Οι συγκλονιστικές αφηγήσεις του Νίκου Ανδρουλιδάκη
«Να γυρίζεις στην ωραία «Πατρίδα» σου έπειτα από τόσο μακρινό και σκληρό χωρισμό. Να έχεις λαχταρίσει αυτή τη μπορεί άγονη μα ως τόσο χιλιοπόθητη «Γωνιά Γης» περισσότερο από κάθε τι, στην πολύμηνη εξορία σου. Να έχεις περάσει όλες τις φάσεις ενός μαρτυρίου που μόνο ο Γερμανικός Πολιτισμός ξέρει να κρατάει αβάσταγο. Να έχεις δοκιμάσει όλες τις αγωνίες που πληθωρικές λυγίζουν την ανθρώπινη ψυχή στα Γερμανικά Κάτεργα τόπους κολάσεως. Να έχεις στραγγίξει το ποτήρι των θλίψεων μέχρι τρυγός.
Κι έξαφνα να βρίσκεσαι στους γνώριμους τόπους να ξαναβρίσκεις τα φιλικά πρόσωπα, να ξαναβλέπεις έπειτα από τόσες ψυχοφθόρες αγωνίες την πάντα όμορφη και γλυκοθόρυβγη Ρεθεμνιώτικη προκυμαία πιο πέρα τον Ψηλορείτη μας πο θαρρείς πως κι αυτός υποδέχεται τον ξενιτεμένο με τις πιο γοητευτικές χλαμύδες που του χαρίζει ο ήλιος το Ηλιοβασίλεμα. Να βλέπεις έπειτα τη χαρά αυτών που σε περίμεναν με λαχτάρα από το μακρινό θλιβερό και αβέβαιο ταξίδι ή ακόμα και τη θλίψη των λιγοστών που δεν σε περίμεναν ή που σε πρόδωσαν από χυδαία κίνητρα, από φόβο, συμφέρο, ή μάταιες προσδοκίες. Να είσαι πάλι λεύτερος σε ένα τόπο δικό σου έπειτα από τόσο πολύχρονη σκλαβιά. Να μπορείς να σκέπτεσαι να μιλάς και να βαδίζεις ακόμα έξω από τα σύρματα, σε μια κοινωνία Ελλαδική μακριά από τον βούρδουλα του Γερμανού. Να αισθάνεσαι το κουρασμένο και ταλαιπωρημένο σώμα σου να αναπαύεται σε μαλακό κρεββάτι. Να αναπνέεις τον αέρα του τόπου σου…».
Με αυτά μεταξύ άλλων ο Νίκος Ανδρουλιδάκις σε δημοσίευμά του (Κρητική Επιθεώρηση 30-8-45) περιγράφει τα συναισθήματά του επιστρέφοντας στην πόλη του μετά την απελευθέρωσή του από το ναζιστικό κολαστήριο που πέρασε δυο εφιαλτικά χρόνια.
Με αυτές τις μαρτυρίες και όσα αναγράφει ο τύπος της εποχής, τιμάμε την επέτειο απελευθέρωσης των έγκλειστων σε ναζιστικά στρατόπεδα πατριωτών που είχαν και πόσα δεν είχαν να διηγηθούν.
Απελευθέρωση των κυριότερων ναζιστικών στρατοπέδων
Καθώς τα συμμαχικά στρατεύματα διέσχιζαν την Ευρώπη σε μια σειρά επιθέσεων κατά της Γερμανίας, άρχισαν να συναντούν και να απελευθερώνουν κρατούμενους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, πολλοί από τους οποίους είχαν επιζήσει από πορείες θανάτου στο εσωτερικό της Γερμανίας. Οι σοβιετικές δυνάμεις ήταν οι πρώτες που προσέγγισαν ένα μεγάλο ναζιστικό στρατόπεδο, φθάνοντας στο στρατόπεδο Majdanek κοντά στο Λούμπλιν της Πολωνίας, τον Ιούλιο του 1944. Έκπληκτοι από την ταχεία σοβιετική προέλαση, οι Γερμανοί προσπάθησαν να κατεδαφίσουν το στρατόπεδο σε μια προσπάθεια να αποκρύψουν τα αποδεικτικά στοιχεία των μαζικών δολοφονιών.
