«Αν οι βασιλικές ενωθούν με προσβάσεις, με μικρούς δρόμους, μεταξύ τους θα αποτελέσουν ένα τεράστιο σύμπλεγμα παλαιοχριστιανικών βασιλικών και θα έχουμε έναν άλλο πόλο έλξης όπου η ελληνιστική Ρωμαϊκή και παλαιοχριστιανική πόλη με όλες τις διαβαθμίσεις της, τις χρονολογικές, θα αποτελέσει σημείο αναφοράς θρησκευτικού τουρισμού» τονίζει
Σαράντα χρόνια ανασκαφών συμπληρώνονται τον Οκτώβριο για τον χώρο της Ελεύθερνας και η αρχαιολογική σκαπάνη εξακολουθεί να φέρνει στο φως εντυπωσιακά ευρήματα. Ακούραστος από το 1985 όποτε και ξεκίνησε ο τότε νεαρός αρχαιολόγος Νίκος Σταμπολίδης, καθηγητής Αρχαιολογίας σήμερα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, ανασκαφέας της Αρχαίας Ελεύθερνας, δημιουργός και ψυχή του μουσείου, αλλά και διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, συνεχίζει αδιάκοπα με το ίδιο πάθος και τον ίδιο ζήλο τις ανασκαφές στην περιοχή.
Ανασκαφές που φέρνουν στο φως μια μεγάλη συνοικία με το όραμα του Νίκου Σταμπολίδη να αφορά αυτή τη φορά στην αναστήλωση των βασιλικών, ώστε τα μνημεία της Αρχαίας Ελεύθερνας να «ενωθούν» κατά κάποιο τρόπο μέσα από διαδρομές όπου ο επισκέπτης θα μπορεί συνολικά να τις επισκεφτεί. Τα «Ρ.Ν.», συνομίλησαν με τον κ. Σταμπολίδη ο οποίος περιγράφει τα νέα ευρήματα με τις δυο βασιλικές, αυτή του Αγίου Μάρκου και της Αγίας Ειρήνης που όπως εξηγεί έχουν και προσκτίσματα, τα οποία είναι χτισμένα σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και φέρνουν στο φως μια ολόκληρη συνοικία.
Χαρακτηριστικά αναφέρει: «Προχωράμε τις ανασκαφές, στις βασιλικές. Οι βασιλικές δεν είναι μόνες τους. Δεν είναι δηλαδή μόνο το ίδιο το κτίσμα κάθε βασιλικής κάθε εκκλησίας, αλλά έχουν και προσκτίσματα, έχουν και εργαστήρια, έχουν δεξαμενές για νερό. Είναι σε διαφορετικές χρονικές στιγμές ορισμένα απ’ αυτά χτισμένα, αλλά δημιουργούνε ένα complex ολόκληρο, δημιουργούν δηλαδή μια ολόκληρη «συνοικία», η οποία έχει άμεση σχέση με το ίδιο το μνημείο, δηλαδή με την ίδια την εκκλησία. Αυτό δημιουργεί μια ολόκληρη ενότητα συνοικιακή, γύρω από την εκκλησία και επειδή τα τελευταία χρόνια έχουμε σκάψει δυο βασιλικές, αυτή της Αγίας Ειρήνης και την άλλη του Αγίου Μάρκου. Αυτές σκάβονται ακόμη, μαζί με τα προσκτίσματα γύρω τους. Αυτές οι δυο είναι και παρά πολύ κοντά αλλά σε διαφορετικά επίπεδα. Η μια χαμηλότερη ή άλλη ψηλότερη αλλά παρά πολύ κοντά. Γενικά και μαζί με την παλαιότερη Βασιλική αυτή του Ευφρατά που χρονολογείται στο 5ο αιώνα γύρω στο 461 μ.Χ της οποία έχουμε φτιάξει το στέγαστρο ήδη από το 2006-07 και η οποία βρίσκεται λίγο βορειότερα από αυτές τις δυο. Δημιουργούν ένα σύνολο τεράστιο από τρεις τουλάχιστον βασιλικές, οι οποίες βρίσκονται η μια σε απόστασης αναπνοής, θα έλεγε κανείς, από την άλλη. Αν λογαριάσει μάλιστα κανείς και μια ακόμη νοτιότερα και που είναι δηλαδή το Συναδινό νεκροταφείο, της Αρχαίας Ελεύθερνας, που είναι ο Σωτήρας Χριστός και που κάτω από αυτό υπάρχουν τα θεμέλια μιας ακόμη βασιλικής και επίσης αρκετές άλλες εκκλησίες σε διαφορετικά σημεία, καταλαβαίνει κανείς τη δύναμη που είχαν οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές, οι οποίες συνεχίζονταν και μέσα στον 7ο και 8ο αιώνα μέχρι δηλαδή την καταστροφή της Ελεύθερνας από τους Βενετούς στα μέσα του 14ου αιώνα μ.Χ που σημαίνει ότι οι βασιλικές αυτές είτε καταστρέφονταν καμία φορά από σεισμούς ή από άλλες αιτίες και ξανά χτίζονταν και επομένως γι’ αυτό μερικές φορές είναι πολύ δύσκολο να δει κανείς αν υπάρχει μια δυο ή και τρεις φάσεις επανάκτησης κάθε κτίσματος».
