Κηδεύεται σήμερα το πρωί στον Χολαργό
Ήταν μια αξέχαστη εποχή για το Ρέθυμνο οι δεκαετίες 1960-70. Κάποιοι συμπολίτες είχαν αφιερωθεί στην ανάδειξη της τοπικής ιστορίας όπως οι Μιχαήλ Μυρ. Παπαδάκις, Σταύρος Κελαϊδής, Ιωάννης Ευθ. Τσουδερός, Πολύβιος Τσάκωνας, Βασίλης Σπανδάγος κ.ά.
Το κέντρο όμως που έσμιγαν οι σημαντικές αυτές πένες ήταν ο Προμηθέας Πυρφόρος. Το περιοδικό που άφησε εποχή τόσο επί Γεωργίου Δαφέρμου στο πηδάλιο της έκδοσης όσο και επί διευθύνσεως του γιου του Λευτέρη.
Σ’ αυτό το περιοδικό ξεκίνησαν τα άρθρα του Στέργιου Μανουρά, που επεκτάθηκαν σύντομα και σε άλλα σπουδαία επιστημονικά περιοδικά που και μόνο η αναφορά τους στο όνομά του ήταν μεγάλη διάκριση.
Και θυμάμαι τον αείμνηστο Παπαδάκι να μου λέει: «Πόσο καμαρώνω τον Μανουρά. Έχει μια φλόγα αυτό το παιδί. Ξέρει τι ψάχνει και πώς να είναι βέβαιος ότι προσεγγίζει το αληθές. Έχει μέθοδο. Να τον προσέχεις σε όσα γράφει και να στηρίζεσαι στα γραπτά του. Έχω αντιληφθεί ότι τίποτα δεν δίνει στη δημοσιότητα αβασάνιστα…».
Αυτό το «παιδί» εξελίχθηκε σε μια από τις σημαντικότερες μορφές των Κρητικών Γραμμάτων.
Είχε καταγωγή από τα Ανώγεια αλλά και από το Άνω Μέρος.
Η μητέρα του πατέρα του ήταν από την επαρχία Αμαρίου και παντρεύτηκε Ανωγειανό. Μια μεγάλη περιουσία που χρειαζόταν σωστή διαχείριση υποχρέωνε τον Ανωγειανό πρόγονο του Στέργιου να πηγαίνει συχνά στο Άνω Μέρος για έλεγχο και αξιοποίηση της σοδιάς.
Ο Στέργιος ξεκίνησε το σχολείο του στο Ρέθυμνο. Γράφτηκε τα 1940 στην Α Δημοτικού.
Με την κήρυξη του πολέμου ο πατέρας του Στέργιου και δυο αδέλφια του ακόμα που είχαν επιστρατευθεί έφυγαν για να εκπληρώσουν το χρέος τους στην πατρίδα. Και Νοέμβριο μήνα του ’40, υποχρεώθηκαν οι γέροι γονείς και τα γυναικόπαιδα της οικογένειας να καταφύγουν στο Άνω Μέρος παρά το γεγονός ότι δεν είχαν δικό τους σπίτι. Φιλοξενήθηκαν αρκετό διάστημα στη διάρκεια της Κατοχής. Εκεί ο μικρός Στέργιος συνέχισε τα μαθήματά του με δάσκαλο τον Μανόλη Φουρφουλάκη και τη Κλεονίκη Μοσχοβίτου. Στο Άνω Μέρος τέλειωσε μέχρι και τη μισή Τετάρτη δημοτικού.
Βρέθηκε ξανά στο χωριό το καλοκαίρι του ’44 με όλη την οικογένεια που είχε πλέον αρχηγό τη γιαγιά αφού ο παππούς είχε πριν λίγο καιρό φύγει από τη ζωή.
Ο Στέργιος Μανουράς έζησε όλα τα φρικτά γεγονότα της 22ας Αυγούστου 1944 και μας τα ιστορεί με μια συγκλονιστική αφήγηση: https://youtu.be/GTIi0_n2w_Y?si=RNq6IeLogVxdHKto
Βρέθηκε κι αυτός στο ψυχομάνι του ξεριζωμού που μετά από κοπιαστική και περιπετειώδη πορεία κατέληξε στο Μέρωνα όπου και βρήκε κατάλυμα σε ένα μεγάλο χωράφι.