Το προσωπικό του στρατοπέδου έβαλε φωτιά στο μεγάλο κρεματόριο που χρησιμοποιούνταν για την καύση των πτωμάτων των δολοφονημένων κρατουμένων, αλλά, λόγω της εσπευσμένης εκκένωσης του στρατοπέδου, οι θάλαμοι αερίων παρέμειναν όρθιοι. Το καλοκαίρι του 1944 οι Σοβιετικοί κατέλαβαν επίσης τις περιοχές των στρατοπέδων εξόντωσης Μπέλζεκ, Σόμπιμπορ και Τρεμπλίνκα. Οι Γερμανοί είχαν κατεδαφίσει αυτά τα στρατόπεδα το 1943, εφόσον οι περισσότεροι Εβραίοι της Πολωνίας είχαν ήδη δολοφονηθεί.
Οι Σοβιετικοί απελευθέρωσαν το Άουσβιτς, το μεγαλύτερο κέντρο εξόντωσης και στρατόπεδο συγκέντρωσης, τον Ιανουάριο του 1945. Οι Ναζί ανάγκασαν την πλειοψηφία των κρατουμένων του Άουσβιτς να περπατήσουν δυτικά (κάτι που έγινε γνωστό ως «πορείες θανάτου»), έτσι ώστε όταν οι Σοβιετικοί στρατιώτες εισήλθαν στο στρατόπεδο, βρήκαν μόνο μερικές χιλιάδες αποστεωμένους ζωντανούς κρατούμενους. Τα αποδεικτικά στοιχεία των μαζικών δολοφονιών στο Άουσβιτς ήταν άφθονα. Καθώς υποχωρούσαν, οι Γερμανοί είχαν καταστρέψει τις περισσότερες αποθήκες του στρατοπέδου, στις υπόλοιπες όμως οι Σοβιετικοί βρήκαν προσωπικά αντικείμενα των θυμάτων. Για παράδειγμα, ανακάλυψαν εκατοντάδες χιλιάδες αντρικά κοστούμια, περισσότερα από 800.000 φορέματα και πάνω από 6,5 τόνους ανθρώπινων μαλλιών.
Τους επόμενους μήνες, οι Σοβιετικοί απελευθέρωσαν και άλλα στρατόπεδα στα κράτη της Βαλτικής και την Πολωνία. Λίγο μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας, οι Σοβιετικές δυνάμεις απελευθέρωσαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στο Στούτχοφ, το Σαξενχάουζεν και το Ράβενσμπρουκ.
Οι δυνάμεις των ΗΠΑ απελευθέρωσαν το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ κοντά στη Βαϊμάρη της Γερμανίας στις 11 Απριλίου 1945, μόλις λίγες ημέρες μετά την έναρξη των διαδικασιών της εκκένωσής του από τους Ναζί. Την ημέρα της απελευθέρωσης, μία αντιστασιακή οργάνωση κρατουμένων πήρε τον έλεγχο του Μπούχενβαλντ για να αποτρέψει θηριωδίες από τους φρουρούς του στρατοπέδου που υποχωρούσαν. Αμερικανικές δυνάμεις απελευθέρωσαν περισσότερους από 20.000 κρατουμένους στο Μπούχενβαλτ. Απελευθέρωσαν επίσης τα στρατόπεδα Ντόρα-Μίτελμπαου, Φλόσενμπεργκ, Νταχάου και Μάτχαουζεν.
Οι μαρτυρίες Ανδρουλιδάκη
Ο Νίκος Ανδρουλιδάκης λειτούργησε για μια ακόμα φορά ως δημοσιογράφος. Όπως είχε κάνει στα 1922, συνεντευξιαζόμενος με ξεριζωμένους πρόσφυγες στην πόλη μας, όπως συνέχισε με ρεπορτάζ στις φυλακές από τα οποία και μαθαίνουμε τις συνθήκες κράτησης εκείνους τους χαλεπούς καιρούς, κατέγραψε μνήμες από τη σύλληψή του και τη ζωή του στο στρατόπεδο.
