Πρινές (Μυλοποτάμου): Σκηνές ζωής που θυμίζουν τις «Αγάπες» των πρώτων χριστιανών
Έχει ταυτιστεί με τους Άγιους Τέσσερις Μάρτυρες το χωριό τους οι Μέλαμπες. Μόνο που δεν είναι το μοναδικό κεφάλαιο αυτό το σπουδαίο προνόμιο που κάνει το κεφαλοχώρι αυτό ξεχωριστό.
Αυτός ήταν ο λόγος που το είχα επισκεφθεί για να κάνω ένα οδοιπορικό για τα «Ρ.Ν.» το 1997!
Κι είπα σήμερα να μοιραστούμε τις εντυπώσεις μου από τότε κάνοντας πλέον και τις ανάλογες συγκρίσεις. Γιατί το σπουδαίο αυτό χωριό δεν σταμάτησε ποτέ τον αγώνα για ανάπτυξη και προκοπή.
Έγραφα λοιπόν τότε για τις Μέλαμπες.
«Το δέρνει ανελέητα ο βοριάς, κατάφατσα στα νοτικά του Ψηλορείτη, μ’ αντέχει εις του χρόνου τα περάσματα γιατί είναι ένα καλό κομμάτι από την Κρήτη. Βγάνει Αγίους για την πίστη μάρτυρες, και αγωνιστές για την ελευθερία, χωρίς την αναγνώριση, γιατί δεν γράφεται στα χρόνια μας σωστά η ιστορία…».
Έτσι μεστά ο Μιχάλης Ν. Κουτσαυτάκης, μας ξεναγεί με τον ποιητικό του λόγο στις Μέλαμπες, που είναι αφιερωμένο το σημερινό μας οδοιπορικό.
Οι Μέλαμπες, χωριό της επαρχίας Αγίου Βασιλείου, είναι μια περιοχή που σ’ αιχμαλωτίζει. Αυτό συζητούσαμε και με τον συγγραφέα κ. Αλκιβιάδη Μαυράκη καθώς πηγαίναμε προς τα εκεί για να παραστούμε στην εκδήλωση.
Για το αρχοντοχώρι αυτό που σκαλωμένο σε υψόμετρο 570 μέτρων, βιγλίζει τις ομορφιές της επαρχίας, διακρίνεται για την ιστορική του παράδοση, καυχάται για την προέλευση των Αγίων Τεσσάρων Μαρτύρων και ξεχωρίζει για την πνευματική του ζωή.
Στην Γεωγραφία ο δάσκαλος Εμμ. Λαμπρινάκης μιλά, αναφερόμενος στις Μέλαμπες, για τη «Μεγαλύτερη κι ευανδρωτέρα κώμη της επαρχίας με 400 οικίες και πολλούς ναούς, συνοικισθείσα μετά την καταστροφή της πόλεως Λάμπης, όθεν το όνομα Μέλαμπες ήτοι «εγώ είμαι η Λάμπη».
Στην «Κρητική Εστία» (τ. 54) αναφέρεται μια άλλη εκδοχή σύμφωνα με την οποία το όνομα είναι σχετικό με το αραβικό τοπωνύμιο Μπεέλ Λαμπές της Αφρικής, έδρα της Γαλλικής λεγεώνος των ξένων, ενώ ο Ν. Σταυράκης στη Στατιστική της Κρήτης καταθέτει την άποψη ότι η ονομασία προήλθε από τα Μέσα Λάμπη.
Ο Στέργιος Σπανάκης σημειώνει και κάτι ακόμα στα «Κρητικά Χρονικά», σύμφωνα με το οποίο οι Μέλαμπες είναι τοπωνύμιο αρχαίο ελληνικό, με ιδιαίτερο αρχαϊκό χαρακτήρα, τυπικά και φθογγικά αλώβητο.
Για τα περίφημα προϊόντα του χωριού πολλά έχουν γραφτεί ιδιαίτερα για το λάδι, το κρασί, το μέλι και το τυρί.
Σημειώνει όμως χαρακτηριστικά στην έμμετρη αναφορά του ο Μιχάλης Ν. Κουτσαυτάκης: «Στο λίγο χώμα που καρπίζει η ελιά μοναδική σοδιά του κι από το λάδι της ο δουλευτής της γης, θα θρέψει και θα ντύσει τα παιδιά του».
