Και η Κρητική Επανάσταση του 1866- όπως και ο απελευθερωτικός αγώνας του Εικοσιένα- δεν άφησε ασυγκίνητο τον Βίκτορα Ουγκώ (1802-1885) των δικαίων τής οποίας στάθηκε ολόθερμος διαλαλητής. Εργάζεται ακούραστα, γράφει στίχους, κάνει εκκλήσεις προς όλους τους προοδευτικούς ανθρώπους που μάχονται τη σκλαβιά να ενώσουν τη φωνή τους με τη δική του, που, όσο και αν την υψώνει, χάνεται μέσα στη θριαμβευτική αντάρα της αδικίας. Στηλιτεύει την τακτική των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων, τις ατέλειωτες συζητήσεις ανάμεσα στους διπλωμάτες που καταστρώνουν πρωτόκολλα, τη στιγμή που στην Κρήτη σκοτώνουν, αποκεφαλίζουν, σακατεύουν, ξεκοιλιάζουν γυναίκες, γερόντους και παιδιά.
Γράφει στους ηγέτες του επαναστατημένου λαού της Κρήτης και τους βεβαιώνει ότι δεν θα σταματήσει να βροντοφωνάζει το δίκιο τους, που όποια έκβαση και αν έχει ο ιερός αυτός και ηρωικός αγώνας τους καμιά δύναμη δεν μπορεί να το σβήσει.
Η παρακάτω δραματική και βαθιά επώδυνη απάντηση έρχεται προς τον Βίκτορα Ουγκώ από το στρατόπεδο των επαναστατών της Κρήτης και φέρει την υπογραφή του Ι. Ζυμβρακάκη*.
« Ήρθε ένας αέρας από την μεγάλη σου ψυχή και στέγνωσε για λίγο τα δάκρυά μας. Στα παιδιά μας είπαμε: πέρ’ από τις θάλασσες υπάρχουν δυνατοί και γενναίοι λαοί, που θέλουν τη δικαιοσύνη και θα σπάσουν τα δεσμά μας. Ανίσως και χαθούμε στην πάλη, ανίσως στους πέντε δρόμους σάς αφήσομε ορφανά, να γυρίζετε στα βουνά με τις πεινασμένες μανάδες σας, αυτοί οι λαοί θα σας κάμουν παιδιά τους και τα βάσανά σας θα τελειώσουν.
Όμως, ανώφελα αγναντεύομε κατά τη δύση. Καμιά βοήθεια δεν μας πρόφτασε. Και τα παιδιά μας είπανε: Μας γέλασαν! Μα ήρθε το γράμμα σου, πολυτιμότερο για μας και από τα καλλίτερα άρματα. Σφραγίζει το δίκαιό μας. Και ξεσηκωθήκαμε, γιατί το ξέραμε το δίκαιό μας αυτό.
Δεν είχαμε την αξίωση εμείς, φτωχοί βουνίσιοι, με λειψά άρματα, να νικήσουμε μοναχοί μας δυο αυτοκρατορίες, την Τουρκιά και την Αίγυπτο, που έπεσαν επάνω μας ενωμένες. Σκοπός μας ήταν να επικαλεστούμε τη δημόσια γνώμη, να κάνουμε έκκληση στις μεγάλες ψυχές, που, όπως εσύ, στέκουν οδηγοί αυτής της δημόσιας γνώμης.
Η υλική δύναμη, χάρη στις επιστημονικές ανακαλύψεις, είναι σήμερα υποχείρια του πολιτισμού. Πριν από τέσσερις αιώνες η Ευρώπη ήταν ανήμπορη μπροστά στους βαρβάρους. Σήμερα ψηφίζει τον νόμο ανάμεσά τους. Έτσι, αν η Ευρώπη το θελήσει, δεν θα υπάρχει πια καταπίεση μέσα στην ανθρωπότητα. Για ποιον λόγο, λοιπόν, αφήνει κοντά στις ιταλικές ακτές, καταμεσής στη Μεσόγειο, τριάντα ώρες μακριά από τη Γαλλία, να υπάρχει ένας τύραννος πασάς;
Αν μπορούσες να ξέρεις την ιστορία τής κάθε μιας από τις φαμίλιες μας, όπως κατέχεις την ιστορία του πολύπαθου νησιού μας, θα ’βλεπες από τη μιαν ως την άλλη άκρη την εξορία, τον διωγμό, τον θάνατο, τον πατέρα να σφάζεται από το μαχαίρι των τυράννων, τη μάνα να τη σηκώνουν από τα παιδιά και να την παίρνουν για την πιο ατιμωτική απ’ όλες τις σκλαβιές, τις αδελφές να τις ατιμάζουν, τ’ αδέλφια να τα αιματοκυλούνε στη γης.
Σ’ αυτούς που μας αφήνουν να υποφέρουμε τόσα βάσανα, μ’ όλο που μπορούσαν να μας σώσουν, τους λέμε μόνον αυτό: δεν κατέχετε, λοιπόν, την αλήθεια;
Εσύ, Ποιητή, είσαι το φως που φωτίζει. Σ’ εξορκίζομε, συνέχισε να φωτίζεις εκείνους που δεν μας ξέρουν, εκείνους που οι απατεώνες τους διαβάλλουν ενάντια στην άγια υπόθεσή μας.