Θυμάμαι τον Σπύρο Μαρνιέρο που επιδίωκε στις έρευνές του τη συνεργασία με τον Στέργιο Μανουρά γιατί από τις μνήμες του και από τα βιώματα επίσης Θεόδωρου και Γιάννη Φουρφουλάκη, Λεωνίδα Χατζηδάκι και Στέλιου Μπαγουράκη ολοκλήρωσε το κεφάλαιο του Άνω Μέρους στην έρευνά του για τα Ολοκαυτώματα του Αμαριώτικου Κέντρους. Και επέμενε στη συνεργασία με τον Μανουρά επειδή ο Στέργιος ήταν απόλυτος στη μεθοδολογία της έρευνας. Δεν συγχωρούσε ούτε στον εαυτό του λάθη και υπερβολές. Όλα έπρεπε να τεκμηριώνονται.
Έχω την αίσθηση ότι τόσο ο κ. Γιάννης Παπιομύτογλου όσο και ο κ. Θεόδωρος Πελαντάκης μπορούν να βεβαιώσουν τον παραπάνω ισχυρισμό μου επειδή έζησαν από πολύ κοντά τον σπουδαίο ερευνητή.
Και φυσικά από τους μεγάλους του θαυμαστές ήταν ο περίφημος Κρητολόγος Γιώργος Εκκεκάκης όπως είχα πολλές φορές την ευκαιρία να το διαπιστώσω.
Ο Στέργιος Μανουράς διέπρεψε και στη δικηγορία χωρίς ποτέ να σταματήσει την έρευνα.
Θα μου επιτραπεί στο σημείο αυτό να δανειστώ μερικές παραγράφους από ένα κείμενο του κ. Χάρη Στρατιδάκη που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα μας 7-4-2017, και σκιαγραφεί μοναδικά το έργο του Στέργιου Μανουρά με αφορμή μια μελέτη του για τον επίσκοπο Ιωαννίκιο.
Αναφέρει μεταξύ άλλων ο κ. Στρατιδάκης: «Ο Στέργιος Μανουράς μάς έχει προσφέρει επιστημονικές μελέτες για την διείσδυση της Φιλικής Εταιρείας στην Κρήτη, για τους Ελληνοδιδασκάλους και την εκπαίδευσή της γενικότερα, για την ιστορία των Ανωγείων και του Άνω Μέρους, για τα ρεθεμνιώτικα μοναστήρια, για Κρήτες συνδρομητές βιβλίων και για την προέλευση μιας ολόκληρης σειράς ονομάτων και τοπωνυμίων. Έχει δημοσιεύσει πολλά ιστορικά έγγραφα της επανάστασης του 1821 και μια σειρά άλλων για το Ρέθυμνο του 19ου αιώνα, ενώ επίσης μας έχει προσφέρει ονομαστικούς καταλόγους των επισκόπων Ρεθύμνης (1671-1838) και Αυλοποτάμου (1699-1838), μέχρι τη συνένωση δηλαδή των δύο επισκοπών, και κατάλογο ηγουμένων του Αρκαδίου από το έτος 1572. Τους καταλόγους μάλιστα αυτούς επικαιροποιεί διαρκώς και δημοσιεύει με τις απαραίτητες διορθώσεις και τα νέα στοιχεία που προστίθενται από τις ιστορικές έρευνες. Κι ακόμη, συμμετείχε ως εισηγητής σε δεκάδες συνέδρια και υπήρξε αντιπρόεδρος της οργανωτικής επιτροπής του Διεθνούς Συνεδρίου «Η επαρχία Αμαρίου από την αρχαιότητα ως σήμερα» το 2010. Μάλιστα με δικά του έξοδα και με αφιέρωση στη μνήμη του αδελφού του εξέδωσε τον πρώτο (και μοναδικό μέχρι σήμερα) τόμο του Συνεδρίου εκείνου, τον οποίο και επιμελήθηκε παραδειγματικά. Κι ακόμα είχε θεσμοθετήσει χρηματικό έπαινο για τη συγγραφή επιστημονικών εργασιών για τα κρητικά τοπωνύμια.
Δε θέλω να καταχραστώ τον χώρο της εφημερίδας, οπωσδήποτε όμως το έργο του Στέργιου Μανουρά είναι πολύ πιο εκτεταμένο και πολυποίκιλο, απ’ ότι θα μπορούσε να αναφερθεί εδώ. Είχα την τύχη να συνεργαστώ μαζί του στον αφιερωτικό τόμο «Αντιδώρημα» και χάρηκα τη ζωτικότητά του, παρότι η ηλικία του είναι οπωσδήποτε προχωρημένη. Και τον εκτίμησα πολύ περισσότερο, όταν, πιστός σε μια φιλία πνευματική, δεν δίσταζε να μετακινείται κάθε τόσο από την Αθήνα, όπου ζει, για να υποστηρίξει ως μάρτυρας και ως ακροατήριο στις δικαστικές αρχές τον Γιώργη Εκκεκάκη, στην περιπέτεια που τότε περνούσε….».