Στην αναζήτηση καλύτερης μοίρας αποδίδει ο ποιητής τη φυγή των νέων: «Η φτώχεια ξενιτεύει τα κοπέλια ντου, μοίρα καλύτερη αλλού ζητούν να βρούνε αίμα Μελαμπιανό ‘χουν όμως στην καρδιά και το χωριό ντωνε ποτέ δεν το ξεχνούνε».
Όχι μόνο δεν το ξεχνούνε αλλά όπου κι αν βρεθούν το προβάλλουν μέσα από τη δική τους διάκριση. Κι είναι πλείστοι όσοι καταγόμενοι από τις Μέλαμπες και κατέχοντας υψηλές θέσεις τιμούν το χωριό τους με τη ζωή και το έργο τους.
Όσο για την πνευματικότητα του χωριού, αυτή διακρίνεται κι από κάτι σημαντικό. Οι Μέλαμπες είναι από τα πρώτα χωριά που αγωνίζονται να πείσουν ότι μπορεί να ξεφαντώσει ο Κρητικός χωρίς το παράλογο έθιμο των άσκοπων πυροβολισμών. Κι έτσι κατάφεραν ν’ αποτελούν ένα λαμπρό παράδειγμα προς μίμηση.
Και να πεις ότι δεν είναι μπαρουτοκαπνισμένη η ιστορία και αυτού του τόπου…
«Τα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα, ένας γενίτσαρος Αμπαδιώτης από το Βαθειακό, – σημειώνει ο Στέργιος Σπανάκης που ονομαζόταν Μπραΐμ Αγανάκης, σκότωσε τον καπετάν Γιακουμή στις Μέλαμπες. Κομμάτια τον έκαναν οι Μελαμπιανοί όταν τον συνέλαβαν. Και πλήρωσαν το τόλμημά τους αυτό με 72 από το χωριό που κατέσφαξαν οι γενίτσαροι Αμπαδιώτες σε αντίποινα.
Φοβούμενοι τα χειρότερα οι Μελαμπιανοί, ζήτησαν προστασία από τον Πατριάρχη. Με τη μεσολάβηση του η Πύλη έστειλε στην Κρήτη τον Χατζή Οσμάν, πασά που με την βοήθεια των Χαΐνηδων εξόντωσε πολλούς γενίτσαρους της Δυτικής Κρήτης. Κι επειδή αυτό τους έπνιγε οι Τούρκοι τον έλεγαν Πνιγάρη και Παπαγιάννη».
Τις Μέλαμπες επέλεξε ο Πάνος Κορωναίος κατά την επανάσταση του 1866 ως έδρα του.
Από εκεί με χίλιους άνδρες και ο Μιχαήλ Κόρακας έλεγχε τις κινήσεις των Τούρκων που ήταν στρατοπεδευμένοι στο Τυμπάκι. Εκεί γιορτάστηκε με τους εθελοντές του Πετροπουλάκη, στις 25 Μαρτίου του 1867, η επέτειος της επανάστασης του 1821.
Προχωρούν όμως βαθύτερα οι ρίζες της μακραίωνης ιστορίας του χωριού. Όπως αναφέρει ο Σπανάκης, κάτω από τις Μέλαμπες, στη θέση Κούροι, υπήρχε ναός της Ηλέκτρας κι απ’ αυτόν πήρε το όνομά του ο ομώνυμος ποταμός.
Στη θέση Βούλγαρη Αρμοκάστελα, επίσης, αποκαλύφθηκαν λείψανα κτιρίων και δύο επιγραφές, η μία από τις οποίες ομιλεί περί αρχόντων επιμεληθέντων του ναού. Από την φράση «α πεντηκοστός α πόλιος Κωρίων» μαθαίνουμε για την
ύπαρξη πόλης άγνωστης μέχρι σήμερα.
Οι Μέλαμπες έδωσαν τέσσερις μεγάλες μορφές στο χριστιανικό μαρτυρολόγιο, που το Ρέθυμνο τιμά με ιδιαίτερη λαμπρότητα. Κι έχουν γραφτεί για τους Μανουήλ, Αγγελή, Γεώργιο και Νικόλαο, τόμοι βιβλίων. Στην πλούσιο όμως αυτή βιβλιογραφία ξεχωρίζει η εργασία των μαθητών του γυμνασίου Μελάμπων που έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος «Οι Άγιοι Τέσσερις Νεομάρτυρες οι εκ των Μελάμπων και εν Ρεθύμνης μαρτυρήσαντες» με τον συντονισμό του φωτισμένου ιερέα και εκπαιδευτικού π. Ευάγγελου Τσουρδαλάκη.