Εσύ, Ποιητή, είσαι ο δημιουργός των λαών, όπως οι τραγουδιστάδες του παλιού καιρού.
Με τα παλιά τραγούδια σου, τ’ «Ανατολίτικα»**, έχεις κιόλας δουλέψει περίτρανα για να φτιαχτεί ο σημερινός ελληνικός λαός. Αποτελείωσε το έργο σου.
Μας λες νικητές. Αλλά με σένα μαζί, ναι! θα νικήσουμε!
Εξ ονόματος του κρητικού λαού και μ’ εντολή των καπεταναίων του νησιού.
Ι. Ζυμπρακάκις*».
Ο Β. Ουγκώ υπακούει στη φωνή του κρητικού λαού. Συνεχίζει ακούραστα τον αγώνα του. Απευθύνεται στα έθνη, στους λαούς, στους πνευματικούς ανθρώπους. Εξιστορεί το Αρκάδι, τον ασύγκριτο ηρωισμό τού κρητικού λαού, τις ωμότητες της Τουρκιάς. Και αφού βλέπει πως η Ευρώπη στέκεται κουφή, εξακοντίζει την επίκλησή του στην Αμερική:
«Η σκοτεινή εγκατάλειψη ενός λαού στη βία και στον στραγγαλισμό, σε μιαν εποχή με ακμαίο πολιτισμό, είναι ατιμία που θα ξαφνιάσει την ιστορία. Αυτοί που κάνουν αυτό το έγκλημα είναι υπεύθυνοι απέναντι στην παγκόσμια συνείδηση. Οι σημερινές κυβερνήσεις κάνουν την Ευρώπη να κοκκινίζει…
Η προδοσία και η παράδοση της Κρήτης είναι άτιμη πράξη και άτιμη πολιτική. Αργά ή γρήγορα την Κρήτη θα τη λογαριάσουμε ανάμεσα στους ήρωες και πιο πολύ ανάμεσα στους μάρτυρες. Οι ήρωες θριαμβεύουν με τη ζωή, οι μάρτυρες με τον θάνατο. Η Κρήτη πεθαμένη θα έχει την τρομερή ενόχληση του τάφου. Αυτό το πράγμα θα είναι ένα μίασμα παραπάνω στην πολιτική σας. Η Ευρώπη θα έχει δυο Πολωνίες στο μέλλον, τη μια στον βορρά, την άλλη στον νότο. Η τάξη θα βασιλεύει στα σφακιώτικα βουνά, όπως βασιλεύει στη Βαρσοβία και οι βασιλιάδες της Ευρώπης θα ’χουν ευτυχία ανάμεσα σε δυο πτώματα.
Η ευρωπαϊκή ήπειρος δεν ανήκει αυτή την εποχή στον εαυτό της, ανήκει στους βασιλιάδες. Αυτή την ώρα η Ελλάδα και η Κρήτη δεν έχουν τίποτε να περιμένουν από την Ευρώπη. Η Ευρώπη πάει προς τα πίσω, αλλά η Αμερική προχωρεί. Η Ευρώπη αρνείται τον ρόλο της, η Αμερική πρέπει να τον πάρει στα χέρια της. Αυτή η παλιά δημοκρατία, η Ελλάδα, πρέπει να πάρει βοήθεια και προστασία από μια νέα δημοκρατία, την Αμερική. Ο Θρασύβουλος ζητά τη βοήθεια του Ουάσιγκτον. Τίποτε δεν είναι πιο μεγάλο. Ο Ουάσιγκτον θα ακούσει και θα πάει!
Στον δέκατο όγδοο αιώνα η Γαλλία ελευθέρωσε την Αμερική. Τι μεγαλόκαρδη ανταποδοτική χειρονομία θα ήταν, η Αμερική να ελευθερώσει την Ελλάδα! Αμερικανοί, έχετε σ’ εμάς ένα μεγάλο χρέος. Ελευθερώστε την Ελλάδα και σας το εξοφλούμε αυτό το χρέος. Να το πληρώσετε στην Ελλάδα είναι σαν να το πληρώνετε στη Γαλλία».
Βίκτορος Ουγκώ, Οι Άθλιοι, τ. Β΄ (Η ζωή και το έργο του), εκδόσεις «Παγκόσμια Λογοτεχνία», Αθήναι 1970, 1197- 1199.
* Ο Ιωάννης Ζυμβρακάκης (1818-1913) ήταν Έλληνας στρατιωτικός του 19ου αιώνα, που έλαβε μέρος στην Κρητική Επανάσταση του 1866-1869 και στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1886. Έφτασε στον βαθμό του Υποστρατήγου.
** Το 1829 ο Βίκτωρ Ουγκώ εξέδωσε τα «Ανατολίτικα» (Οrientales, 1828), ένα από τα πιο αξιόλογα έργα του, εμπνευσμένο από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Ο φιλελληνισμός του Ουγκώ, που φανερώνεται με το έργο του αυτό, παρέμεινε θερμός και αγνός και δεν άφησε ευκαιρία που να μην εκδηλωθεί από το 1821 μέχρι την Κρητική Επανάσταση του 1866.
