Του ΘΕΜΗ ΚΟΣΜΙΔΗ*
Στις 25 του Οκτώβρη 1941, οι Γερμανοί καταχτητές εκτέλεσαν όλους τους άντρες ηλικίας 16 έως 65 ετών των ορεινών χωριών Κλειστό, Αμπελόφυτο και Κυδωνιές και έκαψαν τα τρία χωριά.
Tο Ολοκαύτωμα από τους Γερμανούς στις 25 Οκτωβρίου 1941 γνώρισαν τρία χωριά, το Κλειστό (Μουσγαλή), το Αμπελόφυτο (Μουρσαλή) και η Κυδωνιά (Κοτσαλάρ) που βρίσκονται στην ανατολική πλευρά της οροσειράς των Κρουσσίων, μεταξύ των χωριών Ποντοκερασιάς και Ελληνικού.
Σύμφωνα με ιστορικά κείμενα της εποχής, στις 6 Απριλίου 1941 τα γερμανικά στρατεύματα παραβίασαν τα εθνικά μας σύνορα από το χωριό Ακρίτα. Στα σύνορα του νομού Κιλκίς εντοπίζονται, σύμφωνα με μαρτυρίες και οι πρώτοι νεκροί. Οι κάτοικοι αντιδρούν άμεσα και οργανώνουν τον αγώνα τους ενάντια στον κατακτητή. Στα τέλη του Ιουλίου ιδρύεται η πρώτη ανταρτοομάδα στην ηπειρωτική Ελλάδα, με την κωδική ονομασία «Αθανάσιος Διάκος».
Ο «Αθανάσιος Διάκος» δραστηριοποιείται κυρίως στον ορεινό όγκο των Κρουσσίων του νομού Κιλκίς. Τα τρία χωριά Αμπελόφυτο, Κυδωνιά και Κλειστό βρέθηκαν στο επίκεντρο των διεργασιών, συγκρότησης, δραστηριοποίησης και τροφοδοσίας των ανταρτών. Μεταξύ άλλων, στελέχη της ανταρτοομάδας ήταν και ο Βασίλης Πετρίδης, από το Κλειστό, που ορίστηκε στρατιωτικός υπεύθυνος, ο Παύλος Κοτσαλίδης, από την Κυδωνιά, πολιτικός υπεύθυνος και ο Μελίτης Αθανασιάδης, από το Κλειστό, υπεύθυνος εφοδιασμού (οι δύο πρώτοι θα καταλήξουν λίγο αργότερα, ανάμεσα στους 96 εκτελεσθέντες).
Η δράση του «Αθανασίου Διάκου» προκάλεσε τις πρώτες απώλειες στη Βερμάχτ – ανθρώπινες και υλικές -, ωστόσο απώλεσε και πολλούς από τους άνδρες του.
Ενδεικτικά αναφέρουμε:
- Στις 14 Σεπτεμβρίου 1941 ανατίναξε τη σιδηροδρομική γέφυρα Μουριών Κιλκίς, της γραμμής Θεσσαλονίκης – Αλεξανδρουπόλεως.
- Στις 22 Σεπτέμβρη στήνει ενέδρα στο 62ο χλμ. του δρόμου Θεσσαλονίκης – Σερρών σε γερμανικό φορτηγό, σκοτώνει δύο Γερμανούς και τραυματίζει τους δυο Έλληνες συνοδούς τους.
Λίγο αργότερα, ο σταθμάρχης χωροφυλακής της περιοχής ενημερώνει τα γερμανικά φρουραρχεία στο Κιλκίς, Λαχανά και Θεσσαλονίκη, ότι σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες τα χωριά Αμπελόφυτο, Κυδωνιά και Κλειστό λειτουργούν σαν βάσεις των ανταρτών και οι κάτοικοι κατέχουν όπλα. Οι Γερμανοί κατακτητές αντιδρούν με πρωτοφανή βαρβαρότητα. Στόχος τους είναι να καταπνίξουν κάθε αντιστασιακή εκδήλωση δια πυρός και σιδήρου, να σκορπίσουν τον τρόμο και να μετατρέψουν τη βαρβαρότητα σε πολιτικό και στρατιωτικό επιχείρημα.
