Ίδρυσε και το τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης
«Μέσα στην οικογενειακή ομάδα βρίσκουμε τις ρίζες του νέου ανθρώπου, τις ποτίζουμε με λαχτάρα, με την επιστήμη, με ευθύνη και θωρακίζουμε το αυριανό …ενήλικο άτομο με ψυχική υγεία, με δύναμη για ν’ αντιμετωπίσει θαρρετά τις δυσκολίες της ζωής με τις αναγκαίες θετικές επιλογές του».
Ήταν μια σημαντική γυναίκα η Μαρία Χουρδάκη, που ο ερευνητής δεν ξέρει από ποιο σημείο ν’ αναδείξει την προσωπικότητά της. Πρωτοπόρος σε προσπάθειες, με επίκεντρο τον άνθρωπο, που εξελίχθηκαν σε θεσμό, ταγός σε παιδαγωγικές μεθόδους που άνοιξαν νέους δρόμους στην εκπαιδευτική κοινότητα, υπέρμαχος της ειρήνης, η εκλεκτή Ρεθεμνιώτισσα διέγραψε μια λαμπρή τροχιά στην επίγεια πορεία της που ξεπέρασε τα ελληνικά σύνορα. Ήταν από τις πρώτες ψυχολόγους στην Ελλάδα κι εκείνη που πρωτοστάτησε στην οργάνωση του πρώτου αυτόνομου τμήματος ψυχολογίας, το 1987, που έγινε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης στο Ρέθυμνο.
Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1918, από μια οικογένεια που συντηρούσε όλες τις παραδοσιακές αξίες και είχε σαν αρχή τον σεβασμό στον συνάνθρωπο και την προσφορά χείρας βοηθείας σε κάθε του ανάγκη. Για την οικογένεια Παπαδάκη, γόνος της οποίας ήταν και η Μαρία θα είχαμε πολλά να γράψουμε.
Ο αδελφός της Κωστής αν και είχε ένα λαμπρό μέλλον στη δημοσιογραφία, δεν δίστασε με την έκρηξη του πολέμου το 1940, να κάνει τη μεγάλη υπέρβαση για τη λογική κάθε ανθρώπου που αποφασίζει με βάση το ατομικό του συμφέρον. Γύρισε την πλάτη σε μια θέση ανταποκριτή στο Λονδίνο, με απόλυτη ασφάλεια στα μετόπισθεν για να τρέξει στην πρώτη γραμμή και να πολεμήσει κάτω από εντελώς αντίξοες συνθήκες. Πρόλαβε να στείλει μια ανταπόκριση «κάπου από το μέτωπο», αλλά ο θάνατός του έκοψε το νήμα της ζωής στα 28 του χρόνια. Έπεσε στις 4 του Νοέμβρη 1940 στο Νεστόριο της Καστοριάς και θεωρείται ο πρώτος νεκρός ανταποκριτής του μετώπου.
Ο άλλος της αδελφός Μιχαήλ είναι ο βασικός χρονογράφος του Ρεθύμνου. Οφείλουμε στην πολυγραφότατη πένα του ιστορικά στοιχεία για μορφές του τόπου, για τις κοινωνικές συνθήκες της εποχής ανατολές του περασμένου αιώνα, για την πρώτη παρέλαση αποκριάτικου άρματος, αλλά και σπάνια στοιχεία για χωριά του νομού. Ο ίδιος πρωτοστάτησε για ν’ αναδείξει το ματωμένο χρονικό της Λαμπηνής και να συμβάλει στην καθιέρωση της επετείου με επίσημες εκδηλώσεις.
Η Μαρία είχε να πάρει από όλη την οικογένεια ερεθίσματα που καθόρισαν τη μετέπειτα δράση της. Ο Κωστής ήταν αυτός που την επηρέασε βαθύτατα και η μεγάλη αφορμή για ν’ αφοσιωθεί στους αγώνες των ειρηνιστικών κινημάτων.
Η απώλειά του σημάδεψε την πρώτη της νιότη και ζήτησε στη γνώση διέξοδο στον βαθύ της πόνο. Η Φιλοσοφική σχολή της έδωσε το πρώτο της πτυχίο, αλλά σύντομα συνειδητοποίησε πως δεν την κάλυπτε απόλυτα. Άνθρωπος της δράσης η Μαρία δεν μπορούσε να υποταχθεί στους κανόνες της θεωρίας και του βασικού στοχασμού, χωρίς να τους μετουσιώνει σε έργο.
