Είχε πέσει βαριά η νύχτα στο Σακτουριανό ακρογιάλι όπου επικρατούσε απόλυτη σιωπή.Κι όμως δεν ήταν έρημο.Μια ομάδα λεβεντόψυχοι Σακτουριανοί είχαν πάρει θέσεις, περιμένοντας να παραλάβουν υλικό για την Αντίσταση.
Συντονιστής τους ήταν ο Νίκος Αποστολάκης ο αποκαλούμενος Βελτόνι. Στην απορία μας για το παρωνύμιο αυτό απαντά το λεξικό Κριαρά: βερετούνιν το· βελτόνι· βερουτούνιν· βερτόνι· βερτούνιν. Μεγάλο βέλος που το έριχναν με βαλλιστρίδα και το οποίο, κατά την πορεία του, στριφογύριζε στον αέρα.
Αυτό του το είχε «κολλήσει» ο πατέρας του σαφώς επηρεασμένος από τον Ερωτόκριτο και φαίνεται πως του ταίριαζε απόλυτα γιατί ο Νικόλαος Αποστολάκης ήταν από τις γοητευτικότερες μορφές του καιρού του. Καλογυμνασμένο κορμί, επιβλητικό παράστημα, ευλύγιστος και νευρώδης. Έφερνε πάντα με επιτυχία σε πέρας κάθε του αποστολή όσο παράτολμη και αν ήταν.
Πάνω στην ώρα φάνηκαν και οι άνδρες του Μανόλη Παπαδογιάννη του αρχηγού της Αντίστασης. Θα γινόταν η παραλαβή του οπλισμού όπως όριζε ο αρχηγός.
Ήρθε το πολύτιμο φορτίο αλλά οι Σακτουριανοί δεν κατάφεραν να πάρουν το μερτικό τους. Προκλήθηκε έντονη διαφωνία, αλλά καθώς φαίνεται ισχύει πάντα το «ουδέν κακόν αμοιγές καλού».
Όταν αργότερα πέρασαν οι ναζί από τα Σακτούρια για να κλείσουν λογαριασμούς, δεν βρήκαν όπλα. Διαφορετικά ποιος ξέρει πόσοι ακόμα εκτός από τους 15 Εθνομάρτυρες θα πλήρωναν για την αντιστασιακή τους δράση.
Σε κάθε αντιστασιακή δράση βασικό πρόσωπο ήταν πάντα ο Νίκος Αποστολάκης, που είχε παίξει σημαντικότατο ρόλο στην οργάνωση Πολιτοφυλακής της επαρχίας, στη Μάχη της Κρήτης και συμμετείχε ενεργά στην Αντίσταση.
Για την ηρωική του δράση αναφέρεται ο γιος του σε μια έκδοση εξαιρετικού ενδιαφέροντος.
Ο Νικόλαος Αποστολάκης γεννήθηκε στα Σαχτούρια το 1890. Φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο στο Μαγαρικάρι. Εκεί ξεχώρισε αμέσως έναν συμμαθητή του που ήταν γραφτό να ενώσουν μετά τις τύχες τους σε ιστορικούς αγώνες. Ήταν ο Γ. Πετρακογιώργης, με τον οποίο είχαν και συγγένεια. Ήταν πρώτος ανιψιός του άνδρα της αδελφής του Αποστολάκη.
Αργότερα στο γυμνάσιο κατά ευτυχή σύμπτωση είχε συμμαθητή έναν ακόμα ήρωα της Αντίστασης. Ήταν ο Χρίστος Τζιφάκης, ο μετέπειτα αρχηγός της Ε.Ο.Ρ.
Το 1905, ο Αποστολάκης συμμετέχει στην επανάσταση του Θερίσου. Κι επειδή από τότε ξεχώριζε σε χάρη και λεβεντιά, τον επέλεξαν να επιδώσει αρμοδίως το ψήφισμα των επαναστατών στο Σπήλι. Δεν ήθελαν και καλύτερο εκπρόσωπο.
