«O Κωνσταντινουπολίτης Γιώργος Θεοτοκάς»

 «Ἄχ, θὰ φυσήξει μια νὰ πάρει σβάρνα τὶς πορτοκαλιές της θύμησης 

Γιάννης Ρίτσος – Ρωμιοσύνη

Στην καρδιά του Πέραν και στο σταυροδρόμι της Ρωμιοσύνης, στο ιστορικό Ζωγράφειο Λύκειο πραγματοποιείται τα έξι τελευταία χρόνια ένας πολύσημος εκπαιδευτικός θεσμός. Μαθητικά συνέδρια που διοργανώνονται από το Ζωγράφειο Λύκειο και τα Εκπαιδευτήρια Μαντουλίδη της Θεσσαλονίκης και τελούν υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Το συγκριτικό πλεονέκτημα των μαθητικών συνεδρίων σε σχέση με άλλες μαθησιακές διαδικασίες, που επίσης αποσκοπούν στον ολιστικό χαρακτήρα της γνώσης και τη διερευνητική μάθηση, είναι η δημιουργία ενός περιβάλλοντος που αφενός προσομοιώνει όλες τις πτυχές ενός επιστημονικού συνεδρίου – έρευνα, παρουσίαση αποτελεσμάτων – αφετέρου ενθαρρύνει τις συνεργασίες μεταξύ διαφορετικών ομάδων ενδιαφερομένων της εκπαίδευσης, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση στάσεων και στην καλλιέργεια δεξιοτήτων.

Η προστιθέμενη αξία των μαθητικών συνεδρίων του Ζωγράφειου Λυκείου και των Εκπαιδευτηρίων Μαντουλίδη, εκτός από την ευκαιρία της συμμετοχής σε μια εκπαιδευτική δράση που υποστηρίζει την αναζήτηση της γνώσης και την αγάπη για τα Γράμματα, έγκειται στη λειτουργία που επιτελούν ως προς τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Πόλης και στην ενίσχυση και ενδυνάμωση του φρονήματος των ανθρώπων που, όπως τόνισε ο για 24 χρόνια δραστήριος και πολυπράγμων Διευθυντής του Ζωγράφειου Λυκείου κος Γιάννης Δεμιρτζόγλου «σε πείσμα των καιρών συνεχίζουν να δημιουργούν και να ονειρεύονται, να στέλνουν μηνύματα ύπαρξης, ζωής και ελπίδας».

Το ιστορικό σχολείο της Κωνσταντινούπολης που αποτελεί και αρχιτεκτονικό στολίδι, έργο του αρχιτέκτονα Περικλή Φωτιάδη, με τη Χιακή Σφίγγα ως έμβλημα να συμβολίζει διαχρονικά «τη νίκη του φωτός της παιδείας κατά του σκότους της αμάθειας» και που φέτος γιορτάζει τα 125 χρόνια λειτουργίας του, φιλοξένησε από τις 14-18 Μαρτίου τους 200 περίπου μαθητές 20 δημόσιων και ιδιωτικών σχολείων. Στο Συνέδριο είχαν λάβει μέρος: Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος – Pierce College, «Άξιον» Ιδιωτικά Σχολεία, Γενικό Λύκειο Κύμης, 4ο ΓΕΛ Αλίμου, 4ο ΓΕΛ Ξάνθης, 1ο ΓΕΛ Πεδινής, Εκπαιδευτήρια Αυγουλέα – Λιναρδάτου, Γυμνάσιο – Λύκειο Ίμβρου, Εκπαιδευτήρια Ε. Μαντουλίδη, Εκπαιδευτήρια Σύγχρονη Παιδεία, Ζάππειο Λύκειο, Ζωγράφειο Λύκειο, Κολλέγιο Αθηνών, Κολλέγιο Ψυχικού, Λύκειο Παραλιμνίου Κύπρου, Παγκύπριο Γυμνάσιο – Λύκειο Λευκωσίας, Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή, Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Ρεθύμνου Κρήτης, St. Catherine’s British School, Ορθόδοξη Ελληνική Κοινότητα Flushing Νέας Υόρκης) της Ελλάδας, της Κύπρου, της Αμερικής, της Πόλης και της Ίμβρου∙ οι μαθητές και οι μαθήτριες συνοδεύονταν από τους εκπαιδευτικούς τους και τους ανθρώπους των Γραμμάτων και των Τεχνών από την Ακαδημία Αθηνών και τον πανεπιστημιακό χώρο, που συνεπικουρούσαν τα σχολεία στην προετοιμασία της συμμετοχής τους στο συνέδριο, αφιερωμένο, όπως είπαμε, στον Κωνσταντινουπολίτη συγγραφέα Γιώργο Θεοτοκά.