Προς τιμήν τους όμως οι Μελαμπιανοί δεν επαναπαύονται στο ιστορικό παρελθόν τους. Δεν σταμάτησαν ποτέ ν’ ανοίγουν δρόμους προόδου κι ας μην αξιώθηκε η πολιτεία να τους εξασφαλίσει μια οδοποιία που θα βοηθούσε στην ανάπτυξη του χωριού.
Χαρακτηριστικό είναι ότι με πρωτεργάτη τον Πολιτιστικό Σύλλογο του χωριού, από τους πιο δραστήριους του νομού, λειτούργησε ακόμα και ραδιοφωνικός σταθμός με πρόγραμμα που επαινέθηκε πολύ.
Δεν υστερούν ωστόσο και οι γυναίκες των Μελάμπων που έχοντας δημιουργήσει τη δική τους ομάδα βγάζουν το χωριό «ασπροπρόσωπο» σε κάθε σημαντική εκδήλωση που θα χρειαστεί.
Αυτά έγραφα το Μάρτιο του 1997 για τις Μέλαμπες. Αν περίμενα λίγο ακόμα θα έγραφα για τον ραδιοφωνικό σταθμό, για τη σταυροφορία κατά των άσκοπων πυροβολισμών για τη θεατρική ομάδα και τι δεν θα έγραφα
Γιατί οι Μέλαμπες δεν επαναπαύθηκαν ποτέ στις δάφνες της προϊστορίας τους. Κι ανεβαίνουν όλο και ψηλότερα. Ένα χωριό πράγματι άξιο κάθε τιμής και προβολής και φωτεινό παράδειγμα προς μίμηση.
Οδοιπορικό στις Αραβάνες
Άκουγα κι εγώ για τις Αραβάνες το λιμέρι των ανταρτών κι ήθελα πολύ να το γνωρίσω. Μα που κουράγιο. Αν ήταν τόσο προσιτό όπως θα ευχόμουν, θα το χρησιμοποιούσαν για καταφύγιο οι απροσκύνητοι υπερασπιστές της λευτεριάς.
Χάρις στους καλούς μου φίλους της Αρχαίας Ελεύθερνας κατάφερα να εκπληρώσω την επιθυμία μου αυτή.
Και μια Κυριακή αμέσως μετά την εορτή του Προφήτη Ηλία ξεκίνησα για Αραβάνες με τον εξαιρετικά δραστήριο πολιτιστικό σύλλογο της περιοχής. Θα είναι καμιά δεκαετία πριν.
Υποχρεωτικός ξεναγός μου ο ακριβός φίλος κ. Βασίλης Αποστολάκης που με την περιουσία γνώσεων που διαθέτει – Κροίσος της διανόησης πράγματι – μου εξηγούσε ακόμα και τον συμβολισμό των βράχων που συναντούσαμε.
Έτσι έμαθα και για τον τρόπο που οι παλιοί Πρινιανοί μοίραζαν τις περιουσίες τους στα παιδιά τους.
Καθ’ οδόν ο κ. Αποστολάκης μάς έδειξε το σημείο που ανέβαιναν στις Αραβάνες από το Αρκάδι.
Πραγματικά λοιπόν η περιοχή ήταν ένα κομβικό σημείο και τώρα καταλαβαίνουμε πόσο ιδανική ήταν για τις ανάγκες του αγώνα.
Μετά από διαδρομή σαράντα λεπτών που η θέα και η καλή παρέα κάνει ενδιαφέρουσα και βοηθά να ξεχνάς τον κακοτράχαλο δρόμο, φθάσαμε στον προορισμό μας στο εκκλησάκι του Άη Γιώργη. Εκεί είναι το καθιερωμένο τάμα των Πρινιανών. Να λειτουργείται η εκκλησούλα και να αναβιώνει η παράδοση. Και η εκπλήρωση του τάματος άρχισε με τη χάραξη του δρόμου πριν από αρκετά χρόνια.