Μια καρμική σχέση
Ο γάμος της με τον Δημήτρη Χουρδάκη, μαθηματικό με σπουδές Αρχιτεκτονικής είχε καρμική επίδραση στη ζωή της. Ανοικτό μυαλό και αυτός, πρωτοπόρος για την εποχή του, διέγνωσε έγκαιρα τον ανήσυχο χαρακτήρα της και τη δίψα της για το υπέρτατο και της πρότεινε να φύγουν μαζί στο εξωτερικό για περαιτέρω σπουδές στο αντικείμενο της επιστήμης του καθένας. Η Μαρία συνέχισε τις σπουδές της στη Γενεύη, στο Ινστιτούτο J. J. Rousseau σε θέματα Ψυχολογίας και Παιδαγωγικής. Ευτύχησε να κάνει πρακτική πλάι στον επιφανή καθηγητή Dubosson ως ψυχολόγος σε τμήμα παιδιών με ειδικές ανάγκες. Οι σπουδές στη Γενεύη της έδωσαν πολλά σ’ ό,τι αφορά την τεχνική και μεθοδολογία της τότε νέας επιστήμης, της Ψυχολογίας. Ωστόσο, δεν αρκέστηκε σε αυτές. Συνέχισε τις σπουδές της στο Παρίσι, που την εποχή εκείνη αποτελούσε το θερμοκήπιο, το σταυροδρόμι των θεωρητικών επιστημών: Φιλοσοφία, Ψυχολογία, Κοινωνιολογία. Στο Παρίσι, φοιτά στο Ινστιτούτο Ψυχολογίας της Σορβόννης. Παράλληλα, φοιτά στο Ινστιτούτο Επαγγελματικού Προσανατολισμού (Institut de l’ Orientation Professionnelle), ενώ είχε ήδη γράψει σχετικό βιβλίο (το οποίο είχε βραβευτεί). Πέρα από τις σπουδές της, στο Παρίσι παρακολούθησε τις ανεπανάληπτες συζητήσεις των διανοούμενων της εποχής που γίνονταν στα μεγάλα βιβλιοπωλεία. Εκεί γινόταν η συνάντηση των Sartres, Simone de Bouvoir, Louis Aragon, Henri Wallon, Joliot Curie κ.ά. Αυτοί και πολλοί άλλοι έρχονταν τακτικά στο Πανεπιστήμιο, δημιουργώντας αφόρμηση για έναν πλούσιο διάλογο, που έγινε τελικά το καλύτερο Πανεπιστήμιό της.
Οι εμπειρίες αυτές σε συνδυασμό με τις συζητήσεις που είχε ζήσει στο περιβάλλον του αδελφού της Κωστή που την έπαιρνε πάντα μαζί του σε συναντήσεις με διανοούμενους της εποχής, στάθηκαν καθοριστικές στην οριοθέτηση της ιδεολογικής της ταυτότητας.
Με όλες αυτές τις σκέψεις, τους προβληματισμούς και τη βαθειά ψυχική ανάγκη να προσφέρει έρχεται στην Αθήνα το 1960 και αρχίζει αμέσως τη δράση της με διαλέξεις γύρω από τη νέα επιστήμη της Ψυχολογίας και την αξία της ψυχικής υγείας. Θέλοντας να τονίσει τον ρόλο της οικογένειας ως προς τη διαμόρφωση της ψυχικής υγείας του παιδιού, στράφηκε προς την ίδρυση των Σχολών Γονέων.
Ίδρυση Σχολών Γονέων
Στις 17 Γενάρη του 1962 έγινε η πρώτη διάλεξη για τις Σχολές Γονέων στην Αθήνα, μετά την οποία ακολούθησε η εγγραφή 300 Αθηναίων, που ήθελαν να παρακολουθήσουν τις εργασίες της και τη συμβουλευτική της (παγκόσμιο ρεκόρ). Στη συνέχεια, ιδρύει τον Πανελλήνιο Σύνδεσμο Σχολών Γονέων, ένα μορφωτικό σωματείο που συντονίζει τη λειτουργία των Σχολών Γονέων σε όλη την Ελλάδα, το οποίο λειτουργεί με επιτυχία μέχρι σήμερα.
Το 1964 προσκλήθηκε στο Παρίσι από τον Andre Isambert, πρόεδρο των Σχολών Γονέων της Γαλλίας και υπέγραψε ως εκπρόσωπος της Ελλάδας την ιδρυτική πράξη της FIEP (International Federation for Parents’ Education – Διεθνής Ομοσπονδία για την Εκπαίδευση των Γονέων).
