• Ρεθεμνιώτισσες που στάθηκαν μητέρες για κάθε παιδί σε δύσκολες εποχές
Στη μάνα που γιορτάζει ό,τι και να γράψεις δεν αρκεί. Σκέφτηκα σήμερα να σταθούμε σε κάποιες Ρεθεμνιώτες που υπερβαίνοντας το καθήκον μιας μάνας, έκαναν παιδιά τους κι όσα άλλα πλάσματα που για διάφορους λόγους και καταστάσεις χρειάζονταν ειδική φροντίδα.
Η μάνα του στρατιώτη
Το πρώτο όνομα που έρχεται στο νου μου είναι της Μαρίας Παπαιωάννου. Από τις αγαπημένες μνήμες μιας ωραίας εποχής που ένοιωθα το Ρέθυμνο πατρίδα μου.
Ήταν μια μικρόσωμη, αεικίνητη γυναίκα, απροσδιορίστου ηλικίας. Κάθε της φράση έκρυβε σοφία και κάθε της βλέμμα ακτινοβολούσε αγάπη.
Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1897. Πατέρας της ήταν ο Νίκος Βιτσικουνάκης και μητέρα της η Μαρία Πωλογιώργη. Είχε την ατυχία να μην γνωρίσει την πατέρα της, που χάθηκε όταν η Μαρία ήταν δύο ετών. Έτσι τον ρόλο του αρχηγού της οικογενείας επωμίστηκε ο μεγάλος αδελφός Μανόλης 17χρονος τότε, που αφοσιώθηκε στην οικογένειά του και στον αγώνα να μορφώσει τα αδέλφια του.
Ο άλλος της αδελφός Πέτρος ακολούθησε καριέρα στρατιωτικού και έφθασε στον βαθμό του αντισυνταγματάρχου. Τραυματίστηκε δυο φορές στους πολέμους 1912-1913 και ήταν ένα από τα θύματα του εμφυλίου. Αυτό το γεγονός ήταν μια πληγή που σημάδεψε τον βίο της Μαρίας και διαμόρφωσε την ιδεολογία της. Μιλούσε για τον Πέτρο κι έκλαιγε ακόμα και στα βαθειά της γεράματα. Ίσως ο άτυχος αδελφός να ήταν και η αφορμή που η αξέχαστη συμπολίτισσα ήρθε τόσο κοντά στο στράτευμα και χαρακτηρίστηκε «Μάνα του Στρατιώτη».
Η αδελφή της Άννα τέλειωσε τη Χαροκόπειο σχολή Οικοκυρικών της Αθήνας ενώ η Μαρία ακολούθησε σπουδές στο Αρσάκειο απ’ όπου αποφοίτησε το 1917. Είχε μάλιστα την μεγάλη τύχη να υπογράφει ως κηδεμόνας της ο εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος, διότι την εποχή που σπούδαζε και τα δυο της αδέλφια υπηρετούσαν την πατρίδα…
Η Μαρία γεννήθηκε για να νοιάζεται τους πάντες. Σαν μάνα πραγματική.
Μια από τις φορές που έκανε τον γύρο της Φορτέτζας είδε ένα νέο παλικάρι να κάθεται σε μια πέτρα και να κλαίει με λυγμούς. Συγκλονισμένη τον πλησίασε και απαίτησε να μάθει τι το απασχολούσε. Εκείνο της είπε μέσα στα αναφιλητά του ότι είχε πεθάνει η μάνα του και δεν είχε τη δυνατότητα να της κάνει μια αξιοπρεπή κηδεία. Τότε η Μαρία του ζήτησε να περιμένει και σαν την αστραπή φρόντισε να εξασφαλίσει τα απαραίτητα για την κηδεία, κερδίζοντας την αιώνια ευγνωμοσύνη του νέου.
Η συμμετοχή της Μαρίας Παπαϊωάννου σε συλλόγους και σωματεία θα της εξασφάλιζε σίγουρα μια θέση στο βιβλίο Γκίνες. Είναι αναρίθμητοι οι φορείς που είχαν την τύχη να τους υπηρετήσει με αφοσίωση και απόλυτη ανιδιοτέλεια.
