Ο «Διωγμός» των Ελλήνων της Ιωνίας το 1922 δεν είναι μόνο μία ιστορία προσφυγιάς. Είναι μία ιστορία απόλυτης καταστροφής. Είναι η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι του Ελληνισμού. Μια ιστορία θεμελιώδους ανατροπής. Μια ιστορία πολιτισμού και όχι μόνο μια ολέθρια διαδικασία μετακίνησης πληθυσμών.
Πολλά τα ερωτήματα που περιμένουν ακόμα απαντήσεις. Η Σμύρνη, και η Ιωνία γενικότερα, θυσιάστηκε στον βωμό της εξέλιξης της Ιστορίας, προδομένη από όλους τότε; Σήμερα η ιστορία αυτή έχει σβηστεί πλέον από την παγκόσμια μνήμη όπως είχαν προβλέψει κάποιοι διανοούμενοι;
Στο πλαίσιο του καθιερωμένου τα τελευταία χρόνια διαγωνισμού μαντινάδας, η Ιστορική Λαογραφική Εταιρεία Νομού Λασιθίου και το περιοδικό «Αμάλθεια», επιθυμώντας να συμμετάσχει στον εορτασμό των 100 χρόνων από την Μικρασιατική Καταστροφή, στην επετειακή πράξη μνήμης σωστότερα, προκήρυξαν διαγωνισμό στην Κρητική Μαντινάδα, με θέμα «Ο Διωγμός των Ελλήνων της Ιωνίας το 1922».
Η Κρήτη δέχτηκε πολλούς ξεριζωμένους του ’22. Υπάρχουν έτσι βιώματα στους παλαιότερους από το δράμα αυτών των ανθρώπων. Ελάτε στη θέση ενός έλληνα της Ιωνίας που διώχτηκε από τις πατρογονικές εστίες του και βρέθηκε στην Ελλάδα το 1922, συναισθανθείτε τον, και γράψτε μια μαντινάδα που να εκφράζει τον πόνο και τον καημό του γι’ αυτά που έχασε, γι’ αυτά που βίωσε, για το αύριο που δεν ήξερε τι τον περίμενε τότε.
Ο διαγωνισμός πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με την προκήρυξη στο διάστημα 1 Σεπτεμβρίου – 5 Οκτωβρίου 2022 με ελεύθερη συμμετοχή και με την προϋπόθεση ότι ο κάθε συμμετέχων θα μπορούσε να στείλει μέχρι επτά μαντινάδες, οι οποίες θα έπρεπε υποχρεωτικά να ήταν πρωτότυπες και αδημοσίευτες.
Στον διαγωνισμό κατατέθηκαν 131 μαντινάδες. Έπαινος απονέμεται σε περισσότερες από δέκα, επειδή προέκυψαν ισοβαθμίες.
Η Κριτική Επιτροπή, την οποία αποτέλεσαν οι φιλόλογοι Γιάννης Χρονάκης, Μαρίνα Τουτουδάκη και Έλση Ορφανάκη-Λασηθιωτάκη, αφού έλαβε υπόψη τις συμμετοχές και την προκήρυξη, αποφάσισε την βράβευση των παρακάτω μαντινάδων:
- Του Γεώργιου Πλατανάκη από την Κάτω Ζάκρο Λασιθίου, οι οποίες κατατέθηκαν με το ψευδώνυμο «Σμυρνιός»:
Στην αγκαλιά μωρό παιδί, στεγνό στήθος βυζάνει
πίσω των Τούρκων η ορδή, φωτιές στα σπίτια βάνει.
* * *
Βαρύ σταυρό σηκώσανε σαν το Χριστό στον ώμο,
πρόσφυγες που τραβήξανε τση προσφυγιάς το δρόμο.
- Του Γιάννη Κελάκη από τις Βρύσες Αποκορώνου Χανίων, οι οποίες κατατέθηκαν με το ψευδώνυμο «Πετροκότσιφας»:
Όσα δεν βάν’ ανθρώπου νους στη Σμύρνη οι Τούρκ’ εκάμα
και ποιος μπορεί να διηγηθεί τση προσφυγιάς το δράμα;
* * *
Κι ήντα πως τη νε κάψανε και δεν αφήκαν πράμα
από τσι στάχτες ο Ρωμιός παλ’ έκαμε το θάμα.
* * *
Όσο κι αν το νε κάψουνε και μείνει μον’ αθάλη
θα βλαστοσύρ’ ο φοίνικας, πάλι βλαστούς θα βγάλει.
- Του Ιωάννη Φανουράκη από τον Άγιο Νικόλαο Λασιθίου, η οποία κατατέθηκε με το ψευδώνυμο «Παρατηρητής»:
Ξερίζωσέ μου την καρδιά, να μην ξαναγαπήσω,
την όμορφη τη Σμύρνη μου, δεν θα τη λησμονήσω.
- Της Αντωνίας Μηλογιαννάκη από τα Χανιά, οι οποίες κατατέθηκαν με το ψευδώνυμο «Ερημοπούλι»:
Έσκυψ’ ο νιός να πιεί νερό κι είχε στερέψε’ η βρύση
κι έχει στην «Κόκκινη Μηλιά» τα κόκκαλά ντ’ αφήσει.
* * *
Ατέλειτό ’ναι τ’ όνειρο, άσβεστη κι η ελπίδα
πως θα γιαγείρω στην παλιά χαμένη μου πατρίδα.
* * *
Τη Σμύρνη σαν τη θυμηθώ αχ πώς να μην την κλάψω
πατρίδα γέννας και γενιάς μπορώ να την ξεγράψω;
- Της Μαρίας Κλινάκη από την Αθήνα, η οποία κατατέθηκε με το ψευδώνυμο «Η Προσφυγοπούλα»:
Όποιος πατρίδα έχασε κι (ε)πλάνταξε στο κλάμα
με το Χριστό περάσανε μαζί το θείο Δράμα.
- Της Άννας Σκανδαλάκη από τον Χάρακα Αρχανών Αστερουσίων Ηρακλείου, οι οποίες κατατέθηκαν με το ψευδώνυμο: «Κυκλάμινο»:
Τα ίσα πίσω γύρισα του χρόνου τα ρολόγια
κι ήκουσα του ξεριζωμού στη Σμύρνη μοιρολόγια.
* * *
Σμύρνη την Ιστορία σου τσ’ ώρες που ξεφυλλίζεις
γρυκάς κραυγές, θωρείς καπνούς, ματώνεις και δακρύζεις.
- Της Κατερίνας Γουλιέλμου από τη Σητεία, οι οποίες κατατέθηκαν με το ψευδώνυμο «Βερενίκη»:
Ξεριζωμός και προσφυγιά, θάνατος κι αγωνία,
πατρίδα νέα κι αν βρεθεί, δε θα ’ναι Ιωνία…!
* * *
Θε μου! Διωγμοί και σκοτωμοί, μίσος κι αποκαΐδια…
αφέντες παίζουν τους λαούς σα να ’τανε παιχνίδια…!.
- Του Ιωάννη Γενειατάκη από την Καλαμαύκα Λασιθίου, η οποία κατατέθηκε με το ψευδώνυμο «Χαρίδημος»:
Ξεριζωμένος, πρόσφυγας από τη Σμύρνη ήρθα
στην Κρήτη, απού με φίλεψε μέλι με τη γκηρήθρα..
Για την Ιστορική Λαογραφική Εταιρεία Ν. Λασιθίου και το περιοδικό «Αμάλθεια»
Ο Πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής
Ι. Σταμέλος