Θυμάμαι πόση απήχηση είχε η αρθρογραφία της στο περιοδικό «Γυναίκα» με παιδαγωγικό πάντα περιεχόμενο, επαναστατικό για τα δεδομένα της εποχής. Η Μαρία Χουρδάκη μισούσε τον αυταρχισμό όπου τον διέκρινε και κυρίως στον χώρο της εκπαίδευσης. Πίστευε ότι ένας ελεύθερος άνθρωπος σκέπτεται υγιέστερα και γίνεται καλύτερος πολίτης.
Απόρροια της πεποίθησης αυτής ήταν το πρώτο «αντιαυταρχικό σχολείο» που δημιούργησε με την παρότρυνση μελών των σχολών Γονέων. Τα εκπαιδευτήρια «Χουρδάκη» αποτελούν πάντα ένα μικρό, οικογενειακό σχολείο με πρωταρχικό σκοπό τον σεβασμό στην προσωπικότητα του παιδιού.
Πρωτοπόρος στον τομέα της ψυχικής υγείας
Η Μαρία Χουρδάκη αναζητώντας τομείς πέρα από την οικογένεια, στους οποίους και η πρόληψη της ψυχικής υγείας θεωρείται αναγκαία, στράφηκε προς το εκπαιδευτικό σύστημα γιατί θεώρησε ότι δεν επιτελεί το χρέος του, σ’ ό,τι αφορά την ψυχική υγεία των μαθητών. Πίστευε ότι η παιδεία μας ασχολείται κυρίως με το γνωστικό τομέα, παραβλέποντας το μέγα θέμα της ψυχικής υγείας.
Τα αποτελέσματα αυτά της άνοιξαν τον δρόμο να μελετήσει και να οργανώσει το μέγα θέμα της πρόληψης των ναρκωτικών. Η Μαρία Χουρδάκη έφτασε τελικά στην άποψη που διατυπώνει στα βιβλία της, ότι αν το υπουργείο Παιδείας οργάνωνε με πληρότητα το σύστημα του σχολείου, τα παιδιά φεύγοντας από το σχολείο αυτό δεν θα έπαιρναν ποτέ τον δρόμο προς το υπουργείο Υγείας. Όλα αυτά την οδήγησαν στην οργάνωση δικού της συστήματος Πρόληψης των Ναρκωτικών, που καθώς ενημέρωσε την FIEP, Unesco κ.ά., πήρε την ονομασία «Hourd System».
Κι όπως είχε πάντα ανοικτά τα μάτια της ψυχής της στον άνθρωπο και στα προβλήματά του διαπίστωσε κάποια στιγμή ότι η εκλογή του κατάλληλου επαγγέλματος αποτελεί οπωσδήποτε στοιχείο ψυχικής υγείας.
Μας γνώρισε τον επαγγελματικό προσανατολισμό
Η διαπίστωση αυτή έστρεψε τη Μαρία Χουρδάκη προς τη μελέτη και την ανάπτυξη του Επαγγελματικού Προσανατολισμού, άγνωστου κι αυτού, ως τότε, στη χώρα μας. Πέρα από το βιβλίο της και τις ειδικές σπουδές της στο θέμα του Επαγγελματικού Προσανατολισμού, ιδρύει το «Κέντρο Επαγγελματικού Προσανατολισμού», σε συνεργασία με την ψυχολόγο Μελίνα Σταύρου. Οργάνωσε σεμινάρια, έκανε πολλές διαλέξεις στο θέμα αυτό και συνέχισε με πολλούς συναδέλφους τη μελέτη του θέματος, την έρευνα και τη συμβουλευτική εφήβων. Κατά καιρούς, υπέβαλλε ειδικές προτάσεις για την εφαρμογή του Επαγγελματικού Προσανατολισμού στο σχολείο, στους υπουργούς Παιδείας.
Πλούσιο συγγραφικό έργο
Η Μαρία Χουρδάκη είχε συγγράψει πολλά βιβλία:
- Επαγγελματικός Προσανατολισμός. Συμβολή της Ψυχολογίας στην εκλογή του επαγγέλματος. Αθήνα, 1951.
- Εισαγωγή στην Χαρακτηρολογία. Αθήνα, 1957.
- Προβλήματα Αγωγής του Παιδιού. Διασκευή από τη Γαλλική. Εκδόσεις Κένταυρος, 1957.
- Δείκτης Νοημοσύνης και Περιβάλλον. Διδακτορική Διατριβή. Αθήνα, 1962.