Πρωτοστάτησε και στα Συσσίτια της Κυρίας των Αγγέλων που πρωτολειτούργησαν στο ισόγειο της οικίας Πολύζου κι ήταν συγκινητική η προθυμία όλων που είχαν τη δυνατότητα να βοηθήσουν σε εξοπλισμό και προμήθειες εξυπηρετώντας αρχικά 50 οικογένειες.
Δεν αρνήθηκε επίσης τις υπηρεσίες της στην προσπάθεια του αείμνηστου επίσης παπα Γιάννη Πίττερη να στηρίξει την Παιδική Στέγη δίνοντας τη δυνατότητα σε τόσα παιδιά να σπουδάσουν και να είναι σήμερα επίλεκτοι συμπολίτες.
Στη Μαρία Παπαιωάννου απευθύνθηκε η Βιργινία Τσουδερού για την ευαισθητοποίηση οικογενειών να στηρίξουν άπορα παιδιά. Ηταν από τις πρώτες πρωτοβουλίες της ΧΕΝ κι η γυναίκα του σημερινού μας αφιερώματος δεν αρνήθηκε τη συμβολή της.
Όλοι όσοι την έζησαν έχουν να πουν ότι ποτέ δεν αρνήθηκε να βοηθήσει όσο δύσκολο και να ήταν.
Σαν μητέρα του Στρατιώτη βοήθησε πολλούς νέους σε δύσκολες στιγμές. Κανένας διοικητής δεν μπορούσε να της αρνηθεί όταν υπέβαλε αίτημα για στρατιώτη. Ακόμα και υψηλόβαθμοι αξιωματικοί έστεκαν με σεβασμό μπροστά της.
Έγραφε τις επιστολές αναλφάβητων σε παλιότερες εποχές, δίδασκε γραφή και ανάγνωση σε όσους είχαν διάθεση για μάθηση, πάντρευε ερωτευμένους, ξενυχτούσε αρρώστους, βοηθούσε οικογένειες στρατιωτών που δεν είχαν τρόπο συντήρησης, παρηγορούσε λυπημένους, κι ένα βράδυ με κρύο και βροχή έμεινε ξάγρυπνη πλάι στο νεκροκρέβατο στρατιώτη που πέθανε ξαφνικά για να τον συντροφέψει μέχρι να τον πάρουν για να ταφεί στην πατρίδα του.
Ήταν φυσικό να τύχει διακρίσεων από την V Mεραρχία, όπως τιμητική πλακέτα, μετάλλιο εξαιρέτων πράξεων και άλλα.
Είχε μια γενναιότητα μοναδική αυτή η γυναίκα. Και το έδειξε όταν πήγε να επισκεφθεί με ειδική άδεια τους αιχμαλώτους που είχαν συγκεντρώσει οι Γερμανοί στο Γυμνάσιο Αρρένων μετά τη Μάχη της Κρήτης.
Διαπίστωσε ότι το συσσίτιο ήταν βραστό ρύζι. Κάποιοι από τους κρατούμενους όμως είχαν απόλυτη ανάγκη να φάνε κρέας, καθώς έπασχαν από σοβαρές παθήσεις. Μάταια η Μαρία Παπαιωάννου ικέτευε τον διοικητή να της επιτρέψει να φέρει φαγητό στους αιχμαλώτους. Εκείνος ήταν κατηγορηματικός. Με χίλια βάσανα δέχτηκε να γίνει ένα γεύμα με μπριάμ. Άλλο που δεν ήθελε η Παπαϊωάννου. Συνεννοήθηκε με κάποιο γνωστό της και της πήγε δυο αρνιά που ο άνδρας της έκοψε σε μερίδες. Και σε λίγο δυο μεγάλες λαμαρίνες με τα χορταρικά και το κρέας πήγαιναν στο φούρνο.
