Τα ματωμένα χρονικά του Σεπτέμβρη 1944
Τραγική η μοίρα εκείνων που πέρασαν στην αθανασία πεθαίνοντας για τη λευτεριά. Τραγικότερη όμως για κείνους που ενώ πολέμησαν από το πρώτο κιόλας κάλεσμα του αγώνα δεν πρόλαβαν το γλυκοχάραμά της, που ήρθε μέρες μόνο μετά την εκτέλεσή τους.
Εκείνη την τελευταία χρονιά που θα ξαστέρωνε ο ουρανός της Ελλάδας, βρήκαν τον θάνατο αρκετοί πατριώτες αγωνιστές.
Ας μην ξεχνάμε τον σπουδαίο καθηγητή Γιάννη Μαθιουδάκη που έβαλε, ως συνειδητοποιημένος αριστερός, τον σπόρο για να φυτρώσει το ΕΑΜ στο Ρέθυμνο και ήταν μια αξιοθαύμαστη προσωπικότητα με ήθος και αξιοπρέπεια. Μύησε στις τάξεις της αντίστασης καπετάνιους και πρωτοπαλίκαρα που προωθήθηκαν στη συνέχεια στον ΕΛΑΣ και διακρίθηκαν σε μάχες και άλλα πολεμικά γεγονότα. Ήταν από τα διακεκριμένα στελέχη του ΕΑΜ στην Κρήτη.
Τέλος Μαρτίου 1944, λίγους μήνες πριν χαράξει η λευτεριά ο Μαθιουδάκης, γραμματέας του ΕΑΜ μόλις είχε διευθετήσει ένα ζήτημα που αφορούσε την ομάδα του και κατέφυγε στην Σπηλιά της Μέσης, στην Γκιουμπρά για να ξεκουραστεί, συνοδευόμενος από τον Αντώνη Περακάκη. Εδώ τους βρήκαν οι Κλιάνης (Κουμπάρος), ο Αεράκης, ο Βαβαδάκης Αναστάσης, ο Τερζιδάκης Νίκος κι ένας επονίτης ο Χατζηνικολής από την Πηγή.
Στη σπηλιά αυτή γράφτηκε ο επίλογος της ζωής ενός μοναδικού ανδρός που δεν υπάρχει σελίδα της αντίστασης να μην τον περιγράφει με τα φωτεινότερα χρώματα.
Πολλές φορές αναφερόταν στο θέμα ο γνησιότερος εκφραστής της αντίστασης στομ νομό μας, Γιώργης Αγγελιδάκης με εμφανή τη θλίψη κι ας είχαν περάσει τόσα χρόνια. Και δεν παρέλειπε να τονίζει πόσο εύκολα η ανθρώπινη αμέλεια μπορεί να καταστρέψει αγώνες και να απειλήσει ζωές.
Όπως έγινε στη σπηλιά της Γκιουμπράς
Η Γερμανική περίπολος που περνούσε τυχαία από εκεί, με εντελώς διαφορετική αποστολή, στάθηκε γιατί άκουσε θορύβους. Αν είχαν ληφθεί μέτρα δεν θα εύρισκαν τραγικό θάνατο τόσοι λεβέντες και πρώτος απ’ όλους ο ηρωικός καθηγητής. Όπως το συνήθιζε δεν στάθηκε στην αναζήτηση υπαιτίων του εντοπισμού τους. Έκανε μέχρι το τέλος ό,τι όφειλε ως αρχηγός, ως τίμιος συναγωνιστής. Κι έπεσε πρώτος.