Συγκινητικά φιλόξενοι οικοδεσπότες οι διοργανωτές του συνεδρίου, στους οποίους αξίζουν θερμά συγχαρητήρια. Ο ακάματος, αισιόδοξος, βραβευμένος τον Δεκέμβριο του 2015 με το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για την προσφορά του στην ομογενειακή παιδεία Διευθυντής του Ζωγράφειου Λυκείου Γιάννης Δεμιρτζόγλου και η δραστήρια και αξιαγάπητη Διευθύντρια των Εκπαιδευτηρίων Ε. Μαντουλίδη Άσπα Χασιώτη, εγγυήθηκαν την άρτια οργάνωση του συνεδρίου, η δυναμική και ο εκπαιδευτικός ρόλος του οποίου τείνουν να γίνουν θεσμός για τα γράμματα και τις τέχνες, όπως επεσήμανε στην έναρξη η κα Χασιώτη.

Μέσα από την πολύπλευρη θεματολογία του συνεδρίου οι μαθητές μελέτησαν και παρουσίασαν τη σχέση του συγγραφέα της Γενιάς του ’30 – που τόσο άρρηκτα έχει συνδεθεί με τα σπουδαία ιστορικά γεγονότα του 20^ου αιώνα – με τη γενέτειρά του, την Κωνσταντινούπολη και τους άξονες που διατρέχουν τη σκέψη και το έργο του. Με καταγωγή από τη Χίο αλλά γεννημένος και μεγαλωμένος μέσα στον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα της Πόλης διασώζει τις αυτοβιογραφικές μνήμες στον «Λεωνή», ενώ, όταν αναγκάζεται μετά τη μεγάλη Καταστροφή να έρθει στην Αθήνα με την οικογένειά του, ο νηφάλιος στοχασμός του κατανοούσε πάντα την ανάγκη της ειρηνικής συνύπαρξης με τους γείτονες. Αυτή τη γεφύρωση των σχέσεων με τον ελληνισμό της Κωνσταντινούπολης και τη συμφιλίωση των λαών προσφέρει και το δίκτυο των σχολείων που διαμορφώνεται μέσα από τη δημιουργική σύμπραξη του Ζωγραφείου με τα Εκπαιδευτήρια Μαντουλίδη.

Οι εισηγήσεις των ακαδημαϊκών που συνεργάστηκαν με τα σχολεία αλλά και οι εργασίες, που με σκληρή δουλειά είχαν ετοιμάσει οι μαθητές με την επικουρία των καθηγητών τους, ανέδειξαν τη συμβολή του Θεοτοκά ως πολιτικού διανοουμένου και πολύπλευρου διανοητή και τον διαχρονικά επίκαιρο χαρακτήρα του έργου του. Η αξιοποίηση του δαιμονίου, όπως ονόμασε την ελεύθερη δημιουργική πνοή που πρέπει να χαρακτηρίζει τη σκέψη και την ευρύτερη κοινωνικοπολιτική δράση, η ανανέωση στην πνευματική ζωή του τόπου, η προσήλωση στη δημοκρατία, η στροφή στις ρίζες με την ταυτόχρονη ευρωπαϊκή προοπτική, η φιλελεύθερη πολιτική σκέψη, η αισιοδοξία και το δημιουργικό πνεύμα, ιδωμένα μέσα από την επινοητική, φρέσκια, νεανική ματιά, πρόβαλαν απρόσμενα ζωντανό το όραμά του συγγραφέα για μια διαφορετική Ελλάδα.

