Εγκαινιάστηκε την Τρίτη το απόγευμα, στο Σπίτι του Πολιτισμού, η έκθεση φωτογραφίας «Μνήμες του Δρόμου», σε συνδιοργάνωση του τμήματος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών πανεπιστημίου Κρήτης, του δήμου Ρεθύμνης και του ιδρύματος Μιχελή.
Η έκθεση, που θα διαρκέσει έως τις 14 Ιουνίου, αποτελείται από ένα σημαντικό τμήμα του αρχείου του Γάλλου ανθρωπολόγου Serge Collet, το οποίο μετά τον θάνατό του δωρίστηκε από τη γυναίκα του Barbara Collet στο πανεπιστήμιο Κρήτης. Πρόκειται για την απεικόνιση της διαδήλωσης των εργατών της χαλυβουργικής βιομηχανίας στο Παρίσι στις 23 Μαρτίου 1979 μέσα από φωτογραφίες, οι οποίες αποπνέουν τον αυθορμητισμό, τον κοινωνικό και πολιτικό χαρακτήρα της εποχής. Μέσα από αυτό το υλικό, δίνεται η δυνατότητα στο κοινό του Ρεθύμνου, να γνωρίσει σε ένα βαθμό τις κοινωνικές συνθήκες του παρελθόντος και να τις συγκρίνει με το σήμερα.
Την επιμέλεια της έκθεσης έχει ο καθηγητής του τμήματος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών Βαγγέλης Αθανασόπουλος, ο οποίος τόνισε ότι: «Η έκθεση είναι το αποτέλεσμα μιας έρευνας που έγινε στο πανεπιστήμιο τα τελευταία τέσσερα χρόνια πάνω σε ένα αρχείο, το οποίο βρίσκεται στο Κέντρο Ερευνών και Μελετών του πανεπιστημίου Κρήτης. Αφορά στην ανθρωπολογική καταγραφή και μελέτη των διαδηλώσεων στο Παρίσι τη δεκαετία του ’70. Δουλέψαμε πάνω σε αυτό, επιλέξαμε κάποιες φωτογραφίες τις οποίες μπορείτε να δείτε στην έκθεση, μαζί με ένα αρχειακό υλικό από το προσωπικό αρχείο του Γάλλου ανθρωπολόγου Serge Collet».
Ο τρόπος με τον οποίο η εικόνα αποτελεί οδό για τη γνώση, αφορά σε μεγάλο βαθμό τον επιστημονικό κλάδο, καθώς αξιοποιείται ως ένα χρήσιμο εργαλείο για την έρευνα, υπογραμμίζει ο κ. Αθανασόπουλος, λέγοντας ότι: «Το φιλοσοφικό κομμάτι έχει να κάνει με τη χρήση της εικόνας σε ένα ερευνητικό πλαίσιο. Είναι εικόνα και γνώση. Μας ενδιαφέρει ο τρόπος με τον οποίο η εικόνα μπορεί να μελετήσει κοινωνικά φαινόμενα και να παράγει ένα είδος γνώσης, το οποίο είναι συμπληρωματικό σε σχέση με άλλα εργαλεία, όπως είναι οι στατιστικές, οι έρευνες, τα ερωτηματολόγια, οι συνεντεύξεις και άλλα κοινωνιολογικά ή ανθρωπολογικά εργαλεία».
Την αισθητική πτυχή της έκθεσης ανέδειξε ο πρόεδρος του τμήματος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών σπουδών Πάνος Θεοδώρου, επισημαίνοντας ότι: «Το υλικό ενδιαφέρει έναν επιστημονικό κλάδο που λέγεται «Φωτογραφική Ανθρωπολογία», ο οποίος συγκεντρώνει ανθρωπολογικά τεκμήρια με φωτογραφικό τρόπο. Εκτός από το στενά επιστημονικό ανθρωπολογικό ενδιαφέρον, τα κομμάτια αυτά έχουν και ενδιαφέρον αισθητικό. Οι φωτογραφίες αυτές δεν είναι κοινές φωτογραφίες, καθώς έχουν μια «ματιά» η οποία αξίζει να εξεταστεί και από πλευράς αισθητικής αξίας. Γι’ αυτό ο κ. Αθανασόπουλος και η κ. Μπαντινάκη, οι οποίοι ασχολούνται με την αισθητική στο τμήμα μας, έδειξαν ενδιαφέρον και συνεργάστηκαν με τον κ. Τσαντηρόπουλο».
