H Comedia del Arte ως είδος θεατρικής κωμωδίας δρόμου εμφανίστηκε στην Ιταλία το 16ο αιώνα μ.Χ. Ήταν ένα θεατρικό είδος, όπου υπήρχαν συγκεκριμένοι, διακριτοί ρόλοι – στερεότυπα, η Κολομπίνα, ο Πιερότος, ο Αρλεκίνος, ο Ντοτόρε κ.α. με απόλυτα συγκεκριμένους χαρακτήρες, εμφάνιση και συμπεριφορά. Το σενάριο άλλαζε σε κάθε παράσταση, αλλά οι χαρακτήρες έμεναν ίδιοι και αρκετά προβλέψιμοι, χωρίς πολλές αποκλίσεις. Η Comedia del Arte αποσκοπούσε στην γρήγορη και άμεση διασκέδαση του θεατή μέσα από κωμικές καταστάσεις, κάτι σαν θεατρικό fast food της εποχής, γρήγορο αλλά απολαυστικό.
Οι Ελληνικές κυβερνήσεις των τελευταίων ετών θυμίζουν έντονα θίασο της Comedia del Arte. Ο αδικημένος, από τη μοίρα και από τις συγκυρίες, πρωθυπουργός περιστοιχίζεται από ένα υπουργικό συμβούλιο που αποτελείται σίγουρα από μία μοιραία, όμορφη υπουργό, από ένα καλοζωισμένο και ευπροσήγορα συμβουλάτορα, από ένα bon vivant ευπατρίδη που θυμίζει Άγγλο λόρδο, από ένα αυστηρό τεχνοκράτη, από ένα ματσό παλικαρά που δε σηκώνει μύγα στο σπαθί του, από κάποιο καλόκαρδο με αέναο μειδίαμα πλημμυρισμένο από ανεξήγητη θετική ενέργεια και από ένα ενίοτε μοχθηρό αλλά κατά βάση κωμικό τύπο που οι εξωφρενικές δηλώσεις του λειτουργούν ως κυματοθραύστης των εκάστοτε αιματηρών νέων μέτρων. Ο Πάγκαλος γίνεται Άδωνης και μετά Φίλης, ο ματσό Βορίδης έγινε Πολάκης, η Όλγα έγινε Έλενα, ο dottore Βαγγέλης έγινε Ευκλείδης, ο Ταμήλος έγινε Χαϊκάλης, ο ζεν πρεμιέ δημοσιογράφος Πάνος έγινε αυτοθαυμαζόμενος κυβερνητικός εταίρος στρατηγός Πάνος, εθνικοί αμύντορες αμφότεροι. Εντάξει, πρόκειται για διαβολική σύμπτωση (άλλωστε παντού στη φύση υπάρχουν patterns – επαναλαμβανόμενα μοτίβα, γιατί όχι και στην πολιτική;). Σύμπτωση, που φαίνεται διασκεδαστική, μέσα στο λαοφιλές πνεύμα της Comedia dell Arte, μέχρι να συνειδητοποιήσεις ότι αυτοί οι άνθρωποι με σοβαρά διαπιστευτήρια ως κωμικές περσόνες, ανεπάγγελτοι, κερδοσκόποι, ζεν πρεμιέ ή αιώνιοι φοιτητές, καλούνται να διαχειριστούν το μέλλον της χώρας που ζεις.
Είναι σαφές ότι, όταν το κοινό αίσθημα δεν μπορεί να απολαμβάνει καθαρές πολιτικές λύσεις, τότε αρκείται σε καθαρά, επικοινωνιακά, επιφανειακά νοήματα. Απολαμβάνει μαζοχιστικά τα δίπολα τύπου άσπρο-μαύρο: Μνημόνιο-Αντιμνημόνιο, καλός-κακός, φιλέλληνας-ανθέλληνας, αριστερά-δεξιά, παραβλέποντας ότι στην ωμή σαδομαζοχιστική πραγματικότητα υπάρχουν πολύ περισσότερες από πενήντα αποχρώσεις του γκρι.
Το 1976, ο Αμερικάνος βραβευμένος παιδοψυχολόγος Bruno Bettelheim έγραψε το γνωστό βιβλίο «Η Γοητεία των Παραμυθιών (The Uses of Enchantment)» βάζοντας στο μικροσκόπιο της ψυχανάλυσης τις παιδικές ιστορίες συμπεραίνει, ότι τα μικρά παιδιά έχουν ανάγκη από τις καθαρές έννοιες που εμπεριέχονται στα πασίγνωστα κλασικά παραμύθια, επειδή σε αυτά το καλό και το κακό αποτελούν απόλυτες και αδιαπραγμάτευτες έννοιες που κάθε παιδί έχει μάθει να διακρίνει και να ταυτίζεται. Αυτές τις απόλυτες αξίες, καθώς και τους χαρακτήρες – στερεότυπα της Comedia dell Arte, ενσωμάτωσαν και καλλιέργησαν με συνέπεια τα χολιγουντιανά blockbusters. Τo καλό πάντα μάχεται με το κακό και η συνταγή πραγματοποιείται με αρχετυπικά συστατικά: ο ήρωας, η μοιραία γυναίκα, ο κωμικός χαρακτήρας, ο μοχθηρός κακός, η εκδίκηση, τα ηθικά διδάγματα. Τελικά, ο μέσος ενήλικος, γαλουχημένος με τις διαχρονικές αξίες του Hollywood, μέλος μίας ευρύτερης μάζας που διαμορφώνει άποψη από τον ισοπεδωτικό μηχανισμό των mass & social media, πόσο διαφέρει στη σκέψη και στην κοινωνική συμπεριφορά από ένα παιδί; Σκεφτείτε ότι έχει περάσει μισός αιώνας, και η Αμερικανική κοινωνία ακόμα δεν έχει ξεπεράσει τη δολοφονία του Kennedy επειδή είναι αδύνατο να χωνέψει το θάνατο του λαμπερού πρωταγωνιστή προτού τελειώσει η ταινία.
Το ανθρώπινο μυαλό είναι προγραμματισμένο να κατασκευάζει ιδεώδεις καταστάσεις και να ανάγει την περίπλοκη πραγματικότητα σε απλοποιημένα στερεότυπα. Όταν έρχεται η ώρα να πληρωθεί η νύφη εν είδει φόρου εισοδήματος, ΦΠΑ, εισφορών, ΕΝΦΙΑ κτλ. μία αναλαμπή σε επαναφέρει στην πραγματικότητα, μέχρι να ανακαλύψεις τη γοητεία του επόμενου στερεότυπου, τον νέο πειστικό φωστήρα με τις μαγικές λύσεις, που θα σε μετατρέψει από ενεργό πολίτη σε πειθήνιο οπαδό του νέου άφθαρτου θιάσου.
* Στέλιος Καλογεράκης, visual Communication