- Στις 25 Οκτωβρίου του 1941 ημέρα Σάββατο, φτάνουν ισχυρές μηχανοκίνητες δυνάμεις των ΕΣ ΕΣ, περικυκλώνουν την περιοχή και εισβάλουν ταυτόχρονα και στα τρία χωριά. Μαζί τους έχουν και κατοίκους από τα Θεοδόσια και το Ελληνικό, σαν προστατευτική ασπίδα. Αποστολή τους, να μην αφήσουν τίποτα όρθιο και να σκοτώσουν τον ανδρικό πληθυσμό. Χωρίς καθυστέρηση, ερευνούν τα σπίτια και διαχωρίζουν τον ανδρικό πληθυσμό από τα γυναικόπαιδα, στα οποία δίνουν προθεσμία μιας ώρας να εγκαταλείψουν τα χωριά και να πάνε στο Λαχανά. Μαζεύουν τον ανδρικό πληθυσμό από 15 χρονών και πάνω, τους εκτελούν και ισοπεδώνουν και τα τρία χωριά.
Στο Αμπελόφυτο και Κυδωνιά εκτελούν τους άνδρες στις πλατείες των χωριών. Στο Κλειστό τούς βάζουν μέσα σε εκκλησία και αρχίζουν να την γκρεμίζουν με δυναμίτες. Όσοι πετάγονται έξω για να γλιτώσουν, θερίζονται στην κυριολεξία από τους Γερμανούς. Στο σύνολό της, η εν λόγω θηριωδία μετρά 96 εκτελεσθέντες και τρία «ανύπαρκτα» χωριά.
Η λαϊκή μούσα, που θρήνησε και αποθανάτισε την τραγωδία σε στίχους και τραγούδι – θρήνο, αναφέρεται μόνο στους 65 που έκαψαν οι ναζί μέσα στην εκκλησία. Παραθέτουμε το τραγούδι όπως τραγουδιόταν την περίοδο της κατοχής και της Εθνικής Αντίστασης ευρύτατα στην περιοχή από τους αντάρτες του ΕΛΑΣ, τον λαό και τις ΕΑΜικές οργανώσεις της περιοχής:
Το Μουσγαλή – το Μουρσαλή το Κοτσαλάρ τα τρία
τα κάψανε οι Γερμανοί του Χίτλερ τα θηρία.
Εξήντα πέντε Έλληνες εκάηκαν μια μέρα
από τυράννων Γερμανών και αρχιφασιστών τη σφαίρα.
Τους Μουσγαλιώτες κλείσανε μέσα στην εκκλησιά τους
και τους εβάλανε φωτιά μαζί με τα παιδιά τους.
Κι ένα πρωτοπαλίκαρο τον θάνατο αψηφώντας
μη μας «ξεχνάτε» Έλληνες είπε παρακαλώντας…
Για την ανταρτοομάδα «Αθανάσιος Διάκος» διαβάζουμε σε άρθρο του οικονομολόγου Βασίλη Κωνσταντινίδη: «Στα τέλη του Ιουλίου ιδρύεται η πρώτη ανταρτοομάδα στην ηπειρωτική Ελλάδα, ο «Αθανάσιος Διάκος», με αρχηγό τον Χρήστο Μόσχο, (καπετάν Πέτρο) αργότερα, από την Χαλκιδική, δάσκαλο στην Μαυροπλαγιά και έφεδρο αξιωματικό, υπαρχηγό τον Γιάννη Καριοφύλη (Στάθης) από τα Πορρόια Σερρών και σύνδεσμό με το ΜΓ (Μακεδονικό Γραφείο) του ΚΚΕ τον Χρήστο Αποστολίδη (Κεραυνός). Ο «Αθανάσιος Διάκος» δραστηριοποιείται κυρίως στον ορεινό όγκο των Κρουσσίων του νομού Κιλκίς.