Επιστρατεύθηκε με την κλάση 1913 και πέτυχε πρώτος στη σχολή υπαξιωματικών, χάρη και σε μια έκθεσή του, η οποία και βραβεύτηκε. Γεννημένος για πρωτιές ήταν ο Αποστολάκης, χωρίς ποτέ όμως να επηρεαστεί ο χαρακτήρας του από τις διακρίσεις που έρχονταν η μία πίσω από την άλλη. Σε αγώνα δρόμου μεταξύ όλων των νεοσυλλέκτων της Κρήτης είχε έρθει πρώτος.
Πρώτος στις μάχες
Έλαβε μέρος στον Βουλγαρικό πόλεμο και στις 12 Ιουλίου 1913, τραυματίστηκε με διαμπερές τραύμα στο θώρακα. Την ίδια γενναιότητα έδειξε στο Μακεδονικό Μέτωπο στη Μάχη του Σκρα αλλά και σε άλλες.
Ακολούθησε μετά τη Μικρασιατική εκστρατεία και στις 3 Μαΐου 1919, αποβιβάζεται στη Σμύρνη με το 8ο Σύνταγμα Κρητών. Έμεινε στη Μικρά Ασία κοντά μια τριετία, έλαβε μέρος στις περισσότερες μάχες και σε μια από αυτές τραυματίστηκε ευτυχώς ελαφρά αυτή τη φορά.
Στο βιβλίο του Γ.Ε.Σ. «Εκστρατεία στη Μικρά Ασία 1919-1920» υπάρχει ακόμα μια σημαντική πληροφορία για τον Νίκο Αποστολάκη. Όπως αναφέρεται στη σελίδα 342, λόγω της γλωσσομάθειάς του, μιλούσε Γαλλικά και Τούρκικα τον χρησιμοποιούσαν και ως ανακριτή.
Κι ήρθε η καταστροφή του 1922 που προκάλεσε θάνατο και προσφυγιά στους Έλληνες της Μικράς Ασίας.
Το γεγονός αυτό και η στρατιωτική ήττα του ελληνικού στρατού, είχαν συγκλονίσει το πανελλήνιο και είχαν προκαλέσει τη γενική κατακραυγή εναντίον των υπευθύνων. Την 11η Σεπτεμβρίου 1922, ημέρα Κυριακή, ο Συνταγματάρχης Νικ. Πλαστήρας, πρώην διοικητής του ηρωικού 5/42 Συντάγματος Ευζώνων και ο Συνταγματάρχης Στυλ. Γονατάς, ως επικεφαλής των τμημάτων του νοτίου τομέα του μετώπου που, όπως είπαμε, κατέφυγαν σε Χίο και Μυτιλήνη, αντίστοιχα, κήρυξαν «Επανάσταση Σωτηρίας», για την ανασύνταξη των δυνάμεων και τη διάσωση του Ελληνισμού μέσα από το χάος και την εκ της εθνικής συμφοράς ψυχική συντριβή.
Την ίδια ημέρα (13 Σεπτεμβρίου) και προτού ακόμη ριφθούν οι προκηρύξεις, τα εις Χίο και Μυτιλήνη, επαναστατημένα τμήματα, επιβαίνοντα επί του θωρηκτού «Λήμνος» και άλλων πλοίων (ολόκληρη αρμάδα), ξεκίνησαν για την Αττική με σκοπό την επιβολή της Επανάστασης. Μάλιστα, ενόσω το «Λήμνος» βρίσκονταν εν πλω, προσχωρεί στην Επανάσταση και ο κυβερνήτης του Αντιπλοίαρχος Δημ. Φωκάς, και έτσι η τριανδρία (Πλαστήρας – Γονατάς – Φωκάς) συγκροτούν τον πυρήνα μιας Επαναστατικής Επιτροπής, με τυπικό αρχηγό τον Γονατά αλλά ουσιαστικό τον Πλαστήρα, η οποία από δω και πέρα θα διευθύνει την Επανάσταση.