Ο καθηγητής, συνεχίζει τονίζοντας ότι: «Δημιουργεί και άλλη μια απορία: Γιατί τόσες πολλές και γιατί τόσο κοντά η μια στην άλλη; Υπάρχουν πολλές εξηγήσεις ανάμεσα στις οποίες οι πρωιμότερες βασιλικές έχουν να κάνουν και με τη δύναμη του Χριστιανισμού όχι μόνο από άποψη πίστης αλλά και εξουσίας. Επομένως, δεν αποκλείεται αρκετά πρόσωπα ενδεχομένως και παγανιστές δηλαδή που είχαν πιστεύω στην αρχαία θρησκεία, να μεταπήδησαν στη χριστιανική πίστη διότι δεν ήθελαν να χάσουν ούτε τις περιουσίες τους ούτε τη δύναμή τους και επομένως δεν αποκλείεται να έχτισαν εκκλησίες για να απαλλαγούν από φόρους πράγμα που είναι παρά πολύ πιθανόν. Βέβαια πρέπει να πω ορισμένες τουλάχιστον από αυτές έχουν χτιστεί, όχι με καινούργιο οικοδομικό υλικό, με πέτρες δηλαδή και λοιπά υλικά καινούργια από λατομείο και από κάποιες άλλες περιοχές που θα έδιναν αυτό το υλικό, αλλά από υλικό διαφορετικών οικοδομημάτων δημοσίων και ιδιωτικών από παλαιότερους ναούς, από στοές, από δημόσια άλλα οικοδομήματα τα οποία είτε ήταν σε ερειπιώδη κατάσταση, ή γκρεμίζονταν για να χτίσουν βασιλικές. Επομένως δηλαδή αρκετό υλικό είναι από δεύτερη και τρίτη χρήση εντοιχισμένο μέσα στις βασιλικές αυτές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να έχουμε αρκετά στοιχεία από πλίνθους, από πέτρες οι οποίες έχουν ξανά επεξεργαστεί για να τοποθετηθούν σε διαφορετικά σημεία των τοίχων, των βασιλικών αυτών. Ορισμένες φορές μάλιστα, και με επιγραφές αρχαϊκές και κλασικές που προέρχονται από οικοδομήματα που έχουν σχέση με νόμους. Δηλαδή, οι αρχαίοι είχαν πολλές φορές την συνήθεια, όπως εμείς έχουμε σήμερα τις εφημερίδες μας και δημοσιεύουμε πράγματα καινούργια και τα λοιπά -εκείνοι στους τοίχους μεγάλων ναών ή δημοσίων οικοδομημάτων σκάλιζαν νόμους και διατάξεις και κανόνες για να είναι γνωστοί και προσιτοί σε όλους και επομένως γι’ αυτό βρίσκουμε αποσπασματικά δυστυχώς αρκετά στοιχεία τέτοια στην περιοχή και στις συγκεκριμένες βασιλικές».
Αναστήλωση των βασιλικών
Οι ανασκαφές όπως είπε ο καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης συνεχίζονται στα προσκτίσματα των βασιλικών και όπως σημείωσε, οι τοίχοι που έχουν διασωθεί είναι μεγάλοι και δημιουργούν μια δυναμική για την αναστήλωσή τους. Μια αναστήλωση που με την ολοκλήρωσή της θα μπορέσει να αποτελέσει ένα σημαντικό πόλο έλξης για την ανάπτυξη θρησκευτικού τουρισμού.
Χαρακτηριστικά, ανέφερε «Βέβαια, οι βασιλικές αυτές επειδή υπάρχει η πλαγιά ορισμένες φορές οι τοίχοι τους φτάνουν σε ύψους έως και δυόμιση μέτρα, δεν είναι δηλαδή μικροί τοίχοι οι οποίοι σώθηκαν. Αυτό δημιουργεί μια τεράστια δυναμική για να αναστηλωθούν οι βασιλικές αυτές με έναν τρόπο. Όπως για παράδειγμα για το βόρειο κλίτος της βασιλικής της Αγίας ειρήνης που έχει ένα πολύ σημαντικό ψηφιδωτό, το οποίο είναι σκεπασμένο βέβαια για να μην καταστραφεί. Δημιουργούμε, με αποφάσεις που βγαίνουν από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ), στέγαστρα προστασίας τους, προσωρινά τουλάχιστον μέχρι να δούμε τι θα γίνει με την αναστύλωση αυτών των τεράστιων κτισμάτων, γιατί με αυτόν τον τρόπο και επειδή αυτά βρίσκονται σε γειτονιές, αν αυτά ενωθούν με προσβάσεις, με μικρούς δρόμους, μεταξύ τους θα αποτελέσουν ένα τεράστιο σύμπλεγμα παλαιοχριστιανικών βασιλικών, με σκοπό, όπως ακριβώς από τη δυτική πλευρά έχουμε την Ακρόπολη (Νεκρόπολη) των Ομηρικών ετών, να δημιουργήσουμε έναν άλλο πόλο έλξης όπου η ελληνιστική Ρωμαϊκή και παλαιοχριστιανική πόλη με όλες τις διαβαθμίσεις της, τις χρονολογικές, θα αποτελέσει σημείο αναφοράς θρησκευτικού τουρισμού, κάτι το οποίο ξέρουμε ότι σε ορισμένα σημεία της χώρας μας αλλά και σε άλλες περιοχές όπως στην Ανατολική Μεσόγειο, στην Ιορδανία και τα λοιπά. Δημιουργούν έναν τεράστιο πόλο έλξης για επισκέπτες και τουρίστες που ενδιαφέρονται για θρησκευτικό τουρισμό, αυτός είναι και ο στόχος και αυτό προσπαθούμε τώρα να μπορέσουμε να ολοκληρώσουμε σ’ ένα μεγάλο βαθμό για να υπάρξει και αυτή η ισόρροπη, θα έλεγα, ανάπτυξη και από τη δυτική και από την Ανατολική πλευρά του λόφου της αρχαίας Ελεύθερνας».