Μετά την απελευθέρωση, άνθρωποι της οικογένειας του Γιάννη Μαθιουδάκη, συγχωριανοί και συναγωνιστές του μετέφεραν τα οστά του στο χωριό από την περιοχή που σκοτώθηκε. Εξιστορεί ο συγχωριανός του Γιώργης Βαβουράκης: «Ο θάνατος του Μαθιουδάκη, ήτανε ένα πλήγμα για την οργάνωση. Πήγαμε, λοιπόν, κι εγώ ο ίδιος έσκαψα και μάζεψα τα οστά του και τα φέραμε στο χωριό με ένα αυτοκίνητο που οδηγούσε, νομίζω, ο Δημοσθένης ο Πεδιαδιτάκης από το Σπήλι. Το κασάκι που ήτανε τα κόκαλα του καθηγητή, θυμούμαι και το είχαμε βάλει σε μια προέκταση που ‘χε το αυτοκίνητο στο φτερό και το σκεπάσαμε με την ελληνική σημαία. Εκεί βρέθηκε εκείνη τη μέρα κι ένας υπενωμοτάρχης, που είχε υπηρετήσει και στον σταθμό Χωροφυλακής Κοξαρέ και μπορεί, τότε, να ήταν σε απόσπασμα που κυνηγούσε τους κομμουνιστές! Πλησίασε, λοιπόν, κοντά μας και μας έκανε την παρατήρηση, γιατί βάλαμε τη σημαία πάνω στην κάσα. Εγώ, νεαρός τότε, του είπα ότι ο καθηγητής αξίζει τη σημαία και όχι ορισμένοι άλλοι».
Ο ηρωικός θάνατος του Λίτινα
Ακολούθησαν και άλλα ματωμένα χρονικά εκείνο το 44 με αποκορύφωμα τον Σεπτέμβρη που εκτελέστηκε και ο δημοσιογράφος Μανόλης Λίτινας.
Η δημοσιογραφική οικογένεια του Ρεθύμνου είχε θρηνήσει τον πρώτο νεκρό ανταποκριτή του έπους 1940, τον Κωστή Παπαδάκη αλλά έμελε ένας ακόμα φλογερός αγωνιστής να βρεθεί μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα στο Χαϊδάρι, λίγο πριν να χαράξει η απελευθέρωση. Ήταν ο δημοσιογράφος Μανόλης Λίτινας από τη Γωνιά.
Είναι 4:00 το πρωί της Παρασκευής 8 Σεπτεμβρίου 1944. Η πόρτα του κελιού ανοίγει για να περάσει ο ιερέας με τα Άχραντα Μυστήρια.
Οι μελλοθάνατοι, ανάμεσά τους και ο Μανόλης Λίτινας, δημοσιογράφος, εκτελούν το τελευταίο τους θρησκευτικό καθήκον προσπαθώντας να μη λυγίσουν.
Η ώρα πήγε 5.30 και οι Γερμανοί βιάζονται. Φορτώνουν τα καμιόνια τους με τον ανθό της νιότης και της λεβεντιάς για μια ακόμα φορά. Προορισμός το Χαϊδάρι.
Σε ένα άλλο καμιόνι που οδεύει στο αλσύλιο του Δαφνιού βρίσκεται η «Μπουμπουλίνα της Αντίστασης» Λέλα Καραγιάννη. Είναι και για εκείνη η στερνή ώρα.
Ο Μανόλης μόλις που έχει προλάβει να γράψει δυο σημειώματα. Και όταν βρίσκει την ευκαιρία αφήνει να πέσουν τυλιγμένα στα μανικετόκουμπά του.
Λίγο αργότερα ένας πρωινός διαβάτης θα βρει το ένα και θα το διαβάσει με δάκρια στα μάτια: «Σήμερα το πρωί τουφεκιζόμεθα. Πέφτουμε για την Πατρίδα με γέλιο στα χείλη για τη Λευτεριά – Μανόλης Λίτινας».
Ο διαβάτης αλλάζει κατεύθυνση. Στο σημείωμα υπάρχει και η διεύθυνση. Πρέπει να το παραδώσει. Και σε λίγο κτυπά το κουδούνι ενός σπιτιού στην οδό Βατάτζη 60. Ανοίγει μια κοπέλα. Βουβός αυτός της παραδίδει το σημείωμα. Εκείνη το παίρνει με χτυποκάρδι. Έχει καταλάβει. Σε λίγο το μικρό κείμενο επιβεβαιώνει τους φόβους της.
Το ίδιο και με το άλλο σημείωμα.
Αυτά τα πρόχειρα σκισμένα χαρτάκια η αδελφή του Ήρωα τα έφερε πάντα μαζί της. Και αμέτρητες φορές στα 13 χρόνια που κρατούσαν οι εκδηλώσεις τύπου στην πόλη μας τα είχε δώσει να αναρτηθούν με τις φωτογραφίες του αδελφού της.