Τα τρία χωριά Αμπελόφυτο, Κυδωνιά και Κλειστό βρέθηκαν στο επίκεντρο των διεργασιών, συγκρότησης και δραστηριοποίησης του. Στα χωριά αυτά συγκροτήθηκε επιτροπή που ανέλαβε την τροφοδοσία των ανταρτών. Μεταξύ άλλων στελέχη της ανταρτοομάδας ήταν και ο Βασίλης Πετρίδης, από το Κλειστό, που ορίσθηκε στρατιωτικός υπεύθυνος, ο Παύλος Κοτσαλίδης, από την Κυδωνιά, πολιτικός υπεύθυνος και ο Μελίτης Αθανασιάδης, από το Κλειστό, υπεύθυνος εφοδιασμού. Οι δύο πρώτοι είναι ανάμεσα στους 96 εκτελεσθέντες».
Η δράση του «Αθανασίου Διάκου» προκάλεσε απώλειες στις δυνάμεις των καταχτητών στην περιοχή, με αποτέλεσμα να… ευαισθητοποιηθούν και να δραστηριοποιηθούν οι «Έλληνες» συνεργάτες τους. Διαβάζουμε στο ίδιο άρθρο: «Ο σταθμάρχης χωροφυλακής της περιοχής ενημερώνει τα γερμανικά φρουραρχεία στο Κιλκίς, Λαχανά και Θεσσαλονίκη, ότι σύμφωνα με «ασφαλείς» πληροφορίες τα χωριά Αμπελόφυτο, Κυδωνιά και Κλειστό «λειτουργούν» σαν βάσεις των ανταρτών και οι κάτοικοι κατέχουν όπλα και συμμετέχουν στις αντάρτικες ομάδες».
Η συνέχεια παίρνει τη μορφή της φρίκης. Η βαρβαρότητα και η απανθρωπιά των καταχτητών εφαρμόζεται στον πληθυσμό των τριών χωριών, και εντάσσεται στη λεγόμενη πολιτική των αντιποίνων… Η περιγραφή είναι από το ίδιο άρθρο: «Στις 25 Οκτωβρίου του 1941 ημέρα Σάββατο φθάνουν ισχυρές μηχανοκίνητες δυνάμεις των ΕΣ ΕΣ και των ταγμάτων θανάτου και κυκλώνουν από μακριά σε δυο ζώνες την περιοχή και τα χωριά. Οι χιτλερικοί εισβάλουν ταυτόχρονα και στα τρία χωριά. Μαζί τους έχουν και κατοίκους από τα Θεοδόσια και το Ελληνικό, σαν προστατευτική ασπίδα.
Αποστολή τους, να μην αφήσουν τίποτα όρθιο και να σκοτώσουν τον ανδρικό πληθυσμό. Χωρίς χρονοτριβή ερευνούν τα σπίτια και διαχωρίζουν τον ανδρικό πληθυσμό από τα γυναικόπαιδα, στα οποία δίνουν προθεσμία μιας ώρας να εγκαταλείψουν τα χωριά και να πάνε στο Λαχανά. Χωρίς καθυστέρηση μαζεύουν τον ανδρικό πληθυσμό από 15 χρονών και πάνω, τους εκτελούν. Ισοπεδώνουν και τρία χωριά. Στο Αμπελόφυτο και Κυδωνιά εκτελούν τους άνδρες στις πλατείες των χωριών. Δέκα κάτοικοι από το Ίσωμα που βρίσκονταν στην Κυδωνιά εκτελέστηκαν μαζί με τους κατοίκους του χωριού. Στο Κλειστό τους βάζουν μέσα στην εκκλησία και αρχίζουν να την γκρεμίζουν με δυναμίτες. Όσοι πετάγονται έξω για να γλιτώσουν θερίζονται στην κυριολεξία από τους γερμανούς. Εκτελεσθέντες 96 πατριώτες. Καίνε και τα τρία χωριά, δεν αφήνουν όρθια πέτρα, τα ισοπεδώνουν».