 Το Πειραματικό Λύκειο Πανεπιστημίου Κρήτης συμμετείχε στο συνέδριο με μια ομάδα επτά (7) μαθητών (Γαλανάκης Γεώργιος, Δερεδάκη Ιωάννα, Κουτζόγλου Ιωάννης, Μαρκουλιδάκης Γεώργιος, Μελισσουργού Πηνελόπη, Μπεκάκου Ναταλία, Μυλωνάς Ελευθέριος) οι οποίοι με τη συνεργασία και καθοδήγηση της Καθηγήτριας του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Κρήτης, κας Ελπινίκης Νικολουδάκη-Σουρή και των εκπαιδευτικών του σχολείου, Βογιατζή Ειρήνης, Μανιουδάκη Μαρίας και Μπεϊκάκη Κασσάνδρας μελέτησαν το έργο του Θεοτοκά και ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με την ιδέα της ελληνικότητας μέσα από το έργο Ευριπίδης Πεντοζάλης.

Στην εισήγησή της «Ο πρωτεϊκός χαρακτήρας του Νεοέλληνα στο έργο του Γιώργου Θεοτοκά Ευριπίδης Πεντοζάλης: η παρωδία μιας επικής φυσιογνωμίας» η κα Νικολουδάκη υποστήριξε τη σημαντική θέση της νουβέλας Ευριπίδης Πεντοζάλης (1937), ανάμεσα στα μυθιστορήματα Αργώ (1931-1935) Δαιμόνιο (1938). Στο κείμενο αυτό ο Θεοτοκάς δίνει μια ανάλαφρη εκδοχή του δαιμονίου, ένα διασκεδαστικό παιχνίδι τρέλας και φρονιμάδας. Ο Ευριπίδης Πεντοζάλης, γοητευτικός τυχοδιώκτης, ζει με τα χρήματα των άλλων στην Ευρώπη, στη Νότια Αφρική και στη Βραζιλία, αλλά έχει την έμμονη ιδέα, το δαιμόνιο, για την αναγέννηση του Ελληνισμού και γράφει ένα σύγγραμμα που θα καταστήσει ξανά τον Ελληνικό Λόγο, τον νοικοκύρη του Ευρωπαϊκού Πνεύματος. Η νουβέλα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Κρήτη, λόγω της σχέσης που είχε η γενιά του τριάντα και ιδιαίτερα η οικογένεια του Θεοτοκά με τον Βενιζέλο. Ο Ευριπίδης Πεντοζάλης μας λέει ότι γεννήθηκε στο λιμάνι του Ρεθύμνου, καταγόταν από τα δώδεκα αρχοντόπουλα που ήρθαν με τον Νικηφόρο Φωκά στην Κρήτη, ότι ο πατέρας του ήταν τελωνειακός και η οικογένειά του είχε μεσαιωνικό πύργο στον Ψηλορείτη. Εκεί τοποθετεί και τις διασκεδαστικές σκηνές από το κυνήγι ελαφιών, εκεί βρίσκονται γράμματα του Θεοτοκόπουλου¹ και εκεί κατέφευγε ο Βενιζέλος όταν μετέφραζε τον Θουκυδίδη…