Όταν τον συνέλαβαν από προδοσία φυσικά στις 16 Ιουνίου του 1943, βρέθηκε μαζί με τους Γιώργη Γιακουμογιαννάκη, δικηγόρο, Γιώργη Βασσάλο, Γιάννη Μαρνιέρο-Δημητρακάκη (Ζαμπράκο), Αντώνη Παπαδάκη, Μανόλη Σπηλιανάκη, Σπύρο Σοφουλάκη, Γιάννη Ευαγγελίδη, επιθεωρητή, Γιώργη Μοράκη, Βασίλη Σπανδάγο, Νίκο Μπιράκη, δικηγόρους, Ματζουράκη και Γιώργη Περακάκη, γιατρό.
Στην ίδια φουρνιά των συλλήψεων ήταν επίσης ο Μύρων Μαθιουδάκης από την Κοξαρέ με άλλους χωριανούς του και από τον Άγιο Σύλα ο Γιάννης Παρασύρης.
Τους μετέφεραν στο Ηράκλειο, χωρίς κανένας να ξέρει ακριβώς ποια θα ήταν η τύχη τους. Εκεί άφησαν τους δικηγόρους Νίκο Μπιράκη και Βασίλη Σπανδάγο, τον γιατρό Γιώργη Περακάκη τον επιθεωρητή Γιάννη Ευαγγελίδη και τον Γιάννη Μαρνιέρο. Τους άλλους έστειλαν σε γερμανικά στρατόπεδα όπου άφησαν την τελευταία τους πνοή, κάτω από τις γνωστές απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης, ο δικηγόρος Γιακουμογιαννάκης, ο Γιάννης Παρασύρης, ο Γιώργης Μοράκης και πολλοί άλλοι πατριώτες.
Από τη συνάντηση αυτή ο Ανδρουλιδάκης θυμάται και καταγράφει την απελπισία του Γιακουμογιαννάκη, όταν βρέθηκαν μαζί σε ένα βαγόνι προς άγνωστη γι’ αυτούς κατεύθυνση. Αυτός που άντεξε τόσα βασανιστήρια, έλεγε στον φίλο του και συναγωνιστή του, ότι παρακαλεί τον Θεό να πεθάνει γιατί δεν μπορούσε να αντέξει άλλο το δριμύ ψύχος. Μόνο στη φάση αυτή της ζωής του τον είδαν οι συναγωνιστές του να δακρύζει, σημάδι του αβάσταχτου μαρτυρίου του.
Αυτά όμως ήταν η αρχή ενός συναξαριού χωρίς έλεος.
Και τι να πρωτοθυμηθεί να γράψει ο Ανδρουλιδάκης από τις μέρες που έζησε στο στρατόπεδο Μαουτχάουζεν-Γκούζεν (Mauthausen-Gusen) στην Αυστρία. Εκεί που κατέληξε με άλλους συντρόφους του από το Ρέθυμνο. Ένα κολαστήριο που λειτούργησε από τον Αύγουστο του 1938 μέχρι τις 5 Μαΐου 1945 που μπήκαν οι σύμμαχοι και ελευθέρωσαν τους ομήρους. Στο διάστημα αυτό από τους 195.000 κρατούμενους είχαν δολοφονηθεί με διάφορους τρόπους 95.000 άτυχοι όμηροι.
Αργότερα ο Ανδρουλιδάκης, θα συγκεντρώσει τις πικρές αυτές μνήμες του σε ένα βιβλίο με τίτλο «Δυο χρόνια στα Γερμανικά Κάτεργα».
Κάποιες περιλήψεις έχει αναδημοσιεύσει στην εφημερίδα «Βήμα» που ήταν στενός συνεργάτης και για μεγάλο διάστημα στέλεχος. Εκεί μας περιγράφει σκηνές ανείπωτης φρίκης. Να σκοτώνουν οι αδίστακτοι φρουροί στο ξύλο κάποιον κρατούμενο και μετά να υποχρεώνουν τους καλλίφωνους ομήρους να τραγουδάνε σαν να γίνονταν γλέντι. Κι ένα βράδυ πάλι, εκεί στην καταμέτρηση έλειπαν τρεις κρατούμενοι. Αμέσως διατάχτηκε να βγουν όλοι στο προαύλιο όπου η θερμοκρασία έπεφτε διαρκώς και το κρύο ήταν ανυπόφορο. Και οι μεν ναζί ήταν θωρακισμένοι από το κρύο μέσα στις ζεστές στολές τους οι άτυχοι κρατούμενοι όμως με τις λεπτές υφασμάτινες φόρμες ζούσαν ένα απίστευτης αγριότητας βασανιστήριο. Έτσι πέρασε η νύχτα. Κι όταν ξημέρωσε οι ναζί βαρέθηκαν να ψάχνουν τι έγιναν οι τρεις που τους έλειπαν. Τώρα είχαν να θάψουν 40 που πέθαναν τη νύχτα από τη φρικτή παγωνιά!!!