Γεμάτη χαρά η φλογερή πατριώτισσα τις μετέφερε στο σχολείο. Ο φρουρός αμέσως ρώτησε αν υπήρχε άδεια. Η Παπαϊωάννου το διακινδύνευσε. Και μέχρι να γίνει διασταύρωση στοιχείων για την αποκάλυψη της αλήθειας, οι αιχμάλωτοι είχαν τελειώσει το γεύμα κι είχαν πάρει δυνάμεις.
Μικρά απλά περιστατικά που δείχνουν όμως το μεγαλείο της ψυχής αυτής της τόσο σημαντικής γυναίκας.
Όσοι την έζησαν μακαρίζουν την άγια ψυχή της έχοντας τόσα να πουν για το πολυσήμαντο έργο της που εκείνη σαν πραγματική Χριστιανή φρόντιζε να κρατά μακριά από κάθε δημοσιότητα. Αλλά ήταν τόσο το φως που ακτινοβολούσε από τον ήλιο της καλοσύνης της που σιγά-σιγά αποκαλύπτεται και μας γεμίζει απέραντο θαυμασμό και βαθειά ευγνωμοσύνη.
Στη Μαρία Παπαιωάννου οφείλεται η ανέγερση του ναού Αγίου Γεωργίου στο 44ο Σ.Π Ήταν όνειρο ζωής της και κατάφερε να το εκπληρώσει με πολλές προσωπικές θυσίες και συνεχή εποπτεία.
Η μάνα «Κουράγιο» Χαρίκλεια Δασκαλάκη
Από τις Μάνες «Κουράγιο» ξεχωρίζει πάντα η Χαρίκλεια Δασκαλάκη, η γνωστή ηρωίδα του Αρκαδίου που έδωσε τρείς γιους στον αγώνα. Ο πατέρας της Πέτρος ο Αρκαδιώτης, από τα Χάρκια, παλαίμαχος αγωνιστής του 1821, σκοτώθηκε στο κίνημα του 1858. Εκείνη πρέπει να γεννήθηκε στο Τολό άγνωστο πότε. Μαρτυρίες πάντως αναφέρουν ότι στα γεγονότα του Αρκαδίου θα πρέπει να ήταν πενήντα χρόνων.
Ο σύζυγός της, Μιχαήλ Αναγνώστης Δασκαλάκης, ήταν απόγονος του Δασκαλογιάννη. Απέκτησαν 13 παιδιά από τα οποία επέζησαν τέσσερις θυγατέρες και τρεις γιοι: Ο Γεώργιος, ο Αντώνιος και ο Κωνσταντίνος. Και οι τρεις σκοτώθηκαν πολεμώντας στην επανάσταση του 1866 χωρίς ποτέ η Δασκαλοχαρίκλεια να βαρυγκωμήσει γι’ αυτό.
Μάνα δεκάδων παιδιών
Κάθε φορά που ακούμε για γυναίκες μεγάλης κοινωνικής προσφοράς, που έγιναν μάνες δεκάδων εκατοντάδων παιδιών η σκέψη μας γεμίζει από Μαρία Λιονή. Την ακούραστη βοηθό του παπα Γιάννη Πίτερη στο θεάρεστο εκείνο έργο της «Παιδικής Στέγης».
Μια βαθειά χριστιανική αντίληψη χαρακτήριζε τη Μαρία Λιονή από τα παιδικά της χρόνια. Γεννήθηκε το 1905. Ήταν κόρη του Σπύρου Μανουσάκη (Γκιουστάκη) της Ασπασίας Λεντζάκη. Άνθρωπος φιλότιμος και με «τσαγανό» δεν ήθελε να μένει αμέτοχη στις δυσκολίες που περνούσε όλος ο κόσμος. Ήθελε και κείνη να προσφέρει. Έτσι βρέθηκε από τα μικρά της χρόνια καθισμένη στην φθαρμένη, από τη χρήση, καρέκλα της Νομαρχίας, να προσφέρει τις υπηρεσίες της, ως αρχειοφύλαξ, πάντα με το χαμόγελο. Κανένας δεν έφευγε χωρίς να εξυπηρετηθεί. Κι όλα αυτά, σε χρόνια που ο αναλφαβητισμός έκανε τους ανθρώπους ιδιαίτερα παράξενους, όταν βρίσκονταν σε δημόσια υπηρεσία και πολλές φορές άδικους όταν πίστευαν ότι όλα μπορεί να γίνουν με μια κίνηση των χεριών κατά μαγικό τρόπο. Η Μαρία Λιονή είχε τεράστια υπομονή και μπορούσε να εξηγήσει το κάθε τι στον άνθρωπο που ζητούσε τη βοήθειά της και να τον συμπαρασταθεί σαν να ήταν συγγενής της. Αυτή η αρετή την έκανε ιδιαίτερα αγαπητή στο περιβάλλον της και στους συναδέλφους της. Για όλους ήταν η αξιαγάπητη Μαρία, που είχε και μια εξαιρετική ομορφιά.
