Της ΤΕΡΕΖΑΣ ΒΑΛΑΒΑΝΗ
Σε παρακείμενο δρόμο της Μονής Ασώματων δέσποζε μέχρι πρότινος μια αλέα με ευκάλυπτους, ψηλούς, σκιερούς και όμορφους. Τώρα υπάρχει μια σειρά από κούτσουρα που προσπαθούν απεγνωσμένα να ξαναβλαστήσουν. Όλοι αναρωτιούνται ποιον εμπόδιζαν, γιατί κόπηκαν, δήθεν κλαδεύτηκαν τόσο βάναυσα. Κανείς δεν παίρνει την ευθύνη. Θλιβερό θέαμα μιας βέβηλης προς τα δέντρα εποχής σε έναν τόπο όπως η Κρήτη, όπου στα Μινωικά χρόνια τα δέντρα λατρεύονταν ως ιερά, και η δεντρολατρεία ακόμα υπάρχει εγκιβωτισμένη στην Ορθοδοξία σε ιερά δέντρα μονών, όπως της Ιερής Μυρτιάς της Παλιανής. Πολλές υπεραιωνόβιες ελιές του Αμαρίου έχουν κοπεί για ξυλεία… Πριν λίγες μέρες έμαθα από φίλους στο Αμάρι, ότι κινδυνεύει να ακολουθήσει την τύχη των ευκαλύπτων και των ελαίων ένα πολύ ιδιαίτερο δέντρο, ο ιερός Πλάτανος Αμαρίου έξω από τη Σχολή Ασώματων. Είναι ένα πανύψηλο δέντρο που δεσπόζει έξω από τη Μόνη με μια πολύ ιδιαίτερη ιστορία, που δικαιωματικά τον καθιστά ιστορικό μνημείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Υπολογίζεται πάνω από 2.500 χιλιάδων ετών. Κάποτε δωδεκάκλωνος, υπήρξε το ιερό δέντρο του Αμαρίου Διός. Παραθέτω κείμενο στην καθαρεύουσα σε μεταγραφή, ο συγγραφέας του οποίου πέθανε το 1947:
«Έστι ουν παρά την εν Ασωμάτοις ομώνυμον μονήν πλάτανος μέγας, υπερμεγέθης, υπέρ το δέον υψηλός, έχων κλώνους δώδεκα.
Οι εντόπιοι διατηρούν έτι ανάμνησιν ισχυράν περί του ότι ούτος ο πλάτανος συμβολίζει τους δώδεκα πατρώους θεούς των Ελλήνων οι οποίοι το πρώτον εγεννήθησαν και ελατρεύθησαν εν τη χώρα της Κρήτης.
Παρά τον εν λόγω πλάτανον υπάρχει πηγή ρέουσα από το παλαιότερον και το ιερόν κέντρον λατρείας του κρηταγενούς Διός, λατρευθείς ούτος εν τη περιοχή ταύτη δια του επιθέτου αμάριος, ήτοι ο ημέριος (αμάρα γάρ = ημέρα), ο θεός δηλαδή ο φέρων την ημέραν, το φως, ο φωτοδότης, ο αρχών του φωτός.
Άπασα ουν η κοιλάς η πέριξ της εν τοις Ασωμάτοις Μονής διαρρείται εκ του ποταμού όστις Λυγιώτης καλείται, ένθα κατήρχετο εκ της Ίδης ο Ζεύς λουόμενος εν τοις υδάτοις του.
Ήτο δε αφιερωμένη η κοιλάς αύτη ως ιερόν άλσος εις τον λατρευόμενον εις την περιοχήν Διαν Αμάριον, εξ ου και η κοιλάς αύτη Αμάριον Άλσος εκαλείτο. Εις δε το σημείον όπου και το ιερόν του Αμάριου Διός, καταστραφέν ούτο παρά των Χριστιανών ως σύνηθες αυτών έργον, ανηγέρθη ναός χριστιανικός, εις τους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ αφιερωθείς, οίτινες και Ασώματοι θεωρούνται, λαβούσα και η περιοχή εξ αυτών την ονομασίαν «Ασώματοι».
Ο δε πλάτανος, διακοπήσης βιαίως της των Κρητών πατρώας θρησκείας, συνέχισε έτι αποτελών προσφιλήν ανάμνησιν και τόπον συναθροίσεως των εντοπίων, ότε ζητήματα επείγοντα και σοβαρά απησχόλουν την περιοχήν.