Μαρτυρίες Κυριακάκη
Συγκλονιστικά και όσα καταθέτει ένας άλλος μεγάλος αγωνιστής ο Γιάννης Κυριακάκης.
Μια μεγαλειώδη στιγμή από τη θητεία του στην κόλαση του Ματχάουζεν είχε περιγράψει αρκετές φορές ο ίδιος όταν δίδασκε την ανάγκη να μην υποτάσσεται η ψυχή του ανθρώπου στη βία όσο κι αν οι συνθήκες σε γονατίζουν.
Από τις καθιερωμένες τιμωρίες στο στρατόπεδο στην ημερήσια διάταξη των βασανιστηρίων ήταν το μαστίγωμα. Μια διαδικασία ρουτίνας, οδυνηρή όμως για τους ήδη εξασθενημένους κρατούμενους.
Εκείνο το πρωί ήταν η σειρά του Γιάννη Κυριακάκη να μαστιγωθεί. Όταν έφθασε η ώρα υποχρεώθηκε να γυμνωθεί μέσα στο αφόρητο κρύο. Επικρατούσε νεκρική σιγή με τους συγκρατούμενους να τον κοιτάζουν με άδειο βλέμμα. Κάποια στιγμή είχαν σειρά κι εκείνοι. Αυτό το βλέμμα, αυτή η εικόνα απόλυτης υποταγής σαν να προκάλεσε σεισμό στη ψυχή του αγωνιστή.
Κι όταν πλησίασε ο δήμιος, να ξεκινήσει το φρικτό του έργο, εκείνος αδιαφορώντας για το υψωμένο χέρι που κρατούσε το μαστίγιο τον κοίταξε ίσια στα μάτια και μετά έβγαλε μια κραυγή που συντάραξε το στρατόπεδο. Σαν να είχαν ενώσει τις φωνές τους χιλιάδες λαβωμένα λιοντάρια. Σαν να είχαν συγκεντρωθεί όλα τα βάσανα της ομηρείας στην κραυγή αυτή.
Ήταν μια κραυγή που έκλεινε απελπισία, οργή, δύναμη ψυχής, αλλά και απειλή, όσο κι αν αυτό φαινόταν εξωπραγματικό για τα δεδομένα του στρατοπέδου.
Ο δήμιος κοίταξε ξαφνιασμένος τον Γιάννη που συνέχιζε να κραυγάζει με την ίδια δύναμη λες και περίμενε να αδειάσει και τη στερνή του πνοή στην κραυγή αυτή. Και τότε έγινε κάτι περίεργο, πρωτοφανές και ανεξήγητο για τα χρονικά εκείνης της κόλασης.
Απότομα το υψωμένο χέρι που κρατούσε το μαστίγιο έπεσε άψυχο σαν κάτι αόρατο να του στέρησε τη δύναμη και ο βασανιστής έφυγε χωρίς δεύτερη λέξη. Όλοι κοιτούσαν έκπληκτοι τώρα. Κανένας δεν πλησίασε τον Γιάννη που ξεκίνησε να ντύνεται χωρίς να τον ενοχλήσει κανένας μέχρι που γύρισε κοντά στους συντρόφους του.
Εκεί στο στρατόπεδο ο Κυριακάκης είχε φτάσει στο χείλος του τάφου από τα βασανιστήρια.
