University London), αμφότεροι απόφοιτοι του τμήματος Κοινωνιολογίας του ΠΚ. Ο τόμος αυτός όπως αναφέρεται στο εξώφυλλο είναι «προς τιμήν του Μηνά Σαματά» και φέρει τον άκρως ενδιαφέροντα τίτλο «Η Νέα Ψηφιακή Παρακολούθηση» (Εκδόσεις Παπαζήση, 2022, σελ. 494). Στον συλλογικό αυτό τόμο 24 επιφανείς κοινωνικοί επιστήμονες, μελετητές του φαινομένου της παρακολούθησης από 24 διαφορετικά πανεπιστήμια 12 χωρών, προσέφεραν κείμενά τους σχετικά με τη Νέα Ψηφιακή Παρακολούθηση προς τιμήν του συναδέλφου τους ΜΣ. Τα κείμενα αναλύουν την ψηφιακή παρακολούθηση των Big Data, των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης, των ψηφοφόρων,των καταναλωτών, την αστυνομική, του χώρου, του φύλου, των παιδιών, την παρακολούθηση στην πανδημία και τη βιοπολιτική παρακολούθηση.Αναδεικνύουν την ποικιλόμορφη και πανταχού παρούσα νέα ψηφιακή παρακολούθηση από κυβερνήσεις και εταιρείες, με μηχανισμούς τελευταίας ψηφιακής τεχνολογίας, με ή χωρίς τη συναίνεση των υποκειμένων, σε βάρος της ιδιωτικής τους ζωής αλλά και της δημοκρατίας.

«Αυτός ο τόμος, ο οποίος τιμά το έργο και την έμπνευση του Μηνά Σαματά, είναι μια συλλογή άρθρων που αποτελεί θαυμάσια μαρτυρία του πλούτου, της διεθνοποίησης και του εκλεκτικισμού του επιστημονικού πεδίου των Μελετών της Παρακολούθησης (Surveillance Studies), καθώς και των ακαδημαϊκών σχέσεων που έχει δημιουργήσει ένας κοινωνιολόγος με ταλέντο, ποικίλες εμπειρίες και προσωπική ποιότητα», γράφει στο οπισθόφυλλο ο διαπρεπής Ομότιμος Καθηγητής Κοινωνιολογίας στο MIT Δρ. Gary T. Marx.

Με βάση τα παραπάνω, σε ένδειξη αναγνώρισης για το πλούσιο ακαδημαϊκό επί 32 συναπτά έτη και κοινωνικό του έργο το ΠΚ τον ανακήρυξε Ομότιμο Καθηγητή του τμήματος Κοινωνιολογίας σε μια πολύ λιτή τελετή, στην οποία και παραβρέθηκα.

Όπως ανέφερε μιλώντας κατά την απονομή του τίτλου ο αντιπρύτανης Οικονομικών και Υποδομών του ΠΚ Δρ. Κωνσταντίνος Σπανουδάκης: «Ο Μηνάς Σαματάς ήρθε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης τη χρονιά που ιδρύθηκε το τμήμα στο οποίο εντάχθηκε, το 1987, το τμήμα Κοινωνιολογίας και μπορεί κανείς να πει ότι η εξέλιξη του ίδιου και του τμήματος κατά κάποιο τρόπο ταυτίστηκαν».

Επίσης ο ΜΣ, όπως τόνισε στην ομιλία της ομοτιμοποίησής του, δεν ξεχνά την κοινωνική του προέλευση και ένας βασικός λόγος που σπούδασε κοινωνιολογία είναι ακριβώς αυτός, τα βιώματα της παιδικής του ηλικίας. Παράλληλα με τα ακαδημαϊκά του καθήκοντα, ο ΜΣ ήταν και είναι ένα ενεργό μέλος της τοπικής κοινωνίας, συμμετέχει από την ίδρυσή του στον σύλλογο για την πρόληψη των τροχαίων ατυχημάτων και προσφέρει τις γνώσεις και την διεθνή εμπειρία του, όποτε του ζητήθηκε από άτομα ή φορείς, αρθρογραφώντας με παρρησία στον τοπικό και αθηναϊκό τύπο.

Ευχόμαστε στον Ομότιμο πλέον Καθηγητή και φίλο Μηνά Σαματά να παραμείνει ενεργός και δραστήριος στις επάλξεις των αγώνων για δημοκρατία, ισότητα και ισοπολιτεία. Του ευχόμαστε να έχει υγεία και να προσφέρει τις γνώσεις και την πλούσια ακαδημαϊκή εμπειρία του στην τοπική κοινωνία και όπου αλλού του ζητηθεί και να απολαύσει πλέον, αφιερώνοντας τους περισσότερο χρόνο, την οικογένεια και τους φίλους του.