Ο κ. Θεοδώρου, δεν παρέλειψε να τονίσει τη σημαντική συμβολή του ιδρύματος Μιχελή στο πανεπιστήμιο Κρήτης και συγκεκριμένα στο τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών: «Πολύ μεγάλη συνεισφορά έχει το ίδρυμα Παναγιώτης και Έφη Μιχελή, για το οποίο είμαστε ευγνώμονες. Χρηματοδότησαν την έκθεση και όλα τα οργανωτικά ζητήματα, όπως και χρηματοδοτούν μια διδακτική θέση στο τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών, τη λεγόμενη θέση «Μιχελή». Στη θέση «Μιχελή» προσλαμβάνουμε πολύ σημαντικούς καθηγητές αισθητικής και φιλοσοφίας της τέχνης, αλλά και νέους ερευνητές για να διδάξουν», συμπλήρωσε ο κ. Θεοδώρου.
Από την πλευρά της ,η διευθύντρια του Ιδρύματος Μιχελή Μαρίνα Τσούλου, αναφερόμενη στην έκθεση, σημείωσε ότι: «Η έκθεση παρουσιάστηκε πρώτη φορά τον Νοέμβριο στο Ίδρυμα Μιχελή στην Αθήνα. Τώρα, έρχεται εδώ στο Ρέθυμνο, όπου υπάρχει και το αρχείο του Serge Collet. Εμείς χρηματοδοτούμε τη θέση «Μιχελή» στο τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του πανεπιστημίου Κρήτης. Στο πλαίσιο αυτής τη θέσης ο κ. Βαγγέλης Αθανασόπουλος έκανε τη σχετική έρευνα του αρχείου, την οποία και παρουσίασε πρώτη φορά τον Νοέμβριο στην Αθήνα, στην αίθουσα του ιδρύματος Μιχελή και τώρα εδώ στο Ρέθυμνο. Επίσης, βγήκε και ένας πολύ ουσιαστικός κατάλογος για αυτήν την έκθεση και την έρευνα που έγινε».
Ο αντιδήμαρχος Πολιτισμού δήμου Ρεθύμνης, Θωμάς Κρεβετζάκης: «Με ιδιαίτερη χαρά ως δήμος, φιλοξενούμε ακόμα μια δράση συνεργασίας ανάμεσα στον δήμο Ρεθύμνης και στο πανεπιστήμιο Κρήτης με το τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών. Πρόκειται για την παρουσίαση ενός μέρους της συλλογής του Γάλλου ανθρωπολόγου Serge Collet, που έχουμε το ευτύχημα να ανήκει στην κατοχή του πανεπιστημίου Κρήτης. Η έκθεση που παρουσιάζεται είναι ένα πολύ μικρό τμήμα του αρχείου της, στο οποίο καταγράφεται μια διαδήλωση των εργατών στη χαλυβουργία του Μαΐου 1979 στο Παρίσι. Έχει ιδιαίτερη σημασία μετά από 44 χρόνια να αναστοχαστούμε τη δυναμική και το τι εξέφρασε αυτό το κομμάτι των διαδηλώσεων. Να το συγκρίνουμε και να το επαναφέρουμε με αντίστοιχες διαδηλώσεις της προηγούμενης δεκαετίας στην Ελλάδα, στα πρόσφατα γεγονότα στο Παρίσι, προκειμένου να δούμε αντίστοιχες κοινωνικές, αισθητικές, αλλά και πολιτικές διαφορές».