Υπό την σκέπην του φιλόξενου φυλλώματος αυτού λαμβάνοντο αι αποφάσεις των ορισθέντων αντιπροσώπων των επαρχιών, δια τον ξεσηκωμόν αγώνων της Κρήτης και επαναστάσεων.
Υπό την προτροπήν εκάστου αρχηγούντος εις τας εκάστοτε συναθροίσεις εδίδετο η έναρξις ομιλίας εκάστου με την ρήσιν «τίς αγορεύειν βούλεται;», λαμβάνων ο καθείς με τάξιν τον λόγον και εκφέρων τας εαυτού γνώμας περί των περιστάσεων.
Διό και δια ταύτα απεκλήθη δικαίως ο πλάτανος ούτος «Η Πνύκα της Κρήτης».
Επί των κλώνων του δε κατά την τουρκικήν περίοδον και δι’ εκδίκησιν οι Τούρκοι εκρέμουν προκρίτους και λοιπούς αρχηγούς της περιοχής, οίτινες είχον θεωρηθεί υποκινηταί επαναστάσεων και ξεσηκωμών του τόπου τούτου.
Διό και διπλή η ιερότης του πλατάνου τούτου: Και δια την πατρώαν λατρείαν του Διός Αμαρίου παρά τούτον και δια το αίμα των επαναστατών ο και ενέσταζεν πέριξ του εκ των κρεμασθέντων εις τους κλάδους αυτού ηρώων, ποτίζον ως οι εντόπιοι λέγουν τας ρίζας του και συμβάλλον εις το να καταστή ούτος ευμεγέθης, δηλώνων ούτως την ιδιαιτέραν ιστορίαν του τόπου και των ανθρώπων του…».
(Αδημοσίευτο αντίγραφο εκ πρωτοτύπου αρχειακού – Μεταγραφή Άρης Κουτάκης και Άγγελος Πάτερος).
Και για να συμπληρώσουμε την νεότερη ιστορία του Πλάτανου, κατά την γερμανική κατοχή δέχτηκε στον κορμό του εκατοντάδες σφαίρες σαν αντίποινα από τους Γερμανούς στρατιώτες. Όταν οι ντόπιοι προέβαιναν σε σαμποτάζ κατά την νύχτα και έκλεβαν εφόδια από την μονάδα του μηχανοκίνητου στρατού κατοχής. Πυροβολήθηκε τόσο συχνά και τόσο πολύ, ώστε λέγεται από τους ντόπιους, ότι το βάρος του σε μολύβι από τις λαβωματιές του θα πρέπει να είναι μεγαλύτερο από το βάρος του κορμού του σε ξυλεία…
Πληροφορήθηκα λοιπόν πρόσφατα ότι επρόκειτο να κοπούν κλαδιά αυτού του ιερού Πλάτανου με γερανό και αλυσοπρίονα την Πέμπτη 11 Μαρτίου, επειδή κάποιοι κλώνοι έχουν ξεραθεί και πέρσι έπεσε ένας κλάδος σε ένα παρκαρισμένο αυτοκίνητο τουριστών. Η μονή πρόκειται μετά από δεκαετίες ερείπωσης και εγκατάλειψης να επαναλειτουργήσει με τρεις Ουκρανέζες μοναχές. Στα πλαίσια αυτά θεωρήθηκε ότι ο πλάτανος θα μπορούσε να εξυπηρετήσει σαν καθιστικό και θα έπρεπε να καταστεί ασφαλής για τις καλόγριες και τους επισκέπτες. Επειδή γνωρίζω ότι όλα τα φυτά και ιδιαίτερα τα δέντρα επηρεάζονται άμεσα από τους κύκλους της Σελήνης, οι παλιοί αγρότες μας ήξεραν πότε να οργώσουν, ποτέ να σπείρουν, ποτέ να κλαδέψουν, ποτέ να κόψουν τους καρπούς, μια γνώση που χάθηκε από την σύγχρονη γεωπονική, που δηλητηριάζει ασύστολα τα σπλάχνα της γης με φυτοφάρμακα και λιπάσματα και οι μέρες μετά από μια ολική έκλειψη ήλιου και μια νέα Σελήνη είναι τελείως ακατάλληλες για να κόψει κανείς κλαδιά δέντρων, χωρίς να του προκαλέσει ανεπανόρθωτη βλάβη, πήρα το θάρρος να μιλήσω στο τηλέφωνο με τον παλιό μου γνώριμο