Τα γεγονότα βρίσκουν τον Αποστολάκη αδειούχο στην Αθήνα. Συστρατεύεται αμέσως με τους επαναστάτες και καταλαμβάνει με άλλους αξιωματικούς το Φρουραρχείο Αθηνών.
Απολύεται το Δεκέμβριο του 1922 και ο Στρατηγός Πλαστήρας εκτιμώντας τη συμβολή του στο Κίνημα τον διορίζει εκπρόσωπο της επανάστασης στην επαρχία Αγίου Βασιλείου.
Και στη Μάχη της Κρήτης
Toν Μάρτιο του 1941, επιστρατεύεται ως έφεδρος Λοχαγός, μαζί με άλλους εφέδρους, προκειμένου να ενισχυθεί το μέτωπο της Αλβανίας. Τοποθετήθηκε προσωρινά στη Στρατιωτική Διοίκηση Κρήτης στα Χανιά. Δεν τον προώθησαν στο Μέτωπο, γιατί είχε κυκλοφορήσει ευρύτατα η φήμη ότι εν όψει κατάρρευσης του Αλβανικού Μετώπου οι Γερμανοί θα κατέβουν προς τα κάτω.
Αρχίζει εκφόρτωση οπλισμού στο λιμάνι της Σούδας και ο Αποστολάκης αναλαμβάνει την παραλαβή και διάθεση όπλων σε πολίτες και σε αδειούχους στρατιώτες του Αλβανικού Μετώπου.
Όταν πια η απειλή καθόδου των Γερμανών έγινε επικίνδυνα ορατή, καθώς είχαν παρέμβει στο Μακεδονικό Μέτωπο, ο Αποστολάκης τοποθετήθηκε υπεύθυνος της Πολιτοφυλακής Αγίου Βασιλείου με έδρα το Σπήλι και προϊστάμενο τον Χαρ. Κανδηλάκη.
Η εντολή που είχε αναλάβει να εκτελέσει ήταν η οργάνωση λόχου από πολίτες παλαιούς πολεμιστές με σκοπό τη φύλαξη των νοτίων παραλιών από πιθανή απόβαση. Στο αρχείο του βρέθηκαν αυτές οι σημειώσεις που μας διασώζει ο γιος του Γιάννης:
«Κατά τη μάχη της Κρήτης ήμουν διοικητής πολιτοφυλακής Αγίου Βασιλείου, μάλιστα κατήρτισα λόχο, ο οποίος απετελείτο από πολίτες εφέδρους αξιωματικούς και υπαξιωματικούς τους οποίους απέστειλα εις Ρέθυμνο και ετέθησαν εις τη διάθεσιν της στρατιωτικής διοικήσεως και έλαβεν μέρος εις τας επιχειρήσεις μεταξύ αυτών διεκρίθησαν εις την μάχην ο εκ Μελάμπων Γεώργιος Μυρτάκης, όστις και εφονεύθη, ο αδελφός αυτού Εμμ. Μυρτάκης τραυματισθείς, ο εκ του αυτού χωρίου Δημοσθένης Βεργαδής, ή Κορώνης, ο εκ Κρύας Βρύσης Νικόλαος Μαυροτσούπης, ο εκ Αγκουσελιανών Χαρίδημος Κλειδής.
Επίσης διεκρίθησαν ο εκ των ομαδαρχών της πολιτοφυλακής της επαρχίας ο εκ Σπηλίου Γεώργιος Προκοπάκης, ο εκ Κρύας Βρύσης Μιχαήλ Πετρακάκης, ο εξ Ακουμίων Σταύρος Ανδρουλάκης, άπαντες οι ανωτέρω ομαδάρχαι προσέφεραν πολυτίμους υπηρεσίας κατά τη διεξαγωγή της μάχης.