- Εισαγωγή στην Οικογενειακή Ψυχολογία. Από την Ψυχολογία των Γονέων στην Ψυχολογία του Παιδιού. Αθήνα, 1966.
- Πανδέκτης Σπουδών – Επαγγελματικός Προσανατολισμός. Έκτος Τόμος. Εκδόσεις Codex. Αθήνα, 1966.
- Σύγχρονα Θέματα Οικογενειακής Ψυχολογίας (σε συνεργασία με την Fernande Isambert, της Σχολής Γονέων Παρισιού. Αθήνα, 1972.
- Σύγχρονα Θέματα Οικογενειακής Ψυχολογίας (Β’ έκδοση). Αθήνα, 1975.
- Θέματα Οικογενειακής Ψυχολογίας για Γονείς (πολυγραφημένο). Τόμος Ι «Η ψυχολογία των ανηλίκων στην οικογένεια» (έκδοση Σχολής Γονέων). Αθήνα, 1979.
- Σχολές Γονέων στην Ελλάδα (1962-1979). Αφιέρωμα στο έτος του παιδιού. Αθήνα, 1979.
- Οικογενειακή Ψυχολογία. Διάλογοι σε θέματα παιδιού, εφήβου, γονέων. Εκδόσεις Γρηγόρη. Αθήνα, 1982.
- Φιλοσοφία και αρχές εργασίας στις Σχολές Γονέων του τόπου μας. Πανελλήνιο Συνέδριο Σχολών Γονέων. Αθήνα, 1984.
- Εκπαίδευση για την Ειρήνη. Ρέθυμνο, 1986.
- Θέματα Προετοιμασίας για Γάμο – Συμβίωση και Σχέσεις στην Οικογένεια (με τις Μελίνα Σταύρου και Αίθρα Μαρούδα). Αθήνα, 1989.
- Ναρκωτικά – Πρόληψη. Πρωτογενής Τομέας. Εμπειρίες – Προτάσεις. Εκδόσεις Γρηγόρη, 1992.
- Ψυχολογία της Οικογένειας, εξελικτική, σχολική, εφηβείας. (βελτιωμένη έκδοση του βιβλίου ‘Οικογενειακή Ψυχολογία’). Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 1995.
- Ναρκωτικά – Πρόληψη – Εκπαίδευση της Οικογένειας – Σχολές Γονέων. Σχολική Πράξη. Εμπειρίες, Συμπεράσματα. Εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, 1995.
- Οικογενειακή Ψυχολογία: Εξελικτική-Νηπιακή-Σχολική-Εφηβείας-Τρίτης Ηλικίας. Εκδόσεις Leader Books, 2000.
- Ναρκωτικά. Πρωτογενής Τομέας. Εκδόσεις Leader Books, 2000.
Αμέτρητα και τα άρθρα της που δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά και εφημερίδες.
Αξίζει επίσης να αναφέρουμε τις πολυάριθμες διαλέξεις που πραγματοποίησε σε ολόκληρη την Ελλάδα, για τη διάδοση της επιστήμης της Ψυχολογίας. Πήρε μέρος και οργάνωσε αρκετά συνέδρια, Πανελλήνια και Διεθνή.
Από τα μεγάλα της όνειρα ήταν να δημιουργηθεί Πανεπιστημιακό Τμήμα Ψυχολογίας στο Ρέθυμνο. Όπως γινόταν με κάθε της στόχο είδε το όνειρό της να πραγματοποιείται ύστερα από δεκαετείς προσπάθειες (1976-1986) με το υπουργείο Παιδείας και τους αρμόδιους Υπουργούς. Το τμήμα αυτό ήταν και το πρώτο που ιδρύθηκε στην Ελλάδα κι εκείνη υπήρξε πρώτος Πρόεδρος. Το 1995 της απονεμήθηκε ο τίτλος της Επίτιμης Προέδρου του Τμήματος.
Η Μαρία Χουρδάκη τιμήθηκε πολλές φορές για το έργο της. Από την Ακαδημία Αθηνών, τον Ερυθρό Σταυρό (Χρυσούς Σταυρός), από τη Διεθνή FIEP, από τα Πανεπιστήμια, από τον Σύλλογο Ελλήνων Ψυχολόγων, από σωματεία, από Δήμους, από Κοινότητες και το σπουδαιότερο, όπως συνήθιζε να λέει, από την αγάπη του ανθρώπου.