Ενός παλικαριού που δεν ήξερε τι θα πει συμβιβασμός και υποταγή.
Ένας λεβέντης από τη Γωνιά
Ο Μανόλης Λίτινας από τη Γωνιά Ρεθύμνου γεννήθηκε το 1921. Η δημοσιογραφία είναι η κατεύθυνση που τον βοηθά να εκφραστεί όπως ακριβώς ήθελε ο ασυμβίβαστος χαρακτήρας του.
28 του Οκτώβρη βρίσκεται έφεδρος ανθυπολοχαγός στην πρώτη γραμμή του μετώπου, κάπου στο Καλπάκι.
Για καμιά χαρά της ζωής δεν θα εξαγόραζε την ικανοποίηση να υπερασπίζεται με σθένος και αυτοθυσία την πατρίδα του.
Οι πρώτες νίκες τον γεμίζουν ξέφρενο ενθουσιασμό. Η κατάρρευση του μετώπου τον γεμίζει άγρια αποφασιστικότητα.
Γυρίζει στο σπίτι του. Και αλλάζει απότομα η ζωή του.
Ο Μανόλης έδινε την αίσθηση ότι ταξίδευε σε ένα ονειρικό κόσμο. Έφευγε και αργούσε να επιστρέψει. Μερικές φορές έλειπε και ημέρες.
Ο νους όμως δεν πήγαινε στο κακό. Νέος ήταν. Ενδιαφέρον τύπος θα μπορούσε να χαίρεται τη ζωή του. Ο χαρακτήρας του όμως τύπος σοβαρός περισσότερο από όσο θα ‘πρεπε στην ηλικία του κλόνιζε αυτή την παρήγορη σκέψη. Ενώ ήταν επαγγελματίας δημοσιογράφος δεν επιστέφει στην εφημερίδα του. Δεν άντεχε να δουλεύει σε τύπο που ελέγχεται από τον κατακτητή. Η Αντίσταση είναι ο χώρος που ξαναβρίσκει τον εαυτό του. Εντάσσεται στον Ε.Δ.Ε.Σ.
Η οργάνωση αυτή είχε ιδρυθεί στις 9 Σεπτεμβρίου 1941, από τον απόστρατο συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα, τον αξιωματικό Λεωνίδα Σπάη, τον δικηγόρο Ηλία Σταματόπουλο, και τον Μιχάλη Μυριδάκη. Η οργάνωση φαίνεται ότι εκινείτο στον βενιζελικό-αντιμοναρχικό πολιτικό χώρο και είχε ανακηρύξει ερήμην ως αρχηγό τον στρατηγό Νικόλαο Πλαστήρα. Το ιδρυτικό καταστατικό του Συνδέσμου προέβλεπε «Νὰ ἐγκαθιδρύση εἰς τὴν Ἑλλάδα τὸ Δημοκρατικὸν πολίτευμα, σοσιαλιστικῆς μορφῆς», ενώ αποκαλούσε τον εξόριστο βασιλέα προδότη («τὴν προδοσίαν τοῦ τέως Βασιλέως Γεωργίου τοῦ Βʹ καὶ τῆς περὶ αὐτὸν σπείρας τῆς αὐτοκληθείσης Δικτατορία τῆς 4ης Αὐγούστου»). Όπως με όλες τις οργανώσεις το διχαστικό κλίμα δεν άργησε να αμαυρώσει και τη δική της αγωνιστική πορεία. Καμιά όμως πολιτική και ιδεολογική διαφορά δεν θα μπορούσε να υποβαθμίσει την προσφορά στην πατρίδα των μελών της.
Παράνομα έντυπα
Στον Ε.Δ.Ε.Σ ο Μανόλης Λίτινας οργάνωσε κλιμάκιο για την έκδοση αντιστασιακών εφημερίδων, ανάμεσα στις οποίες και η «Δημοκρατική Σημαία» (του ΕΔΕΣ). Ήταν το πρώτο από όλα τα έντυπα και αποτελούσε παράνομο δελτίο ειδήσεων. Δεν απουσιάζει από καμιά δραστηριότητα της διαδικασίας έκδοσης και διανομής.