Για να γίνει η αναστήλωση θα πρέπει οι ανασκαφές να έχουν ολοκληρωθεί τουλάχιστον στα κτίσματα που βρίσκονται γειτονικά των εκκλησιών. «Θα πρέπει η αναστήλωση να γίνει μ’ έναν τρόπο σοβαρό και δυναμικό, να φαίνεται δηλαδή ολόκληρο το κτίσμα της βασιλικής μαζί με ένα μέρος από τα γειτονικά του κτίσματα, γιατί ξαναλέω δεν είναι μια Βασιλική στο πουθενά, είναι βασιλικές μέσα στην ίδια την πόλη. Αυτό βέβαια προϋποθέτει μελέτες, εγκρίσεις, συντήρηση, επίπονη συντήρηση, γιατί παρά πολλά από αυτά τα κτίσματα και τα αρχιτεκτονικά τους μέλη είναι πολλές φορές σπασμένα, πρέπει να ενωθούν, κυριολεκτικά να συντηρηθούν, και μετά να ξεκινήσει η αναστήλωση».
Ήδη όπως λέει η συντήρηση και εν μέρη σημειακές αναστηλώσεις, δηλαδή εκεί που βλέπουν ότι πάσχει ένας τοίχος ή ένα κομμάτι οικοδομήματος, το συντηρούν υπό τη συνεχή επίβλεψή του συγχρόνως με την ανασκαφή που στην οποία συμμετέχουν εκτός από φοιτητές του Πανεπιστήμιου Κρήτης και φοιτητές από την Αθήνα και συμπληρώνει ότι χρειάζεται η συμβολή το υπουργείου Πολιτισμού ώστε να εξεύρουν οι απαραίτητοι πόροι και το έργο της αναστήλωσης να ενταχθεί σε ένα χρηματοδοτικό εργαλείο για να μπορέσει να υλοποιηθεί: «Εμείς τις πέτρες από την ανασκαφή δεν τις πηγαίνουμε μακριά ούτε τις πετάμε. Τις διαλέγουμε και τις συσσωρεύουμε ανάλογα με το μέρος που έχουν βρεθεί, στα βόρεια, στα κεντρικά, στα νότια, ούτως ώστε όταν θα γίνει η αναστήλωση, θα είναι οι λίθοι οι αρχαίοι που θα αναστηλωθούν, θα φέρουμε καινούργιο υλικό όπου χρειαστεί αλλά κυρίως θα είναι το υλικό το παλιό. Όλα αυτά βέβαια απαιτούν χρήματα. Αν έχεις τα χρήματα μπορείς να το τελειώσεις και σε δύο – τρία χρόνια. Το θέμα είναι η εύρεση των πόρων. Εμείς κάθε φορά που τελειώνουμε κάτι και δημιουργούμε μελέτες, οι οποίες μελέτες είναι επίσης πολύ ακριβές γιατί μελέτη αρχιτεκτονική, μελέτη δομοστατική, και άλλες λεπτομερειακές μελέτες συντήρησης και αναστήλωσης, τις περνάμε από το ΚΑΣ για να είμαστε έτοιμοι όταν θα βρεθούν οι πόροι. Να μην περιμένουμε τότε να κάνουμε τις μελέτες, διότι οι μελέτες παίρνουν χρόνο. Μπορούν να πάρουν και ένα και δυο και τρία χρόνια. Η συμβολή του υπουργείο πολλές φορές, και της Περιφέρειας και άλλων θεσμών κυρίως όμως το υπουργείο πολιτισμού, θα είναι σημαντική ώστε να μπορέσει να ενταχθεί ας πούμε ένα έργο μέσα σ’ ένα χρηματοδοτικό πρόγραμμα. Αν και είναι νωρίς εκτιμώ ότι το κόστος του έργου της αναστήλωσης θα ανέλθει σε 2 – 3 εκ. ευρώ».