Οι μαθητές προσέγγισαν το έργο με τη βοήθεια της θεωρίας του σκηνικού δοκιμίου. Το σκηνικό δοκίμιο, όπως προτείνεται από τον Ομότιμο καθηγητή του Παν/μίου Κρήτης, Τηλέμαχο Μουδατσάκι σκηνοθέτη και εισηγητή της Θεωρίας και Πρακτικής του Θεάτρου στην Εκπαίδευση, αποτελεί μια καινοτόμο πρόταση δραματοποίησης αφηγηματικών κειμένων στο πλαίσιο που η θεατρική αγωγή αποκτά μαθησιακό χαρακτήρα και αξιοποιείται ο εκπαιδευτικός και κοινωνικοποιητικός της ρόλος ως εργαλείο στην παιδαγωγική διαδικασία. Ως πρόταση δραματοποίησης συνδυάζει την εξοικείωση των μαθητών με στοιχεία θεωρίας της αφηγηματολογίας και την αξιοποίησή τους στην ερμηνεία και κριτική ανάγνωση του κειμένου με τις θεατρικές διαδικασίες, οι οποίες διαμορφώνουν ένα δημιουργικό παιδαγωγικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο οι μαθητές αυτενεργούν και αλληλεπιδρούν. Σ’ αυτό το διδακτικό πλαίσιο οι μαθητές αντιμετώπισαν ως δημιουργικοί αναγνώστες το κείμενο της νουβέλας Ευριπίδης Πεντοζάλης με γνώμονα τα προσωπικά τους βιώματα και τις εμπειρίες των. Μελέτησαν τον χαρακτήρα του ήρωα και το περιβάλλον του και απέδωσαν με τη δραματοποίηση σκηνών τα βασικά στοιχεία του χαρακτήρα που προσιδιάζει σε θεατρικό ρόλο.

Η συμμετοχή των μαθητών στις συζητήσεις στρογγυλής τράπεζας με λογοτέχνες και ανθρώπους των Γραμμάτων που οργανώθηκαν στο Ζάππειο και στην Κοινότητα του Μεγάλου Ρεύματος Βοσπόρου άνοιξε νέα πεδία προβληματισμού και δημιουργικής προσέγγισης του φιλελεύθερου και πρωτοποριακού πνεύματος του Θεοτοκά. Οι παράλληλες εκδηλώσεις, επίσης, και τα δρώμενα εμπλούτισαν την οπτική του πολύπλευρου έργου του. Το θεατρικό αναλόγιο από το ΔΗΠΕΘΕ Καβάλας «Το ημερολόγιο του Λεωνή» σε σκηνοθεσία Θοδωρή Γκόνη, σκηνογραφία Ανδρέα Γεωργιάδη και ερμηνείες του Στέλιου Μάινα και του Χρήστου Χατζηπαναγιώτη ξαναζωντάνεψε τα εφηβικά πρόσωπα του μυθιστορήματος.

Η έκθεση «Οι ήρωες του Λεωνή με ένδυμα περιπάτου» που ετοίμασαν οι φοιτητές του Τμήματος Σχεδιασμού και Τεχνολογίας Ένδυσης του ΤΕΙ Κεντρικής Μακεδονίας, το καλλιτεχνικό εργαστήρι «Η Πόλη του Λεωνή» με επιμέλεια εικαστικών, τα εγκαίνια της Έκθεσης «Τα ωραία του Πέραν» με επιμέλεια της κυρίας Ι. Κρητικού και η δεξίωση στο Σισμανόγλειο Μέγαρο από τον Γενικό Πρόξενο της Ελλάδας πρέσβη κο Ε. Σέκερη αναβίωσαν συγκινητικά την παλιότερη και σύγχρονη ζωή στην Κωνσταντινούπολη.