Έτσι τη βρήκε η Κατοχή αλλά εκείνη συνέχιζε να δείχνει αμέριμνη. Κι όμως δεν είχε νου παρά για τη λευτεριά της πατρίδας της. Όσο για το θάρρος της ήταν απαράμιλλο. Πως χωρούσε άραγε τόση γενναιότητα σε τόσο τρυφερό παρουσιαστικό ήταν ν’ απορείς.
Σαν αρχαιοφύλακας πρόσφερε σπουδαίες υπηρεσίες στην Αντίσταση. Σε καθημερινή βάση ο Χρίστος Τζιφάκης είχε την κίνηση της αρχειοθέτησης από τη Μαρία. Συνεργάτες της στη Νομαρχία τη θυμούνται να γράφει στη γραφομηχανή της το αντιστασιακό δελτίο. Στη γραφομηχανή της Νομαρχίας! Τι γενναία ψυχή έκρυβε η πανέμορφη εκείνη κοπέλα. Έτσι κατάφερε να σώσει και τη ζωή του Γιάννη Κουτσουράκη, παραπλανώντας τους καταχτητές, που τον αναζητούσαν ακόμα και στη Νομαρχία.
Εκεί πάντως που η Μαρία έκανε τους πάντες να «λαχταρίσουν», δίνοντας ρεσιτάλ ψυχραιμίας, ήταν μια μέρα που έκαναν «μπλόκο» στη Νομαρχία, οι Γερμανοί. Κάτι είχαν υποψιαστεί. Ένας Γερμανός μάλιστα πήγε και στάθηκε πάνω από τη Μαρία. Και κείνη χωρίς να ταραχτεί συνέχιζε απτόητη να γράφει το δελτίο της αντίστασης, σαν να μη συνέβαινε τίποτα. Η τόση ηρεμία δεν μπορούσε να πονηρέψει ούτε κι έναν καχύποπτο. Απογοητευμένοι έφυγαν οι Γερμανοί αφού δεν βρήκαν τίποτα το περίεργο. Και η Μαρία σαν να μην είχε συμβεί στο γραφείο της το επεισόδιο, τέλειωσε με την ησυχία της το κείμενο, και το έβαλε στην τσάντα της όπως κάθε βράδυ. Πήγε αμέσως μετά στη σπηλιά όπου είχε στηθεί τυπογραφείο. Η αντιστασιακή εφημερίδα τυπώθηκε και πάλι. Η μικρή Ατσιπουλιανή ηρωίδα είχε θριαμβεύσει για μια ακόμα φορά …Ο Τζιφάκης δεν ήξερε πολλές φορές πώς να επαινέσει τη γυναίκα αυτή που τον ξάφνιαζε με την τόλμη της και το αγωνιστικό της σθένος.
Κι ήρθε μετά ο αγώνας της για τα παιδιά της Στέγης.
Σ’ αυτή την Παιδική Στέγη η Μαρία Λιονή έμεινε αμέτρητες φορές άγρυπνη. Ακόμα και στο σπίτι μετέφερε την έγνοια της για κάθε πρόβλημα που αντιμετώπιζε ο χώρος αυτός που κάποιοι επιτελούσαν θεάρεστο έργο.
