Της ΡΟΥΜΠΙΝΑΣ ΑΝΔΡΕΔΑΚΗ-ΚΥΠΡΟΣ*
Από φλόγες η Κρήτη ζωσμένη, τα βαριά της τα σίδερα σπα…». Η Κρήτη έσπασε τα σίδερα και ελευθερώθηκε! Τα έσπασε αυτά τα σίδερα ο Κρητικός λαός, με την ψυχή του, την αυτοθυσία του, τους συνεχείς αιματοβαμμένους αγώνες του. Τα έσπασαν τα δεσμά της Κρήτης άνθρωποι επώνυμοι και ανώνυμοι. Άνθρωποι των οποίων η δράση ήταν εμφανής και έγινε γνωστή στην ιστορία, και άνθρωποι που η δράση τους έμεινε κρυμμένη στην σκιά της Ίδης, του Κέδρους, των Λευκών Ορέων και όλων των απάτητων ηρωικών βουνών της Κρήτης.
Βλέποντας όμως την εγκατάλειψη των ιστορικών μνημείων που παρατηρείται σήμερα, αναρωτιέται κανείς αν αυτοί οι μεγάλοι Κρήτες, οι αγωνιστές της ελευθερίας της Κρήτης, έχουν λησμονηθεί, και αν αγνοήθηκαν οι αγώνες τους τόσο, που ιεροί χώροι, σαν την Μονή των Ασωμάτων, τον πνεύμονα της Κρήτης, να έχουν μείνει έρμαιο της εγκατάλειψης και της λήθης.
Ο Γεώργιος Εμμ. Ανδρεδάκης, φοβούμενος αυτή τη λησμονιά, είχε γράψει μερικά ιστορικά σημειώματα, τα οποία εκδόθηκαν το 1926 (και ξαναεκδόθηκαν από τον σύλλογο Φουρφουριανών αργότερα), ελπίζοντας ότι οι νέες γενιές θα μάθαιναν σε ποιους οφείλουν την ελευθερία τους, και ότι κάποιοι άλλοι νεότεροι θα συνέχιζαν την έρευνα του για να φέρουν σε φως άγνωστα γεγονότα και κρυμμένους ήρωες των ορεινών περιοχών, ιδίως της επαρχίας Αμαρίου, η οποία βρίσκεται κρυμμένη ανάμεσα στον Ψηλορείτη και το Κέδρος. Κατά τα χρόνια της σκλαβιάς δε, ήταν, λόγω αυτής της γεωγραφικής της θέσης, τελείως απομονωμένη και αποκομμένη από κάθε επικοινωνία με τον υπόλοιπο κόσμο. Γι’ αυτό και η δράση πολλών εθνικών ηρώων της παρέμεινε άγνωστη στους ιστορικούς. Ο Ψιλάκης αναφέρει ότι σε διάφορα περιστατικά έλαβαν μέρος και Αμαριώται, ενώ ο Κρητοβουλίδης τους συγχωνεύει με τους Σφακιανούς. Μόλις που αναφέρει τον Αρχηγό Μοσχοβίτη, ο οποίος ακόμα και πριν της επαναστάσεως του 1821 έδρασε ως αρματωλός στο Αμάρι και στον Άγιο Βασίλειο.
Αναφέρομαι λοιπόν στην Μονή των Ασωμάτων, η οποία ιδρύθηκε κατά την πρώτη Βυζαντινή περίοδο, η δε πρώτη εκκλησία που κτίσθηκε εκεί ήταν σταυροειδής με τρούλο. Αυτή μαζί με όλα τα υπόλοιπα κτίρια της Μονής καταστράφηκαν από εμπρησμό, προφανώς από τους Άραβες κατακτητές. Διατηρήθηκαν καταστραμμένα για μεγάλο χρονικό διάστημα, μέχρι την εποχή των Ενετών. Τότε επιτράπηκε η ανακαίνιση της εκκλησίας η οποία κατασκευάστηκε στα ερείπια της πρώτης και έγινε μονόθολος. Επί του Ηγουμένου Λαγκουβάρδου, η εκκλησία ξανακτίσθηκε στη αρχική της Βυζαντινή μορφή, σταυροειδή με τρούλο. Λέγεται δε, ότι όταν έριξαν τους τοίχους της μονόθολου εκκλησίας, βρήκαν από κάτω τους κρυμμένους τοίχους με εμφανή ίχνη Βυζαντινής ζωγραφικής, ως και τα θεμέλια της πρώτης εκκλησίας. Έτσι μπόρεσαν και κατασκεύασαν την εκκλησία στο πρότυπο της πρώτης.
Κατά την επανάσταση κατά των Ενετών της Κρήτης το 1271-1277 οι αδελφοί Χορτάτζοι πολιορκήθηκαν στην Μονή Ασωμάτων και ηττήθηκαν. Οι δυο αδελφοί κατεδιώκοντο για μήνες. Δυτικά της Μονής στην τοποθεσία όπου υπήρχε η αρχαία πόλις Σίβρυτος, βρίσκεται η Βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, όπου υπάρχει ο τάφος των αδελφών Χορτάτζηδων. Επί Τουρκοκρατίας η Μονή των Ασωμάτων διετέλεσε πνευματικό κέντρο αντίστασης, αγωνιστικότητας και διατήρησης του Ελληνισμού και Χριστιανισμού. Οι ηγούμενοι και οι μοναχοί αγωνιζόταν για την ελευθερία της Κρήτης μαζί με τους αρματωλούς και κατεδιώκοντο. Πολλές φορές έβρισκαν μαρτυρικό θάνατο. Μετά την αποτυχημένη επανάσταση του Δασκαλογιάννη στα Σφακιά, έκρυβαν τους καταζητούμενους Σφακιανούς στα διάφορα μυτάτα που διατηρούσε η Μονή στον Ψηλορείτη. Διατήρησαν κρυφό σχολείο και αργότερα ίδρυσαν το πρώτο σχολείο της επαρχίας Αμαρίου στο Μοναστηράκι, στο οποίο, το 1881, διετέλεσε διδάσκαλος ο γιατρός και πολιτικός Γεώργιος Εμμ. Ανδρεδάκης.