Καθ’ όλη τη διάρκεια των επιχειρήσεων είχαν πολυτίμους συνεργάτας εις την έδρα μου το Σπήλι, τον απόστρατο αντ/ρχη Χαρίλαο Κανδηλάκη και τους δικηγόρους Εμμ. Πετρακάκη και Μιχαήλ Παπαδάκι, οίτινες με υποβοήθουν εις την οργάνωσιν και διεξαγωγήν της υπηρεσίας μου εις τους οποίους μάλιστα ανέθεσα την διεξαγωγήν εράνων προς περίθαλψιν των πυροπαθών της πόλεως Ρεθύμνης. Οι έρανοι μάλιστα επέτυχαν και συνελέγησαν πλείστα τρόφιμα και τα απέστειλα με τους ιδίους Κανδηλάκη, Πετρακάκη και Παπαδάκη και διενεμήθησαν ακριβοδικαίως».
Ο Αποστολάκης στην Αντίσταση
Μετά τη διανομή των τροφίμων ο Αποστολάκης πήρε ένα ιταλικό όπλο με μεγάλο αριθμό σφαιρών και ήρθε στα Σαχτούρια αποφασισμένος να αντισταθεί στον εχθρό.
Ο ξάδελφός του Στυλιανός Δημητρακάκης, υπουργός των Στρατιωτικών από το Ροδάκινο, βλέποντας την πατριωτική φλόγα που τον είχε κυριεύσει, του συνέστησε να οργανώσει εθνική αντίσταση με πρώτο μέλημα την περισυλλογή, τροφοδοσία και φυγάδευση των περιπλανώμενων συμμάχων στρατιωτών.
Σημειωτέον ότι είχε προτείνει το ίδιο και στον Γεώργιο Πετρακογιώργη όταν τον είχε συναντήσει στα Χανιά.
Και πράγματι, όπως αναφέρει και ο στρατηγός Ελευθέριος Παπαγιαννάκης, από τα Αχτούντα στο βιβλίο του, συγκροτήθηκε ανεξάρτητη οργάνωση Αγίου Βασιλείου, που εκτός από τους Αποστολάκη και Πετρακογιώργη συμμετείχαν ακόμα και οι Χρ. Κανδηλάκης, αντισυνταγματάρχης, Εμμανουήλ Πετρακάκης, έφεδρος λοχαγός, Γεώργιος Βουλγαράκης γιατρός και ο Ελευθέριος Παπαγιαννάκης που ήταν τότε ανθ\γος.
Η ομάδα αυτή έκανε πραγματικά σπουδαίο έργο στη διάρκεια της κατοχής από βοήθεια συμμάχων στρατιωτών να αποδράσουν στη Μέση Ανατολή μέχρι συνεχούς προσπάθειας να κρατήσουν ψηλά το φρόνημα των κατοίκων.
Από κοντά και οι Σακτουριανοί σαν ένας άνθρωπος βοηθούσαν την ομάδα και είχαν τόσο ευεργετήσει τους Άγγλους παίζοντας τη ζωή τους κορώνα γράμματα για να τους βοηθούν, που ο λοχαγός Φίλιπ Κόλινς, ονόμασε το γιο του Αντώνη, προς τιμήν του σωτήρα του Αντώνη Παναγιωτάκη.
Η δράση των Σακτουριανών που πλαισίωναν Αποστολάκη και Πετρακογιώργη δεν άργησε να φθάσει στ’ αυτιά των Ναζί που αποφάσισαν να δώσουν ένα μάθημα στο ηρωικό χωριό.
Ο Αποστολάκης, ετοιμοπόλεμος πάντα και αποφασιστικός δεν δίστασε να στείλει τα παιδιά του νύχτα για να ειδοποιήσουν τον Πετρακογιώργη για τον επερχόμενο κίνδυνο.