Παράλληλα συγκροτεί μαχητικές ομάδες, διαμορφώνει δίκτυα στρατολογίας και στέλνει μαχητές στα βουνά.
Μέσα σε σκοτεινά υπόγεια, όπου εύρισκε, τύπωνε τα παράνομα έντυπα της οργάνωσης. Η ζωή του κρεμόταν από μια κλωστή. Εκείνος όμως συνέχιζε τον αγώνα.
Αρχές Νοεμβρίου 1943 η Ειδική Ασφάλεια δολοφονεί τον στενό του συνεργάτη Μήτσο Γιαννακόπουλο.
Ο Μανόλης καταλαβαίνει ότι είναι ο επόμενος στόχος. Αλλά δεν υποχωρεί. Συνεχίζει με ακλόνητο θάρρος, αν και ολομόναχος τον αγώνα στο μετερίζι του.
Στις 7 Απριλίου 1944, συλλαμβάνεται στα γραφεία της Ένωσης Εφέδρων Αξιωματικών.
Εκείνο το πρωί, μου είχε διηγηθεί η αδελφή του, έφυγε από το σπίτι με ξεχωριστό κέφι. Πριν στρίψει στη γωνία ξέροντας ότι εκείνη ήταν ακόμα στην πόρτα, γύρισε και τη χαιρέτισε για μια ακόμα φορά. Χαμογελούσε. Ήταν η τελευταία φορά που την αντίκριζε λεύτερος.
Απάνθρωπα βασανιστήρια
Οι ναζί μετά τη σύλληψη τον οδήγησαν στα κολαστήρια της οδού Μέρλιν. Ο κύκλος απάνθρωπων βασανιστηρίων ανοίγει. Ο Λίτινας μένει ψύχραιμος και περνά με αξιοπρέπεια την οδυνηρή του δοκιμασία που ξεπερνά τις ανθρώπινες αντοχές.
Η αντίστασή του κουράζει τους δημίους του. Άλλωστε τι άλλο μπορούσαν να κάνουν για να κάμψουν το ηθικό του; Είχαν μεταβάλλει τις σάρκες του σε άμορφες μάζες, μα εκείνος έδειχνε το ίδιο αγέρωχος.
Τον άφησαν στην απομόνωση, όπου έμεινε για πέντε μήνες.
Εκεί που θα χάραζε η λευτεριά κατάλαβε ότι ήρθε το τέλος. Θα τον πήγαιναν για εκτέλεση. Βρήκε κατά τύχη ένα στραπατσαρισμένο χαρτί και γράφει δυο σημειώματα. Καθώς το καμιόνι προχωρούσε στο μοιραίο του σταθμό βρήκε τρόπο και τα πέταξε τυλιγμένα στα μανικετόκουμπά του.
«Πέφτουμε για τη λευτεριά. Να είστε υπερήφανοι», έγραφε το δεύτερο σημείωμα. Και ο λόγος που προτίμησε να γράψει δυο είναι επειδή ήθελε να φτάσουν σίγουρα τα νέα του στην οικογένεια. Όπως κι έγινε. Πάντα συγκροτημένος και μεθοδικός ακόμα και την ώρα αυτή που προχωρούσε στον θάνατο.
Στο επίκεντρο των εκδηλώσεων τύπου
Από την αρχή των εκδηλώσεων τύπου που γίνονταν στο Ρέθυμνο από την «Πολιτιστική Αναγέννηση» σε συνεργασία με όλες τις Ενώσεις Συντακτών Ελλάδας και Κύπρου, ο Μανόλης Λίτινας είχε την τιμητική του.
Κι αυτό χάρις και στην αδελφή του που φρόντιζε να είναι από τους πρώτους καλεσμένους που έφθαναν στο Ρέθυμνο για να εποπτεύει κάθε εκδήλωση προς τιμήν του αδελφού της, ώστε να είναι άρτια σε οργάνωση.