Μια προσέγγιση συσχέτισης του «τότε» με το «τώρα»
Μέσα από τις φωτογραφίες της έκθεσης οι θεατές αντικρίζουν την πραγματικότητα του «τότε», της δεκαετίας του ’70. Όμως οι ιδέες, οι σκέψεις και τα συναισθήματα που αποτυπώνονται, μπορούν να τοποθετηθούν και στη σύγχρονη εποχή.
Αξιοσημείωτη είναι η προσέγγιση του επίκουρου καθηγητή του τμήματος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών σπουδών Νίκου Ερηνάκη, που με την εισήγησή του στα εγκαίνια της έκθεσης, ανέδειξε μια ιδιαίτερη πλευρά της: Τη σύνδεση της εποχής εκείνης με τη σύγχρονη εποχή:
«Μιλώντας για τη μνήμη, αναφερόμαστε και εστιάζουμε στο τότε. Πως θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε όλο αυτό το δημιουργικό υλικό, όλη αυτήν την αποτύπωση εστιάζοντας στο εδώ και το τώρα, αλλά και στο μέλλον; Γιατί η συγκεκριμένη πρωτοβουλία και γιατί τώρα; Βρισκόμαστε σε μια εποχή που νομίζω ότι πλέον αποτελεί κοινό τόπο. Υπάρχει μια πολλαπλότητα κρίσης αυτής της συνθήκης. Από το περιβαλλοντικό ζήτημα, μέχρι το οικονομικό. Από το προσφυγικό, μέχρι το πανδημικό, το ενεργειακό με τον πόλεμο κ.ά. Δυστυχώς, μια ολόκληρη λίστα κρίσεων. Παράλληλα με αυτό, βλέπουμε μια πολύ μεγάλη μετάβαση και γι’ αυτό είναι πάρα πολύ ιδιαίτερη και χρήσιμη η πρωτοβουλία της έκθεσης. Πρόκειται για τη μετάβαση, τη δημιουργία μιας διττής πραγματικότητας που έχουμε τις τελευταίες δεκαετίες ανάμεσα σε αυτό που αποκαλούμε «υλική/φυσική» πραγματικότητα και στην «ψηφιακή» υπερπραγματικότητα. Βλέπουμε πως ένα φαινόμενο, αυτό της διαδήλωσης, της συνάθροισης, της εξέγερσης, μπορεί πλέον να προσεγγιστεί και να μας θυμίσει, να μας φέρει κοντά με το πως γινόταν κάποιες δεκαετίες πριν και πως τώρα λαμβάνει χώρα. Θεωρώ ότι είναι πάρα πολύ ουσιώδης αυτή η πρωτοβουλία, ακριβώς γιατί ήρθε να μας φέρει κοντά και να μας υπενθυμίσει την υλικότητα, τη φυσικότητα της συνάθροισης της όποιας κοινωνικής πρωτοβουλίας, είτε ήταν μετασχηματιστική, είτε μεταρρυθμιστική, είτε απλώς εναντιώνεται στην κοινωνική πραγματικότητα με οράματα αλλαγής ή μετασχηματισμού αυτής. Βλέπουμε πως πλέον αυτός ο τρόπος μεταλλάσσεται και διαμορφώνεται. Βλέπουμε τι λειτουργούσε πριν, γιατί λειτουργούσε, τι πλέον λειτουργεί μέσα σε αυτήν τη διττή πραγματικότητα υλικής/φυσικής και ψηφιακής υπερπραγματικότητας. Βγάζουμε συμπεράσματα και βλέπουμε που είναι χρήσιμα στο σήμερα, όπως και στο μέλλον».