Κοντά πάντα στα κινήματα ειρήνης
Η Μαρία Χουρδάκη έκρυβε πάντα ένα μεγάλο παιδί μέσα της και όσες φορές κι αν δοκιμάστηκε η αντοχή της από τις ανθρώπινες αδυναμίες ή από συμπεριφορές που ήταν ξένες στις προθέσεις της αντιδρούσε με στωικότητα φιλοσοφώντας το γεγονός γεμάτη ανεξικακία.
Αυτό που δεν συγχωρούσε ήταν η επεκτατική διάθεση λαών σε βάρος άλλων ανυπεράσπιστων. Και πάνω σε μια τέτοια συζήτηση με τον γνωστό μουσικοσυνθέτη Μπάμπη Πραματευτάκη του έδωσε δειλά-δειλά κάποιους στίχους της για την ειρήνη τον ήλιο της ζωής, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά.
Σήμερα αγωνιζόμαστε για σένα Ειρήνη
για να μην ξαναζήσουμε πολέμου συμφορές,
σήμερα ατενίζουμε το φως της μέρας με ελπίδα,
σήμερα μαλακώνει η άγρια νύχτα μιας ζωής
και ξαστερώνει ο ουρανός.
για σένα Ειρήνη
ήλιε της ζωής.
Εκείνος εμπνεύστηκε αμέσως κι ένα απόγευμα που η Μαρία Χουρδάκη ήταν στο Ρέθυμνο την κάλεσε σπίτι του ν’ ακούσει το πρώτο σχεδίασμα. Εκείνη έσπευσε με την αχώριστη φίλη της Ελένη Ανυφαντάκη κι όπως περίμενε ν’ ακούσει τις πρώτες νότες ψέλλισε γεμάτη αμηχανία «Να ‘ξερες Μπάμπη αισθάνομαι σαν μαθήτρια αυτή τη στιγμή».
Κάθε φορά που μιλούσαμε επέμενε ότι και μια λέξη γύρω από την ειρήνη κι ένα άρθρο που να την προασπίζεται είναι κέρδος για τις γενιές που έρχονται.
Ο μεγάλος της καημός ήταν πάντα ο αδελφός της ο Κωστής. Κι όταν διοργανώσαμε τις εκδηλώσεις τύπου προς τιμήν του με τόση επιτυχία η Μαρία Χουρδάκη δήλωνε πως ήταν μια δικαίωση.
Όταν για λόγους που δεν είναι της παρούσης καταργήθηκε ο θεσμός μετά από 14 χρόνια ετήσιας διοργάνωσης η Μαρία Χουρδάκη απάντησε στο «γιατί» μας με μια επιστολή βάλσαμο στην πληγή. Ο χρόνος δικαιώνει κάθε παράγραφο εκείνης της επιστολής και ‘μεις πήραμε ένα ακόμα μάθημα ζωής από τον σοφό της λόγο. Ευτυχώς που από διαφορετική οδό ο Κωστής Παπαδάκης τιμάται πλέον από το φορέα που θέσπισε τις εκδηλώσεις τύπου κι έτσι τίποτα δεν χάθηκε. Και μέσα από την πρωτοβουλία αυτή κάνουμε πια το καλύτερο μνημόσυνο όχι μόνο στον ήρωα δημοσιογράφο αλλά και στην αδελφή του Μαρία που τον λάτρευε. Κι όταν τραγουδάμε την «Ειρήνη» της είναι σαν να τη βλέπουμε από τη γειτονιά των αγγέλων να μας χαμογελά με αγάπη και ικανοποίηση επειδή ζει πάντα στη σκέψη μας.
Αλλά πως θα μπορούσε να χαθεί στη λήθη μια μορφή όπως αυτή της Μαρίας Χουρδάκη που τίμησε τον τόπο της και του πρόσφερε μια ακόμα πηγή γνώσης στο ανώτατο πνευματικό ίδρυμα του νησιού μας;
Πώς να ξεχαστεί η γυναίκα που έστειλε τους γονείς στα θρανία για να γίνουν καλύτεροι, μας δίδαξε σεβασμό στην προσωπικότητα του παιδιού και έδειξε δρόμους για να γίνουν οι άνθρωποι πιο ευτυχισμένοι και πιο δημιουργικοί μακριά από εξαρτήσεις και δολερούς… παραδείσους.
Mπορείτε ν’ ακούσετε το τραγούδι «Ειρήνη Ήλιε της Ζωής» της Μαρίας Χουρδάκη σε μουσική Μπάμπη Πραματευτάκη στο παρακάτω link