Μιλούσε γι’ αυτόν με ξεχωριστή αγάπη κι έδειχνε πάντα πως το πένθος της ήταν νωπό. Πως ήταν όμως δυνατόν να ξεχαστεί ένας ήρωας που θυσιάστηκε λίγες μέρες πριν χαράξει η λευτεριά;
Η Λιλή Λίτινα είχε θεσπίσει και βραβείο στη μνήμη του αδελφού της. Και αν δεν κάνουμε λάθος μετά την τόσο αψυχολόγητη κατάργηση των εκδηλώσεων – πάντα ενοχλεί ό,τι δεν προέρχεται από έμπνευση κρατούσης αρχής – το βραβείο δίνεται από το ίδρυμα Μπότση. Έχασε δηλαδή το Ρέθυμνο μια ευκαιρία να επιβραβεύεται η επίδοση ενός Ρεθεμνιωτόπουλου και επωφελήθηκε το Ίδρυμα Μπότση με τη θέσπιση αυτού του βραβείου από τη Λιλή Λίτινα.
Με πόση ικανοποίηση η γυναίκα αυτή παρέστη στην τελετή αποκαλυπτηρίων της προτομής του αδελφού της που δεσπόζει στο χωριό Γωνιά στην κεντρική πλατεία, λίγο πιο μπροστά από το Ηρώον με τις προτομές του Βενιζέλου και του Πλαστήρα.
Στα αποκαλυπτήρια της προτομής του παραβρέθηκαν εκπρόσωποι δημοσιογραφικών ενώσεων και οι τοπικές πολιτικές και στρατιωτικές αρχές.
Έκτοτε δεν έγινε τίποτα. Όπως συμβαίνει συνήθως στον τόπο μας για πολλούς από τους σημαντικούς που τον έκαναν τόσο περήφανο με τις δημιουργίες και τη θυσία τους.
Αυτός ήταν ο δημοσιογράφος Μανόλης Λίτινας. Κάτι θα έχουν να ωφεληθούν ηθικά και πνευματικά όσοι προσεγγίσουν τον βίο του και γνωρίσουν τη λαμπρή του αγωνιστική πορεία μέχρι τις 8 του Σεπτέμβρη 1944 που αντίκρισε αγέρωχος με άλλους 71 πατριώτες το εκτελεστικό απόσπασμα.
Οι Σακτουριανοί Εθνομάρτυρες
Από τους άτυχους που δεν πρόλαβαν τη λευτεριά λίγο πριν χαράξει , και οι 60 εκτελεσθέντες στην Αγυιά, στις 16 Σεπτεμβρίου 1944 Οι πατριώτες αυτοί πλήρωσαν με τη ζωή τους για το παρακάτω ανδραγάθημα της Αντίστασης στην Κρήτη
Σύμφωνα με τον Γεώργιο Α. Καλογεράκη, δρα Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διευθυντή Δημοτικού Σχολείου Θραψανού Πεδιάδος, από τους εγκυρότερους σύγχρονους ιστορικούς ερευνητές, στις 15 Σεπτεμβρίου 1944, η Α.Ο.Α. Ανωγείων δέχτηκε αιφνιδιαστική επίθεση από ομάδα δεκατεσσάρων πάνοπλων Γερμανών στη θέση Αξίπετρα της περιοχής του χωριού Καβροχώρι Μαλεβυζίου. Αρχικά η ομάδα αιφνιδιάστηκε αλλά σύντομα ο Χριστομιχάλης Ξυλούρης, δίδοντας ο ίδιος το παράδειγμα και πολεμώντας όρθιος, καταφέρνει με τους άντρες του να εξουδετερώσουν όλους τους Γερμανούς και να πάρουν ως λάφυρα το πολεμικό υλικό των φονευθέντων.
Σώθηκε ένας Γερμανός, ο οποίος κατευθύνθηκε στη μονάδα του στην Τύλισσο. Ο Χριστομιχάλης Ξυλούρης αμέσως μετά τη μάχη σύμπτυξε την ομάδα του και μεταστάθμευσε κοντά στο χωριό Κρουσώνας στη θέση «Παντουροπάτημα». Οι απώλειες της ομάδος ήταν δυο παλικάρια, ο Εμμανουήλ Κουνάλης ή Μάστορας και ο δεκανέας Ανδρέας Γ. Νάθενας.