Εύστοχα ο κ. Στρατιδάκης ξεδιπλώνει μια άλλη πτυχή του μεταστάντος αυτή της αξιοπρέπειας που τον χαρακτήριζε.
Όπως και ο Μάρκος Πολιουδάκης έτσι και ο Στέργιος Μανουράς δεν καταδέχτηκε ούτε μισό ευρώ για την ενίσχυση του ερευνητικού του έργου. Και μάλιστα για το μεγάλο συνέδριο που είχε γίνει με θέμα την επαρχία Αμαρίου ο ίδιος είχε συμβάλει και οικονομικά ως προς την έκδοση των πρακτικών.
Αυτό που διαπιστώσαμε μετά το θλιβερό άγγελμα του θανάτου ήταν ο βαθύς σεβασμός που έτρεφε ο πνευματικός κόσμος του νησιού για τον Στέργιο Μανουρά.
Η κ. Ζαχαρένια Σημανδηράκη αφού αναφέρθηκε στην άψογη συνεργασία που είχε πάντα με τον σπουδαίο ερευνητή δήλωσε πρόθυμη να συμβάλει σε κάθε πνευματική ημερίδα που θα προγραμματιστεί προσεχώς στη μνήμη του Στέργιου Μανουρά.
Αυτή η ημερίδα πρόκειται να πραγματοποιηθεί από το φορέα «Μνήμες Ολοκαυτωμάτων και Μαρτυρικών Χωριών Ρεθύμνου» σε περίοδο κοντά σε επέτειο του θανάτου.
Θρηνώντας τη μεγάλη αυτή απώλεια και ο γνωστός λογοτέχνης και συγγραφέας κ. Σταύρος Φωτάκης δήλωσε για τον Στέργιο Μανουρά: «Μοναδική ιστορική και λαογραφική, ακίνητη και κινητή βιβλιοθήκη.
Καταφύγιο και απλοχεριά, για όλους γενικά τους ερευνητές. Σημαντικός Κρητικός, Ρεθεμνιώτης, Αμαργιώτης, Ανωμεργιανός.
Το νάμι σου ξεχωριστό των αλλωνών αθρώπω,
φάρος λαμπρός, επρέπισες τον εδικό σου τόπο.
Καλοστραθιά Στέργιο».
Και συμπληρώνει στον προσωπικό του λογαριασμό στο F/B ο κ. Θεόδωρος Πελαντάκης: «Όσα και αν πούμε για τον Στέργιο είναι λίγα. Λεβέντης στο σώμα και στο πνεύμα. Νομικός διάσημος. Ερευνητής της ιστορίας της Κρήτης από τους λίγους. Ευτυχώς άφησε σημαντικά δημοσιεύματα. Χρέος μας να δημοσιευθούν ολοκληρωμένες μελέτες».
Αναφέρει στον δικό του λογαριασμό στο F/B και ο πρόεδρος Άνω Μέρους κ. Στέφανος Λινοξυλάκης: «Έφυγε για το μεγάλο ταξίδι, ο χωριανός μας, Στέργιος Μανουράς.
Ένας άνθρωπος που τίμησε το χωριό μας και τον τόπο μας.
Η κοινότητα Άνω Μέρους εκφράζει τα θερμά της συλλυπητήρια στην οικογένεια, στους συγγενείς και στους φίλους του.
Καλό ταξίδι και καλή αντάμωση αγαπημένε Στέργιο».
Και άλλα ψηφίσματα
Για τον θάνατο του σπουδαίου ερευνητή ο Σύλλογος Ανωμεριανών Αθήνας «Η Καλόειδενα» αναφέρει σε ανάρτησή του τα εξής: «Καλό ταξίδι Στο Φως…
Μετά λύπης μας σας ενημερώνουμε ότι έφυγε από την ζωή ο συγχωριανός μας δικηγόρος, Στέργιος Μανουράς. (1934-2024)
Η εξόδιος ακολουθία θα τελεστεί αύριο Τρίτη 09/07/2024 στις 10 π.μ. στον Ιερό Ναό εντός του κοιμητηρίου Χολαργού.