Είχε όμως χρόνια γιατί φάνηκε ξαφνικά στον δρόμο του μια γυναίκα από την Πολωνία. Όπως ο ίδιος διηγιόταν τον περιποιήθηκε με μεγάλη στοργή και χάρις στη φροντίδα αυτή κατάφερε να επιζήσει. Και δεν το ξέχασε ποτέ.
Βάσανα δίχως τέλος
Ο Γιώργης Βασσάλος κατέληξε στο φρικτό στρατόπεδο του Ματχάουζεν. Ήταν το κεντρικό από το οποίο και γίνονταν οι μεταγωγές σε άλλα στρατόπεδα. Εκεί μέχρι τις 5 του Μάη 1945 έζησε τη φρίκη της ναζιστικής θηριωδίας.
Γύρισε στο Ρέθυμνο ένα ανθρώπινο ράκος, αλλά με ατσάλινη θέληση να ξεκινήσει τη ζωή του από την αρχή. Λογάριαζε όμως χωρίς τους μισαλλόδοξους παράγοντες που δεν τον άφησαν να πάρει ανάσα. Το αποκορύφωμα ήταν να τον απολύσουν από τον δήμο το 1948.
Συγκλονιστικές και οι μαρτυρίες του Κώστα Ξεξάκη που επίσης είχε καταγράψει. Αυτόν τον είχαν κλείσει στο Μελκ (Melk): Υπόγειο εργοστάσιο της Στάγερ (Steyr-Daimler-Puch), στο οποίο κατασκευάζονταν κυρίως ρουλεμάν και άλλα εξαρτήματα αεροσκαφών, αυτοκινήτων και αρμάτων μάχης. Και είχε αναφέρει μεταξύ άλλων:
«Βαθιά μέσα στο βουνό – στις Άλπεις της Αυστρίας – προχωρούσαν εννέα κεντρικές γαλαρίες-τούνελ. Τις είχαμε ανοίξει εμείς οι ίδιοι, οι 30-40 χιλιάδες κρατούμενοι του στρατοπέδου «Μελκ» της Αυστρίας που ήταν εξάρτημα του Μαουτχάουζεν. Οι γαλαρίες, σαν τεράστιες τρύπες προχωρούσαν δύο έως τρία χιλιόμετρα, παράλληλες μεταξύ των. Και κάθετα σ’ αυτές άλλες μικρότερες, πολλές εκατοντάδες.
Σιδηροτροχιές για μεγάλα τρένα και μικρά ντεκοβίλ, διασταυρώνονταν μέσα στις γαλαρίες. Εκατοντάδες βαγόνια κυλούσαν πάνω τους. Άλλα τα ‘σπρωχναν μηχανές κι άλλα οι εργάτες. Σε πολλές γαλαρίες είχαν ήδη εγκατασταθεί τεράστια συγκροτήματα εργοστασίων, που κατασκευάζουν πολεμικά είδη. Όπλα και εξαρτήματα τανκς.
Μέσα στις γαλαρίες, δούλευαν συνεχώς όλο το 24ωρο, περί τους 6.000 εργάτες. Όλοι εχθροί του Γ’ Ράιχ. Και 500 Γερμανοί στα νευραλγικά πόστα. Δυο χιλιάδες εργάτες δούλευαν μπιστολέτο-αεροτρύπανα – που τρυπούσαν το σκληρό πέτρωμα του βουνού και μεγάλωναν το τούνελ.
Τρεις βάρδιες εναλλάσσονταν κάθε οκτώ ώρες.
Δούλευα στη βάρδια που ‘χε ωράριο από τις 10:00 τη νύχτα έως τις 6:00 το πρωί. Ρουχαλάκια λεπτά χωρίς φόδρα και ξύλινα πέδιλα. Βρεγμένοι συνήθως μέχρι να μπούμε στις γαλαρίες, κουρελήδες, πεινασμένοι, αποσταμένοι κι άρρωστοι οι περισσότεροι. Έξω το κρύο ήταν κείνες τις μέρες 29 κάτω από το μηδέν. Μέσα στις γαλαρίες ήταν κατά τόπους γύρω στο μηδέν.
Τα μηχανήματα που δούλευαν ασταμάτητα τα τρενάκια, οι κυλιόμενες κορδέλες μεταφορών, τα φουρνέλα και προ παντός τα 2.000 μπιστολέτα συνέθεταν μια διαβολική συναυλία θορύβων που τράνταζε τα’ αυτιά κι έφερνε ζάλη.