Κλείνουμε την αναφορά μας στο ολοκαύτωμα των Κρουσσίων με την αποκαλυπτική μαρτυρία του Γερμανού δεκαεννέα Willy H., που περιγράφει την εκτέλεση των κατοίκων του Κλειστού και ονοματίζει τους εκτελεστές. Η μαρτυρία έχει ως πηγή άρθρο του Χάγκεν Φλάισερ και παρατίθεται από τον κ. Κωνσταντινίδη:
«Ύστερα από μερικές μέρες, ξανά λίγο πριν από τα μεσάνυχτα, σήμανε νέος συναγερμός. Τα χαράματα ο λόχος μας περικύκλωσε ένα ορεινό χωριό και δόθηκε εντολή να πιαστούν όλοι οι άνδρες ανάμεσα 16 και 65 χρονών. Αυτοί οι άνδρες – ήταν 35 – κλείστηκαν στο ξωκλήσι που ήταν στην άκρη του χωριού. Τα γυναικόπαιδα διατάχθηκαν να φορτώσουν τα κάρα με τα υπάρχοντά τους και να εγκαταλείψουν το χωριό μέχρι τις 10 το πρωί. Τότε αποδείχθηκε πως ένα αγόρι κάτω από τα 16 ήταν ανάμεσα στους κρατούμενους και αφέθηκε ελεύθερο για να ακολουθήσει τους άλλους που είχαν ήδη αποχωρήσει. Εμείς ακόμα δεν ξέραμε τι θα γίνονταν οι συλληφθέντες, αλλά τότε μας ήρθε η διαταγή να τους εκτελέσουμε. Κάποιος έκανε νόημα στους πρώτους τρεις άντρες να βγουν από το ξωκλήσι και ο διοικητής μας, υπολοχαγός Dilg, τους υπέδειξε να προχωρήσουν προς μιαν ορισμένη κατεύθυνση. Τους σκότωσε ο ίδιος από απόσταση πέντε περίπου μέτρων. Και άλλοι τρεις θανατώθηκαν με τον ίδιο τρόπο. Ύστερα απ’ αυτό κανείς δεν ήθελε να βγει πια. Τότε διατάχθηκε να κλειστεί η πόρτα και από τα παράθυρα ρίχθηκαν χειροβομβίδες μέσα στο ξωκλήσι. Κατόπιν μπήκαν μέσα ο επιλοχίας Voigt, οι υπαξιωματικοί Panneke, Gradehand και άλλοι για να ρίξουν στους επιζώντες τη χαριστική βολή. Στο τέλος σκαπανείς ανατίναξαν το ξωκλήσι και πυρπολήθηκε το χωριό. Όσο μπορούσαμε να δούμε στο ορεινό τοπίο, καίγανε τα χωριά. Δεν ξέρω πόσοι λόχοι είχαν δράσει συνολικά. Όταν αποχωρήσαμε, είδα και τον διοικητή του τάγματος, ταγματάρχη Geissler».
Παρακάτω παραθέτουμε κατάλογο των 86 εκτελεσθέντων από τους 96 εκτελεσθέντες.
Εκτελεσθέντες σε Αμπελοφυτο, Κυδωνίες και Κλειστό
Εφημερίδα «Νέος Κόσμος» Μπουένος Αύρες Αργεντινής στις 3.9.1943
Ακριβόπουλος Ιωάννης, δάσκαλος
Αμπατζίδης Θ. Κωνσταντίνος
Βασιλειάδης Κ. Αλέξης, γιος του Κωνσταντίνου
Βασιλειάδης Κωνσταντίνος
Γεωργουλίδης Γεώργιος
Γκιαντάς ( ή Γιαντάς) Τριαντάφυλλος
Εμμανουηλίδης Παναγιώτης
Θεοφανίδης Γεώργιος
Ιωαννίδης Αναστάσιος, αδελφός του Αριστείδη και Ισίδωρου
Ιωαννίδης Αριστείδης, αδελφός του Αναστάσιου και Ισίδωρου