Ο Γιώργος Λιονής, ο ακριβός της σύντροφος, πολλές φορές αγανακτούσε. Μα θα την έχανε τελικά αν συνέχιζε να πάσχει για τους άλλους. Και την ίδια στιγμή έσπευδε κι ο ίδιος να βοηθήσει για να δει εκείνο το υπέροχο χαμόγελό της που ήταν σαν ευλογία Θεού.
Από το 1961, δόθηκε ολοκληρωτικά στο έργο της Παιδικής Στέγης. Ιδέες πολλοί έχουν. Επιμονή όμως στην υπηρεσία μια ιδέας πολύ λίγοι. Η Μαρία ήταν μεταξύ των ολίγων. Ήξερε να δουλεύει χωρίς να ακούγεται. Να προωθεί σκοπούς αθόρυβα. Ήταν ο στυλοβάτης του έργου. Στις πρώτες δύσκολες στιγμές το σπίτι της Μαρίας ήταν το καταφύγιο των παιδιών. Η Μαρία ήταν η υπομονετική αθόρυβη μητέρα, που βρισκόταν πάντα εκεί που έπρεπε στην ώρα της ανάγκης. …
Ποιος δεν την θυμάται να στέκεται στην πόρτα της, χαμογελαστή, έτοιμη να υποδεχτεί τον καθένα, να δώσει τη σωστή συμβουλή, να συμβιβάσει τα ασυμβίβαστα.
Και που δεν πρωτοστάτησε και πέρα της Παιδικής Στέγης η Μαρία Λιονή. Παρούσα στον αγώνα για το Κέντρο Νεότητας στον Τίμιο Σταυρό, παρούσα στη ΧΕΝ, παρούσα σε κάθε έργο καλό και αγαθό …
Με τις αχώριστες φίλες και συνεργάτιδες στα έργα αγάπης, Κωστούλα Τζέτζου και Θεανώ Μακρή βρέθηκαν στο μοιραίο λεωφορείο, ιδιοκτησίας Γεωργίου Λιονή και Μιχ. Δημητρακάκη 24 Αυγούστου 1970. Πήγαιναν στο Ηράκλειο για να αφαιρεθούν οι πινακίδες του οχήματος και να αντικατασταθεί με καινούργιο.
Ήταν 2.30 το μεσημέρι όταν το αυτοκίνητο, κάτω από αδιευκρίνιστες συνθήκες, βρέθηκε σε γκρεμό της Δαμάστας. Η Μαρία Λιονή με τις δυο αχώριστες φίλες της, πέταξαν στους κόλπους των μακάρων, που είχαν θέση, χάρις στο μεγάλο έργο τους. Οι λοιποί επιβάτες, τέσσερις ήταν, τραυματίστηκαν σοβαρά.
Η κηδεία των τριών γυναικών έγινε μέσα σε κλίμα οδύνης.
Η μάνα της προσφοράς
Η Λέλα Κούνουπα ήταν επίσης η μάνα για κάθε προσφυγόπουλο. Με το απέραντο χαμόγελό της και την αστείρευτη αγάπη της έδινε χαρά στα τυραννισμένα πλασματάκια. Κι αυτά μεγαλώνοντας εύχονταν γι’ αυτή με ευγνωμοσύνη, μέχρι το τέλος και της δικής τους ζωής.
Η Μάνα της Κρήτης είχε τα ίδια χαρακτηριστικά παντού. Σε καιρούς κρίσιμους εκανε τη νύχτα μέρα ιδιαίτερα αν είχε «δασκαλάκια». Σηκωνόταν νύχτα να ετοιμάσει βουργιάλι για τα παιδιά της που σπούδαζαν στην πόλη. Κι αν έχανε το λεωφορείο ξεκινούσε με τα πόδια, χωρίς δεύτερη σκέψη, έφθανε στο Ρέθυμνο, άφηνε τα φαγητά και ξανά πίσω στο σπίτι. Αυτό γινόταν αδιακρίτως καιρού και συνθηκών.
Εκεί που η μάνα μεγαλούργησε ήταν σε περίοδο πολέμων.