Καταφέρναμε πότε πότε να δουλεύουμε μαζί πέντε-έξι Έλληνες για να δίνουμε κουράγιο ο ένας στον άλλο με μισόλογα. Το ίδιο έκαναν κι οι άλλοι, από τις άλλες Εθνότητες. Κυριακή ή αργία δεν υπήρχε. Η δουλειά δεν σταματούσε. Είχαμε χάσει τον ρυθμό του χρόνου. Ρωτούσαμε πολλές φορές να μάθουμε:
– Τι μέρα είναι σήμερα;
Εκείνη τη νύχτα δούλευα κοντά σε τέσσερις-πέντε άλλους Έλληνες. Κρατούσα ένα φτυάρι και παλάμιζα λασποχώματα. Οι άλλοι κασμάδες, ή καροτσάκι.
Κόντευε να τελειώσει η βάρδια κι είχαμε αποκάμει πια. Ακοίμητη προσοχή όμως απ’ όλους – προς τα πού κοιτάζει ο επιστάτης. Και η κυριότερη μέριμνα επιβίωσης. Λίγη-λίγη δουλειά για να μην ξοδιάζουμε δύναμη. Και πότε πότε η φοβερή προειδοποίηση «Το νου σας, έρχεται ΕΣ- ΕΣ».
Δίπλα μου δούλευε ένας νέος από τον Βόλο.
Ήταν όμορφος και λεβέντης άλλοτε και τον συμπαθούσαν όλοι, γιατί είχε χρυσή καρδιά. Ήταν ψάλτης σε εκκλησία του Βόλου. Είχε μια υπέροχη κρυστάλλινη φωνή. Ήταν ο Κώστας Παπασακελλαρίου.
Δεν ξέρω τι του ‘ρθε σε μια στιγμή εκείνη τη νύχτα. Πλησίαζε έναν-έναν από μας και μας τραβούσε να πλησιάσουμε όλοι κοντά. Έσμιξαν σχεδόν τα κεφάλια μας και μας αγκάλιασε. Έσκυψε στη μέση μας κι άνοιξε το στόμα του… Σιγανά και γλυκά πολύ γλυκά, με κείνη τη μελωδική κι αγγελική φωνή του άρχισε να ψάλει:
– Δεύτε ίδωμεν πιστοί που εγεννήθη ο Χριστός. Ακολουθήσωμεν λοιπόν ένθα οδεύει ο αστήρ…».
Ακούγαμε άφωνοι. Από τον Ουρανό ερχόταν εκείνη η Θεϊκή μελωδία. Άγγελοι έψαλαν. Ανατρίχιασαν τα παγωμένα μέλη μας. Τα μάτια θάμπωσαν. Θα ‘ταν ίδια η μελωδία που άκουσαν οι αγραυλούντες ποιμένες.
Στα χέρια μας έπεσαν κάτι σταγόνες ζεστές. Ήταν δάκρια …Ακούστηκε ένας λυγμός. Κι ύστερα πολλοί.
Το τροπάρι δεν έφτασε ως το τέλος.
Πνίγηκε από τους λυγμούς και του ίδιου του ψάλτη. Μας έσπρωξε γρήγορα…
«Χριστούγεννα είναι σήμερα παιδιά!!! Άντε και του χρόνου στα σπίτια μας».
Ήταν καιρός. Ένας επιστάτης φάνηκε να έρχεται. Αρπάξαμε τα φτυάρια.
Έτσι μάθαμε πως κείνη η μέρα ήταν Χριστούγεννα. Κι αυτός ήταν ο εκκλησιασμός μας. Κι όσοι άκουσαν εκείνη την ουράνια ψαλμωδία με τους χρυσούς τόνους δεν την ξεχνούν.
– Και του χρόνου στα σπίτια μας. Η ευχή έπιασε μόνο μερικούς.
Ο Κώστας Παπασακελλαρίου πέθανε αργότερα. Στις 2 Φεβρουαρίου 1945. Η στάχτη του έμεινε εκεί στο Μέλκ της Αυστρίας».