Στις 3 Σεπτεμβρίου 1942, ενώ ο Αποστολάκης προχωρούσε σε συγκρότηση και μιας εφεδρικής αντιστασιακής ομάδας από Μελαμπιανούς, Σαχτουριανούς και κατοίκους Κρύας Βρύσης, καταφθάνουν Γερμανοί στο χωριό, κυκλώνουν το σπίτι του και κάνουν τον κόσμο άνω κάτω για να βρουν όπλα. Τελικά ανακάλυψαν μια πιστόλα του 1821 και γελώντας την άφησαν στη θέση τους.
Κοιτούσε ο Αποστολάκης ατάραχος ξέροντας ότι τα όπλα είναι καλά φυλαγμένα. Όταν τέλειωσαν την έρευνα οι Ναζί τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν στις φυλακές Ρεθύμνου. Μετά από πέντε μέρες τον μετέφεραν στις φυλακές Αγιάς και για τέσσερις μήνες τον είχαν κλεισμένο σε αυστηρή απομόνωση σε ένα κελί 2Χ2.
Όταν τον άφησαν ήταν ένα σωματικό ράκος, αλλά η ψυχή του παρέμενε αγέρωχη.
Προσπάθεια ανασυγκρότησης
Το χειρότερο είναι ότι στο μεταξύ είχαν τρομοκρατηθεί σημαντικοί συναγωνιστές του κι είχαν εξαφανιστεί. Ο Αποστολάκης άρχισε ξανά την προσπάθεια ανασύστασης ομάδας και τα κατάφερε.
Στο βιβλίο του Γιάννη Αποστολάκη υπάρχουν πλήρεις κατάλογοι με τα ονόματα όλων αυτών των πατριωτών. Η ομάδα του ονομάστηκε πλέον Ε.Ο.Ρ. και υπάγετο έκτοτε υπό την κεντρική διοίκηση του Τζιφάκη. Ήταν τόση η αφοσίωση του Αποστολάκη στον αγώνα, που όταν ερχόταν στο Ρέθυμνο, πρώτα πήγαινε στον Αη Γιώργη στον Πρινέ για να συναντήσει τον αρχηγό και μετά πήγαινε στα παιδιά του που ήταν μαθητές γυμνασίου.
Στα γεγονότα του Μάη 1943, όταν οι Γερμανοί κύκλωσαν το χωριό προχωρώντας σε αντίποινα για την απαγωγή Κράιπε, ο Αποστολάκης συνελήφθη ξανά, αλλά αφέθηκε ελεύθερος με τη μεσολάβηση συγγενούς του μακεδονομάχου.
Με την αποφυλάκισή του και από τη στιγμή που τα Σαχτούρια είχαν ισοπεδωθεί, εντάχθηκε ενεργά στην ομάδα του Τζιφάκη, στον Πρινέ Ρεθύμνου.
Με τη χαραυγή της λευτεριάς κι ενώ όλα τα χωριά πανηγύριζαν στα Σακτούρια δεν άκουγες παρά κλαυθμούς κι οδυρμούς για τους λεβέντες που χάθηκαν, λίγο πριν την ξαστεριά. Πείνα και φτώχεια τους βασάνιζε. Ο Αποστολάκης από πρωτονοικοκύρης που ήταν δανειζόταν λάδι για να θρέψει τα παιδιά του.
Αυτό ήταν το λιγότερο για τον περήφανο ήρωα, που οικονομικά δεν συνήλθε πλέον. Πενθούσε σιωπηλά τους συντρόφους του και ποτέ δεν συγχώρεσε τον συγγενή του που τον έσωσε με τη μεσολάβησή του από την εκτέλεση.
Οι καλές του στιγμές είχαν και πάλι σχέση με τα γεγονότα που έζησε.
Όταν τον ενοχλούσε το τραύμα του σε κάθε αλλαγή καιρού κι αν ήταν στα κέφια του τραγουδούσε:
«Πόνος δεν είναι να πονεί
σαν την παντέρμη μπάλα
όταν θα μπει από το βυζί
και βγει απ’ την κουτάλα.