Μετά τη μάχη στα Αξίπετρα, ο διοικητής του Φρουρίου Κρήτης Στρατηγός Μίλερ, με προκήρυξή του που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ του Ηρακλείου, γνωστοποιεί στους πολίτες την εκτέλεση 60 πατριωτών στην Αγυιά Χανίων ως αντίποινα για τον θάνατο των 13 Γερμανών.
Για να δικαιολογήσει την πράξη των κατοχικών δυνάμεων, αναφέρει ότι οι στρατιώτες του σκοτώθηκαν από κομμουνιστές αντάρτες, ότι ασέλγησαν πάνω στα νεκρά σώματα αποκόπτοντας τις μύτες και τα αυτιά, έχουν σπάσει όλα τα μέλη του σώματός τους και έχουν παραμορφώσει τα πρόσωπα των νεκρών.
Όλα τα παραπάνω που αναφέρει η προκήρυξη του Μίλερ είναι αναληθή και δεν συνάδουν με το ήθος των κρητικών και την ομάδα των Ανωγείων του Αρχηγού Χριστομιχάλη.
Τέσσερις ημέρες μετά την εκτέλεση των 60 κρητικών στην Αγυιά Χανίων, δημοσιεύονται τα ονόματά τους στην εφημερίδα Κρητικός Κήρυξ του Ηρακλείου.
Ανάμεσα στους μάρτυρες αυτούς οι 15 πατριώτες από τα Σακτούρια που είχαν συλληφθεί όμηροι στην επιχείρηση που είχε γίνει στα Άνω και Κάτω Σακτούρια στις 4 Μαΐου 1944 που κατέληξε με το ολοκαύτωμα του χωριού.
Είχαν συλληφθεί περισσότεροι και είχαν οδηγηθεί στις φυλακές της Φορτέτζας όπου έζησαν την κόλαση των ναζιστικών βασανιστηρίων. Όσοι δεν κατάφεραν να εξαγοράσουν τη λευτεριά τους , αφού δεν είχαν αυτή την οικονομική δυνατότητα μεταφέρθηκαν στις φυλακές της Αγυιάς όπου και εκτελέστηκαν στις 16 Σεπτεμβρίου. Ήταν οι:
– Ανυφαντάκης Εμμανουήλ του Γεωργίου, 1922
– Ανυφαντάκης Γεώργιος του Ιωάννου, 1908
– Ανδριανάκης Γεώργιος του Σπυρίδωνα, 1904
– Ανυφαντάκης Μύρων του Αντωνίου, 1902
– Αποστολάκης Ηρακλής του Κωνσταντίνου, 1906
– Δασκαλάκης Στυλιανός του Ηρακλή, 1913
– Δελιδάκης Εμμανουήλ του Γεωργίου, 1920
– Ταμπακάκης Ιωάννης του Εμμανουήλ, 1899
– Μιχελιουδάκης Γεώργιος του Αλέξανδρου 1922
– Μελισινάκης Κωνσταντίνος του Αντωνίου, 1904
– Νικολακάκης Ιωάννης του Νικολάου, 1907
– Σταματάκης Ιωάννης του Γεωργίου, 1905
– Βλαχάκης Απόστολος του Νικολάου, 1911
– Γρηγοράκης Γεώργιος του Εμμανουήλ, 1891
– Κοτσιφάκης Δημήτριος του Στυλιανού, 1922
Μεταξύ των άλλων και δυο βοσκοί από τα Ζωνιανά. Ο Βασίλειος Παρασύρης 1924 και ο Ανδρέας Ζερβός.
Οι πατριώτες αυτοί πορεύτηκαν στην αθανασία τραγουδώντας το «πρόβαλε μάνα του γαμπρού». Αντίδραση που άφησε άφωνους τους δημίους τους!!!
Ας γίνουν κάποτε και αυτά τα γεγονότα γνωστά στη νεολαία. Μέχρι πότε θα την αφήνουμε να πορεύεται με ένα κινητό στο χέρι χωρίς όραμα χωρίς πρότυπα; Αυτά που έθρεψαν τους ήρωες δίσεκτων εποχών. Αφήνουμε τους νέους μας να βαδίζουν στο πουθενά και αναρωτιόμαστε μετά ποιος φταίει για την έξαρση της παραβατικότητας και στην εφηβεία πλέον.