Μια μάνα έκανε και την πρώτη πράξη αντίστασης μετά τη Μάχη της Κρήτης. Ήταν η Ευαγγελία Πολιουδάκη. Ετοίμαζε το κόλλυβο για τα τριήμερα του γιου της που είχε εκτελεστεί από τους Γερμανούς. Κάποιοι από τους εισβολείς μπήκαν στην αυλή της και βλέποντας το πιάτο κάποιος το κλώτσησε και όλο το στάρι χύθηκε στην αυλή. Τότε η Ευαγγελία, θεριό μονάχο, άρπαξε ένα ξύλο και όρμησε στον Γερμανό.
«Σκύλε του φώναξε ούτε στο μνημόσυνό του δεν αφήνετε το παιδί μου ήσυχο;» Αμέσως δέχτηκε τις ριπές από τη συνοδεία του Γερμανού κι έπεσε νεκρή.
Και τι να πούμε για τη «μάνα» του αντάρτη την περίφημη Μίναινα, γυναίκα του Μίνωος Αποστολάκη, γιου του περίφημου «Τσαούση» που είχε κανονίσει, αγωνιζόμενη πλάι στον άνδρα της, κάθε αντάρτης και κυνηγημένο, που ζητούσε καταφύγιο στην Αρχαία Ελεύθερνα να βρίσκει το τραπέζι στρωμένο, χωρίς παρουσία τρίτου. Αυτό γινόταν συνέχεια κι έτσι κάθε αντάρτης τη θεωρούσε μάνα του.
Ο πόνος της μάνας
Πόσες και πόσες ξεχωριστές περιπτώσεις μάνας θα είχαμε να περιγράψουμε. Χαρακτηριστική και η μάνα αυτή που περιγράφει σε έκθεσή του για τις καταστροφές των ναζί και ο Νίκος Καζαντζάκης.
«Σε ένα κεφαλοχώρι, Μεσκλά το λένε, μια γρια έκρυβε με κίνδυνο τη ζωή της δύο Εγγλέζους. Μια μέρα οι Γερμανοί τους ανακάλυψαν και τους έπιασαν. Η γριά τρέχει στον άγριο Γερμανό φρούραρχο. Στάθηκε αγέρωχη μπροστά του και του λέει: Να ξέρεις κομαντάντε πως όλες οι μανάδες στον κόσμο πονούνε και αυτός ο πόνος θα φάει τη Γερμανία. Στεκόταν απάνω σε μια πέτρα απόξω από το καμένο σπίτι της η γριά τούτη και μας μιλούσε με ορθό το κεφάλι κουρελιασμένη σαν φάντασμα. Τι δύναμη λοιπόν έχει η ψυχή του ανθρώπου και πως μπορεί να νικήσει το θάνατο συλλογιζόμουν. Τολμώ και την ρωτώ και τι σου απάντησε ο κομαντάντε. Τίποτα, έδωσε εντολή να με πετάξουν έξω. Και αφού σκότωσαν τους Άγγλους, το άλλο βράδυ ξαναήρθαν στο σπίτι μου. Σκότωσαν τους δύο γιους μου και μου έκαψαν το σπίτι. Το ίδιο βράδυ ξημερώνοντας πια ήλθαν δύο Εγγλέζοι που τους κυνηγούσαν οι Γερμανοί. Κάπνιζε ακόμη το σπίτι μου. Και εγώ είχα τρυπώσει σε μια γωνιά και έκλαιγα. Με άκουσαν οι Εγγλέζοι. Ζύγωσαν. Ψωμί, μου φωνάζουν, ψωμί. Οι χωριανοί μου είχαν δώσει μια κουλούρα κριθαρόψωμο αλλά εγώ πού να έχω όρεξη για να φάω. Τους το έδωσαν το ψωμί. Κρύωναν, τους έδωκα και μια κουβέρτα και τους έβαλα στη γωνιά μου να κοιμηθούν.
– Γιατί τα ΄καμες όλα αυτά, ρώτησα. Οι Εγγλέζοι δεν φταίγαν που σκότωσαν τους γιους σου;
– Το ‘κανα, αποκρίθηκε, γιατί είχαν κι αυτοί μανάδες, κατέχω ίντα θα πει πόνος της μάνας».