Από τις πιο σημαντικές του πράξεις μετά την Κατοχή ήταν στην περίοδο του Εμφυλίου που κατάφερε με τη μεσολάβησή του να αποφυλακισθούν όλοι οι συλληφθέντες κομμουνιστές Μελαμπιανοί.
Στο μεταξύ και η υγεία του άρχισε να κλονίζεται επικίνδυνα. Από τη μια το τραύμα από τη μάχη στην Άνω Τζουμαγιά το 1913, από την άλλη οι ταλαιπωρίες που είχε υποστεί δέκα χρόνια σε πεδία μαχών και το μεγάλο διάστημα που τον κρατούσαν στην φυλακή οι Ναζί, είχαν σαν αποτέλεσμα να προσβληθεί από καρκίνο και να πεθάνει στα 68 του χρόνια.
Πολλοί ύμνησαν τη λεβεντιά του ήρωα. Εύστοχος υμνωδός του ένας σπουδαίος άνθρωπος ο βετεράνος της Εθνικής Αντίστασης Βαρδής Τζιράκης, ένας Πίνδαρος της Αντίστασης έγραψε για τον Νίκο Αποστολάκη:
Ήσουνα γιος τση λευτεριάς κι ο κόσμος το γνωρίζει
πως άρωμα ελληνικό το σώμα σου μυρίζει
Πάλεψες για τη λευτεριά και τη δικαιοσύνη
μικροί μεγάλοι σούχαμε τυφλή εμπιστοσύνη
Στη μάχη την πιο φονική, του κόσμου μέχρι τώρα
τση Κρήτης την πρωτόγνωρη στου μακελειού τη μπόρα
έτρεξες σαν την αστραπή εχθρούς να θανατώσεις
και το νησί τση λευτεριάς απ’ τη σκλαβιά να σώσεις
Πάλεψες με τους άνδρες σου με πέτρες και μαχαίρια
για να μην πέσει το νησί στων Γερμανών τα χέρια
Επόνεσες και δάκρυσες σαν έπεσε η Κρήτη
κι έφυγες για τσι λεύτερες κορφές του Ψηλορείτη
Εστήριξες τσ’ ελπίδες σου στη λεύτερη Βουβάλα
και στα ελεύθερα βουνά τση Κρήτης τα μεγάλα
τα μαύρα χρόνια τση σκλαβιάς επάλεψες με θάρρος
κι ήσουν τση Κρήτης τα βουνά τση λευτεριάς ο φάρος
Ήσουν σκληρός πολεμιστής κι ανθρωπιστής συγχρόνως
σε πίκρανε τσι πλιά φορές και των εχθρών ο φόνος
Εχθροί σου το επέβαλαν τα’ άρματα ν’ αρπάξεις
τους βάρβαρους κατακτητές με απονιά να σφάξεις
τσι φίλους σου τσι στήριξες, χωρίς επιφυλάξεις
και τ’ αναλάμβανες συχνά τις εδικές τους πράξεις
Ήσουν ηγετική μορφή αξέχαστε Νικόλα
κι αγωνιστής τση λευτεριάς αυτό τα λέει όλα.
Το πολύτιμο βιβλίο που μας έδωσε ο γιος του Βελτόνη, Γιάννης Αποστολάκης ανασύρει από τις σκιές σελίδες δόξας που γράφτηκαν στα Σακτούρια. Κι ανασταίνει τη μνήμη του πατέρα του που έγινε θρύλος. Κι ίσως αυτή η αγάπη του κόσμου και η καταξίωσή του στις συνειδήσεις να μέτρησαν περισσότερο από τις άπειρες διακρίσεις που έλαβε για τους αγώνες του.
Με αφορμή τη σημερινή επέτειο του Ολοκαυτώματος των Σακτουρίων αναδείξαμε μια από τις πλέον ηρωικές μορφές του χωριού, που το όνομά του πέρασε με χρυσά γράμματα στις δέλτους της ιστορίας.