Η Μονή υπήρξε μια εκ των πλουσιοτέρων της Κρήτης, όχι μόνο διότι είχε πολλή κτηματική περιουσία (την οποία κατά καιρούς ανήρπαζαν οι Τούρκοι), αλλά υπήρχαν και πολλά τιμαλφή στο σκευοφυλάκιό της. Μέχρι τελευταίως σώζονταν δύο χρυσοδεμένα Ευαγγέλια, το μικρότερο έφερε ημερομηνία 1776, ιερά άμφια κεντημένα με μετάξι και χρυσό με σπάνια τέχνη, την οποία έφεραν ημερομηνίες και τα ονόματα αυτών στους οποίους ανήκαν, όπως: Πετραχήλιον Αθανασίου Καφφάτου 1678, Επιμανίκια 1666, Επιτραχήλιον Μελχισεδέκ Σαντεβινάτζου, Ηγουμένου 1684 υπό Χορτάτζη, κλπ. Διάφοροι Σταυροί χρυσοί και αργυροί επεξεργασμένοι με σπάνια τέχνη, ο χρυσός αδαμαντοκόλλητος Σταυρός του Δωροθέου Ιερομονάχου με επιγραφή, και πολλά άλλα.
Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης, στον χώρο της Μονής ιδρύθηκε η Γεωργική Σχολή η οποία πρόσφερε μεγάλες υπηρεσίες στους αγρότες της επαρχίας Αμαρίου. Τα πρώτα χρόνια που πήγαινα στο Αμάρι, είχα την τύχη να επισκέπτομαι την Μονή μαζί με τους θείους μου, και κάποτε είχαμε φιλοξενηθεί ένα μεσημέρι από τον Ηγούμενο. Στα τελευταία μου ταξίδια στο Αμάρι όμως, δυστυχώς, παρατηρώ με πόνο ψυχής κάθε φορά, στον τόσο ζωτικό αυτό χώρο, να υπάρχει η σιγή της εγκατάλειψης, η ερήμωση του τοπίου. Στην θέση του Μοναστηριού υπάρχουν ερείπια και ακαταστασία. Τι απέγιναν λοιπόν όλοι οι θησαυροί της Μονής, η κτηματική περιουσία; Γιατί το λυχνάρι της Ελληνικότητας και της Χριστιανοσύνης τόσων αιώνων, εγκαταλείφθηκε τόσο απάνθρωπα στη λησμονιά και στην φθορά του χρόνου;
Το θεώρησα υποχρέωσή μου να υπενθυμίσω στις νεώτερες γενιές της Κρήτης την ιστορία της Μονής των Ασωμάτων, και να ευαισθητοποιήσω τις αρμόδιες αρχές της Κρήτης, να τις παροτρύνω να συντηρήσουν το κτίριο της Μονής και να διατηρήσουν ζωντανή την μνήμη αυτών που δημιούργησαν την ιστορία του τόπου, αυτών που αγωνίστηκαν με διάφορους τρόπους για την σημερινή ελεύθερη Κρήτη. Η Μονή Ασωμάτων θα μπορούσε και πάλι να γίνει ο πνεύμονας της καρδιάς της Κρήτης, να ξαναλειτουργήσει και να ξαναδώσει ζωή στην ιστορία του τόπου, είτε σαν μοναστήρι ή σαν απλό ιστορικό μουσείο, όπου θα διαφυλάγονται όλα τα κειμήλια που αποτελούν την ιστορία της ελευθερίας της Κρήτης, και θα προβάλλονται μαζί με φωτογραφίες αγωνιστών και την αφήγηση της δράσης τους για να υπενθυμίζουν τις νέες γενιές για την καταγωγή τους και να καταπολεμούν την λησμονιά που υπάρχει σήμερα. Θα ήταν δε ευχής έργο, αν θα μπορούσε να διατηρηθεί η Μονή σαν μοναστήρι και μουσείο, όπως είναι το ηρωικό Αρκάδι, θα έλεγα μάλιστα, ότι η Μονή Ασωμάτων δεν είναι λιγότερο ηρωική από αυτή του Αρκαδίου και τις άλλες Μονές που έχουν την τύχη να διατηρούνται ακόμα σαν Μοναστήρια.
(Αναδημοσίευση από την Αμαριώτικη Φωνή, τον Μάιο του 2006).
*Η Ρουμπίνα Ανδρεδάκη είναι εγγονή του Ανάργυρου Αμαριώτη, ιατρού Γεωργίου Ανδρεδάκη που επί 36 έτη εκλεγόταν βουλευτής της Κρητικής Πολιτείας και ήταν επιστήθιος φίλος του Ελευθερίου Βενιζέλου