Η επίσκεψη στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης, στο Πατριαρχείο, στην Αγία Σοφία και στη Βασιλική Κινστέρνα, η ξενάγηση στον Βόσπορο και στα Πριγκηπονήσια, ο Ακάθιστος ύμνος που ψάλαμε στην Αγία Τριάδα της Χάλκης αλλά και στον μεγαλόπρεπο ναό Παμμεγίστων Ταξιαρχών της Κοινότητας Μεγάλου Ρεύματος, μας ταξίδεψαν στη Βυζαντινή μας παράδοση και γέμισαν περηφάνια για την πολιτισμική κληρονομιά μας. Συμπληρωμένες αυτές οι εικόνες από τη φιλόξενη υποδοχή μας στον επιβλητικό χώρο με τις μαρμάρινες σκάλες, τις τοιχογραφίες, τα ανάγλυφα διακοσμητικά μοτίβα του Ζαππείου Παρθεναγωγείου Κωνσταντινουπόλεως, ενός από τα πέντε ελληνικά σχολεία που λειτουργούν σήμερα στην Κωνσταντινούπολη, καθώς και στην Κοινότητα του Μεγάλου Ρεύματος Βοσπόρου, τη μουσική βραδιά στον κινηματογράφο Emek και την ομιλία του συγγραφέα Αχμέτ Ουμίτ για την αρμονική συνύπαρξη των λαών, επαληθεύουν τη φράση του Γ. Δεμιρτζόγλου «είμαστε λίγοι αλλά αμέτρητοι» και διατρανώνουν το μήνυμα ενίσχυσης του ελληνισμού στην Κωνσταντινούπολη. 

Η επίτευξη του διττού στόχου του συνεδρίου, η προώθηση της έρευνας και η καλλιέργεια της αγάπης για τα Γράμματα από τη μια και η δημιουργία διαύλων επικοινωνίας με την ελληνική παρουσία στην Πόλη επιβεβαιώνεται από τη διατύπωση των μαθητών και των μαθητριών μας: «Η συμμετοχή στο μαθητικό συνέδριο και το ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη ήταν μια αξέχαστη εμπειρία. Το συνέδριο αυτό καθ’ εαυτό μου χάρισε την εμπειρία της διαδικασίας ενός επιστημονικού συνεδρίου. Μοναδική εμπειρία όμως ήταν και η Βασιλεύουσα. Η μεγαλοπρεπής Αγιά Σοφιά, η λαοθάλασσα στους δρόμους, οι αντιθέσεις, ο κοσμοπολίτικος Βόσπορος, η Χάλκη και τα Πριγκηπόνησα» σημειώνει η Ιωάννα Δερεδάκη. Μοναδική και η έμπνευση που τους προκάλεσε:

Σα θα περάσεις τις πύλες της Πόλης

Της Πόλης που περικλείει τις πόλεις όλου του κόσμου

αν μαγευτείς από την ομορφιά της

αν σε σαγηνέψουν τα αρώματά της

κι αν νιώσεις ανίσχυρος

λόγω του επιβλητικού Βοσπόρου

Μην ξαφνιαστείς καθώς θα βρίσκεσαι στην Πόλη των ονείρων

και των θαυμάτων

γράφει ο Γ. Κουτζόγλου

Με την ανακοίνωση, από τη συγκινημένη κυρία Ελένη Σαμαράκη, της αφιέρωσης του έβδομου συνεδρίου στον Αντώνη Σαμαράκη έκλεισε το τετραήμερο, αφήνοντας παρακαταθήκη την οικουμενικότητα που πρεσβεύει η τέχνη.

Θερμά η εκπαιδευτική ομάδα μας θα ήθελε να ευχαριστήσει τον κύριο Στέλιο Κιαγιαδάκη, αντιπρόσωπο αυτοκινήτων, και την εταιρία του «ΚΙΑΓΙΑΔΑΚΗΣ Α.Ε.» για την αμέριστη εκ μέρους του ηθική και υλική συμπαράσταση στο εγχείρημά μας. Η σημαντική οικονομική χορηγία του διευκόλυνε ουσιαστικά την υλοποίηση του ταξιδιού μας.

¹ Να παίζει, άραγε, ο ίδιος ο Θεοτοκάς με το Θεοτοκόπουλος και γι’ αυτό θεωρεί τη συγγένεια εντελώς φυσική;