Παλιό το γραφικό εκκλησάκι που δεν χωρεί καλά καλά τους ψάλτες. Με βία και κανά δυο προσκυνητές. Το γενικό πρόσταγμα έχει εδώ ο κ. Γιάννης Εμμ. Δροσάκης, γιος αγωνιστή, που πρωτοστατεί χρόνια στην καθιέρωση του προσκυνήματος αυτού. Ένα μνημόσυνο τιμής για τον ήρωα πατέρα του και τους άλλους αγωνιστές που κατέφυγαν στις Αραβάνες να οργανωθούν και να πολεμήσουν τον εχθρό.
Θυμηθήκαμε σχετικές αναφορές του ιστορικού και επίτιμου διευθυντή Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κ. Θεόδωρου Πελαντάκη, στα «Ρεθεμνιώτικα Νέα» τον Ιούλιο του 2007:
Θα αποδίδαμε την αποκλειστικότητα της αγωνιστικής φωλιάς στην περιοχή – μια μόνο φορά έφθασαν εκεί οι Γερμανοί, αν δεν υπήρχαν οι πολύτιμες σημειώσεις του κ. Πελαντάκη που μας πληροφορεί: «Όταν διασπάστηκε η ενιαία Εθνική Αντίσταση (ΕΑΜ) 26 Μαΐου 1943 στο Ρέθυμνο, δημιουργήθηκε η άλλη (τοπική) αντιστασιακή οργάνωση (ΕΟΡ-Εθνική Οργάνωση Ρεθύμνου). Το αρχηγείο-λημέρι της ήταν στον άλλο Πρινέ (κοντά στο Ατσιπόπουλο) σε απόσταση 15 λεπτών με τα πόδια από το χωριό (αρχηγός ήταν ο Χρήστος Τζιφάκης, συνταγματάρχης σε αποστρατεία)».
Σε τι ξεχασμένο Παράδεισο βρισκόμαστε ξαφνικά…
Στο μεταξύ ο πρόεδρος του χωριού ο κ. Κώστας Παρασύρης με την πληθωρική πάντα διάθεση για φιλοξενία ετοιμάζει το αντικριστό. Οι φωτιές έχουν ανάψει. Πρόθυμα βοηθούν και οι άλλοι κύριοι της συντροφιάς με τον πρόεδρο κ. Μιχάλη Αποστολάκη να μην παίρνει ανάσα.
Εκεί στην εξοχή στο έδαφος που δεν σου προσφέρει καμιά σταθερότητα στήνεται το καθιερωμένο γεύμα της αγάπης.
«Όπως οι πρώτοι χριστιανοί» μάς λέει ο παπά Κωστής ευλογώντας το τραπέζι.
Τα επιδέξια χέρια των κυριών ξετυλίγουν πετσέτες και αποκαλύπτονται δελεαστικά εδέσματα που σκανδαλίζουν τη γεύση. Ευωδιάζει το τυρί αγνό γάλα, αφού σερβίρεται κατευθείαν από τα χέρια του παραγωγού.
Αυτό που δεν περνά απαρατήρητο είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί που μοιράζονται αναμνήσεις από τα παιδικά τους χρόνια δεν είναι σκυμμένοι στο πιάτο τους όσο και αν προκαλεί τη γεύση, για να προλάβουν να απολαύσουν το φαγητό τους.
Ξεσυνερίζονται ποιος θα σερβίρει μια λιχουδιά στο πιάτο του διπλανού. Μα τι άνθρωποι είναι τέλος πάντων αυτοί οι Πρινιανοί; Σαν να ζουν για να προσφέρουν στους άλλους. Μοιράζονται και τη μπουκιά έτσι από αγάπη. Ξεχνώ το φαγητό μου γιατί αυτό το θέαμα με έχει κυριολεκτικά ξελογιάσει. Δεν χορταίνω να τους βλέπω.
Ξεστρατίζει ο νους. Εμείς εκεί τώρα απολαμβάναμε όλα τα αγαθά του Θεού. Οι αντάρτες όμως κάποτε μοιράζονταν τα λιτά τρόφιμα από το υστέρημα των Πρινιανών και των άλλων πατριωτών από τα γύρω χωριά που τα χαλάλιζαν για τους αγωνιστές. Κι ας πεινούσαν οι ίδιοι.
Πόσο εύκολα γνωρίζεις το μεγαλείο της κρητικής λεβεντιάς από κάτι τέτοια οδοιπορικά στις πηγές της. Σ’ αυτά τα μικρά χωριά που έκαναν το νησί μας τόσο περήφανο.