Ιωαννίδης Ισίδωρος, αδελφός του Αριστείδη και Αναστάσιου
Ιωαννίδης Μιχάλης
Ιωσηφίδης Βίκτωρ, αδελφός του Βλαδίμηρου
Ιωσηφίδης Βλαδίμηρος, αδελφός του Βίκτωρα
Καμινίδης Ιωάννης
Καμινίδης (ή Καμενίδης) Σπύρος
Κατσίκας Αναστάσιος
Κατσίκας Θωμάς
Κατσόλας Ι. Χρήστος
Κεσετζής Αναστάσιος
Κεσίδης Αναστάσιος
Κλινικίδης Μ. Θεόδωρος
Κοπανίδης Δημήτριος
Κοτσαλίδης Παύλος, αδελφός του Χριστόφορου
Κου Κωνσταντίνος
Κουρατίδης Ιωάννης
Κοφτερός Δημήτριος
Μουρατίδης Λάζαρος
Παπαδόπουλος Ιωάννης
Παπαδόπουλος Χαράλαμπος
Παπάς Ι. Κωνσταντίνος
Πετρίδης Αβραάμ, πατέρας του Βασίλη και Γεώργιου
Πετρίδης Βασίλειος, γιος του Αβραάμ
Πετρίδης Γεώργιος, γιος του Αβραάμ
Πετρίδης Κωνσταντίνος
Πετρίδης Χριστόφορος
Σαϊβανίδης Γεώργιος
Στεφανίδης Γεώργιος
Τουκλαρίδης Χρήστος
Τουλκερίδης Χαράλαμπος
Τριανταφυλλίδης Αβραάμ
Τριανταφυλλίδης Ιωάννης
Τριανταφυλλίδης Λεωνίδας
Τριανταφυλλίδης Μελέτης
Τριανταφυλλίδης Χαράλαμπος
Τσουρεκίδης (ή Τσορουκίδης) Δημήτριος
Χαλκίδης Ιωακείμ
Χαλκίδης Παναγιώτης
Χαλπίδης Χρήστος
Χριστοφορίδης Σπύρος
Εφημερίδα «Μαχητής του Κιλκίς» 26.10.1984
Αντώνης (αγνώστου επωνύμου)
Βέλτσιος Γεώργιος από το Ίσωμα
Βέλτσιος Δημήτρης από το Ίσωμα
Βίκτωρ (αγνώστου επωνύμου)
Βλάσης (αγνώστου επωνύμου)
Γραμματίκας Χριστόδουλος από το Ίσωμα
Δελής Αθανάσιος από το Ίσωμα
Ευρυβιάδης Σηξμελές από το Ίσωμα
Θεοδωρίδης Αλέξης
Θεοδωρίδης Βίκτωρας
Ιωαννίδης Αρχοντής
Καπανίδης Μιχάλης
Κερασίδης Αλέξης
Κερασίδης Αναστάσιος
Κερασίδης Φώτης
Κομεσίδης Κώστας
Κοτσαλίδης Νίκος
Κουρατίδης Ιωάννης
Κωνσταντινίδης Γεώργιος
Κωνσταντινίδης Κώστας
Μανωλάκογλου Πανάγος από την Κορωνούδα
Μουρατίδης Ιωάννης
Μπαχατζής Νίκος από το Ίσωμα
Πετσάνης Ιωάννης από το Ίσωμα
Στεφανίδης Θεοφύλακτος
Τοπούζης Πασχάλης από το Ίσωμα
Τουλκερίδης Αβραάμ
Τριανταφυλλίδης Κώστας
Τριανταφυλλίδης Παύλος
Τριανταφυλλίδου Μαρία
Τσαχουρίδης Δημήτρης
Χαλκίδης Ιωακείμ
Εφημερίδα «Ριζοσπάστης» 1.02.1974
Στη κατάσταση του «Ριζοσπάστη» περιλαμβάνονται επιπλέον και οι παρακάτω:
Κοτανίδης Μιχαήλ
Κοτανίδης Λόλος, γιος του Μιχαήλ
Κοτσαλίδης Χριστόφορος αδελφός του Παύλου
Ποζίδης Κ.
Σημείωση: Η συγγενική σχέση, για όσους αναφέρουμε, είναι από την εφημερίδα «Ριζοσπάστης».
Εισήγηση του κ. Κοσμίδη στο πανελλήνιο συνέδριο «Ολοκαυτώματα 80 χρόνια μετά» που πραγματοποιήθηκε στο Ρέθυμνο την π. Παρασκευή.
*Ο Θέμης Κοσμίδης είναι αντιδήμαρχος Κιλκίς