Ο Σύλλογος Ανωμεριανών Αθήνας εκφράζει τα θερμά του συλλυπητήρια στην οικογένεια του, στους συγγενείς και φίλους του.
Τίμησε το χωριό μας, τον τόπο μας.
Υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους ιστοριοδίφες με πλούσιο ερευνητικό έργο για την ιστορία των χωριών μας, το ολοκαύτωμα του, την Ιερά Μονή Καλόειδενας, την ιστορία των Ανωγείων και γενικότερα για την διείσδυση της Φιλικής Εταιρεία στην Κρήτη, την δημοσίευση ιστορικών εγγράφων από την επανάσταση του 1821, μελέτες για την προέλευση ονομάτων και τοπωνυμίων,του τόπου μας.
Συμμετείχε ως εισηγητής σε πολλά συνέδρια και ήταν αντιπρόεδρος της οργανωτικής επιτροπής στο διεθνές συνέδριο του 2010, «Η επαρχία Αμαρίου από την αρχαιότητα έως σήμερα» όπου επιμελήθηκε και εξέδωσε τον πρώτο τόμο με δικά του έξοδα στην μνήμη του αδερφού του.
Η προσφορά του είναι ανεκτίμητη και το αρχείο του μεγάλη πηγή γνώσης για τις επόμενες γενιές».
Σε ψήφισμά της η Ομοσπονδία Σωματείων Επαρχίας Αμαρίου αναφέρει τα εξής: «Για τον αδόκητο χαμό του συνεπαρχιώτη μας Στέργιου Μανουρά συνεδρίασε εκτάκτως την Κυριακή 07 Ιουλίου 2024 και ώρα 11:00 στα γραφεία της Ομοσπονδίας και αποφάσισε τα κάτωθι:
- Να παραστεί αντιπροσωπεία στην εξόδιο ακολουθία.
- Να καταθέσει το ποσό των 200€ στην Αμαριώτικη Φωνή.
3.Να εκφράσει τα συλλυπητήριά στην οικογένεια του.
4.Να δημοσιευτεί το παρόν ψήφισμα στον τύπο».
Για το Δ. Σ.
Ο πρόεδρος
Κραουνάκης Νικόλαος
Η Γεν. Γραμματέας
Γουμενάκη Κρυστάλω.
Ψήφισμα εξέδωσε και ο φορέας Μνήμη Ολοκαυτωμάτων και Μαρτυρικών Χωριών Ρεθύμνου που αναφέρει τα εξής:
«Το Δ.Σ του φορέα Μνήμη Ολοκαυτωμάτων και Μαρτυρικών Χωριών Ρεθύμνου συνελθόν εκτάκτως σήμερα Κυριακή 7 Ιουλίου 2024, στο άκουσμα του θανάτου του Στέργιου Μανουρά, σημαντικού ιστοριοδίφη και από τους κορυφαίους ερευνητές των Ολοκαυτωμάτων του Ρεθύμνου, αποφασίζει ομόφωνα:
- Να σταλούν συλλυπητήρια στην οικογένεια του μεταστάντος.
- Να κατατεθεί συμβολικό ποσόν στη μνήμη του σε φιλανθρωπικό σωματείο της πόλης.
- Να τηρηθεί ενός λεπτού σιγή στην έναρξη του πανελλήνιου συνεδρίου «Ολοκαυτώματα Ρεθύμνου – 80 χρόνια μετά» που θα γίνει στις 23 Αυγούστου στο Ρέθυμνο.
- Να οργανωθεί ημερίδα με τη συνεργασία των τοπικών πνευματικών φορέων με θέμα την προσωπικότητα και το έργο του σε περίοδο που πλησιάζει επέτειος του θανάτου του.
- Να δημοσιευθεί το παρόν ψήφισμα στον τοπικό τύπο και να αναρτηθεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης».
Για το Δ.Σ του φορέα
Εύα Λαδιά, Στέλιος Μπαγουράκης, Γιάννης Νικολούδης, Γιάννης Νεκτάριος Χαραλαμπάκης, Βασίλης Αποστολάκης Ιάκωβος Παττακός
Ο Στέργιος Μανουράς κηδεύεται σήμερα στον ιερό ναό του κοιμητηρίου Χολαργού.
Ας είναι ελαφρό το χώμα που θα τον σκεπάσει. Η μνήμη του πάντως θα μένει αιωνία μέσα από το πολυσήμαντο έργο που κληροδοτεί στα Κρητικά Γράμματα.
Πηγές:
rethnea.gr Αρχείο-Εύας Λαδιά.