Όπως υπογραμμίζει ο κ. Ερηνάκης, στο φωτογραφικό αρχείο του Serge Collet εντοπίζεται έντονα το στοιχείο της σωματικότητας που φανερώνει, εκτός των άλλων, την επικοινωνία των ανθρώπων αυτών με έναν αυθόρμητο τρόπο:
«Βασική είναι η σωματικότητα, δηλαδή το πως η ύλη και η επιστροφή στο σώμα, η συνάθροιση μέσα σε αυτό που αποκαλούμε «αύρα» του υποκειμένου, η συνάντηση με τον άλλον με την όποια ετερότητα είτε αυτή είναι προσωπική, είτε είναι μια ευρύτερη συλλογικότητα. Όλα αυτά έχουν τη σημασία τους μέσα στο πλαίσιο της σωματικότητας, που μπορεί αυτή να αναπαραχθεί ή να διαμορφωθεί, όπως και να εμπλουτιστεί μέσα στο πλαίσιο αυτό που αποκαλούμαι πλέον «ψηφιακή υπερπραγματικότητα». Παρατηρεί κανείς μέσα από τον θαυμάσιο σχεδιασμό εικόνας και λόγου, που είναι ένα σημαντικό στοιχείο της έκθεσης και του αρχείου του Collet, αυτήν την ιδιαιτερότητα στα βλέμματα, στη φυσικότητα, στην επικοινωνία μεταξύ των ατόμων που διαδηλώνουν και συναθροίζονται εκεί, είτε βρίσκονται από την ίδια πλευρά, είτε βρίσκονται σε απέναντι πλευρές. Μας υπενθυμίζεται η επαναφορά σε κάτι που τείνουμε να ξεχάσουμε, την επιστροφή στα υποκείμενα. Πρέπει να στρέψουμε ξανά πίσω το βλέμμα στο υποκείμενο, στο ατομικό και το συλλογικό. Θεωρώ ότι αυτό που έχουμε να λάβουμε από τη σημερινή πρωτοβουλία, χαμένες ως έναν βαθμό οι νεότερες γενιές σε ένα πλαίσιο επικοινωνίας και συνάντησης περισσότερο διαδικτυακό και μια ψευδαίσθηση επικοινωνίας μέσω της ψηφιακότητας, την επιστροφή μέσα σε αυτήν τη φυσικότητα η οποία όμως βγάζει και μια ειλικρίνεια και αυτό είναι η ομορφιά αυτών των φωτογραφιών. Η ομορφιά είναι ότι υπάρχει μια ιδιαιτερότητα, δεν υπάρχει τίποτα στημένο. Παρατηρείς τα βλέμματα, τα αγγίγματα. Υπάρχει στην ουσία η έννοια του αυθόρμητου, δηλαδή την έννοια της έκπληξης. Αυτός ο αυθορμητισμός που δεν μπορεί να υπάρξει πίσω από τη σκηνοθετημένη ψηφιακότητα. Έχουμε πάρα πολλά να λάβουμε από το δεύτερο άνοιγμα προς την ψηφιακή πραγματικότητα και το πως κανείς μπορεί να δημιουργήσει έναν άλλον τύπο συνάθροισης, διαδήλωσης, εκδήλωση διαμαρτυρίας, αλλά και μια διαμόρφωση πρωτάγματος κοινωνικοπολιτικού, ηθικού ή αισθητικού, αλλά χωρίς τη βάση της συνάντησης στο εδώ και το τώρα, χωρίς τη συμμετοχή με την ετερότητα και τη συνδιαμόρφωση αυτής μέσα από την αύρα, την ύλη και μέσα από τα εξωλεκτικά στοιχεία που πολλές φορές ξεχνάμε πλέον. Σίγουρα μπορούμε να κοιτάξουμε πίσω και να λάβουμε πολλά μηνύματα για να περιγράψουμε τι ήταν για τότε αυτή η εποχή, αλλά σίγουρα έχει να μας δώσει πάρα πολλά πράγματα για το σήμερα και για το πως μπορούμε να πορευθούμε προς αυτήν τη κατεύθυνση για το μέλλον».