και συνεργάτη από την έκθεση μου με κολάζ του 2017 «Μονή Ασωμάτων, αστέγαστοι Άγγελοι» πατήρ Εμμανουήλ Διαμαντάκη, ιερωμένο για τον οποίο έτρεφα μεγάλη εκτίμηση, ώστε να τον προειδοποιήσω ότι η επιλεγμένη χρονική περίοδος είναι τελείως ακατάλληλη και το δέντρο αυτό θα πρέπει να ανακηρυχθεί με ΦΕΚ μέσο της Αποκεντρωμένης Διοίκησης σε διατηρητέο. Κατά τη σύντομη επικοινωνία μας αμφισβήτησε την ιστορία και την ιερότητα του Πλάτανου. Μου είπε ότι συμβουλεύεται δυο γεωπόνους για ότι κάνει και ότι το δέντρο είναι σάπιο και πρέπει οπωσδήποτε να αφαιρεθούν κλάδοι. Του ανέφερα τις γνωστές ιστορίες μυστηριωδών ακρωτηριασμών και θανάτων όσων κατά καιρούς έχουν εμπλακεί σε κοπές κλάδων ή ιερών δέντρων εδώ στην Κρήτη. Τον συμβούλευσα, σαν άνθρωπος του Θεού που είναι, να προσευχηθεί και να ζητήσει καθοδήγηση προτού κάνει οποιαδήποτε άκαιρη παρέμβαση στο δέντρο. Φάνηκε σαν να με ακούει.
Όταν όμως το Σάββατο του έστειλα γραπτό μήνυμα ότι θα έρθω από το Ηράκλειο την Κυριακή για να κουβεντιάσουμε από κοντά μετά τη λειτουργία για το δέντρο, δεν μου απάντησε. Του κρατούσα φωτοτυπίες του άνωθεν χειρογράφου που αναφέρεται στην ιστορία και ιερότητα του δέντρου που αμφισβητούσε και φωτοτυπίες από το βιοδυναμικό ημερολόγιο. Συνοδευόμουν από τον Γερμανό σύντροφο μου, που είναι χρόνια βιοκαλλιεργητής και θα μπορούσε να του εξηγήσει καλύτερα, γιατί δεν πρέπει να κόβουμε τα κλαδιά των δέντρων ακατάλληλη χρονική περίοδο. Τελειώνοντας τη λειτουργία αρνήθηκε να διαθέσει πέντε λεπτά από τον χρόνο του όπως του ζήτησα και να μιλήσει μαζί μας, ώστε να μπορέσουμε να του τεκμηριώσουμε τη θέση μας και να του εξηγήσουμε το βιοδυναμικό ημερολόγιο. Με κατηγόρησε ότι με χρησιμοποιούνε άλλοι, που κρύβονται από πίσω μου. Δεν μου επέτρεψε να του απαντήσω. Ήταν πολύ θυμωμένος. Μείναμε άναυδοι μπροστά στην ηθελημένη άγνοια, την αγενή και άτεγκτη στάση ενός ιερέα διαμεσολαβητή του Θεού…
Έμαθα πρόσφατα, ότι σύμφωνα με τον καθηγητή Γεωπονικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεοχάρη Ζάγκα, οι πλάτανοι είναι πολύ δυνατά και ταυτόχρονα πολύ ευαίσθητα δέντρα και δεν επιτρέπεται να κόβονται οι κλάδοι τους, πρέπει κανείς να τους αφήνει να αυτοθεραπεύονται, γιατί η ανθρώπινη παρέμβαση μπορεί να αποτελέσει αιτία να καταστραφεί ολοσχερώς το δέντρο. Ας ανακηρύξουμε τον Ιερό Πλάτανο των Ασώματων έναν ειρηνικό πρέσβη της ιστορίας και του πολιτισμού μας, της ιερότητας των δέντρων και της φύσης, που στις μέρες μας δηλητηριάζονται, πληγώνονται και πετσοκόβονται ασύστολα λόγο της ανθρώπινης άγνοιας και απληστίας. Τα δέντρα είναι οι σιωπηλοί φίλοι μας, οι σύμμαχοι μας, όχι οι εχθροί μας. Ας τα προστατεύσουμε. Ας μιλήσουμε εμείς για αυτά. Ας φωτίσει το πνεύμα την διάνοια μας, και η σύνεση και η διάκριση το χέρι μας προτού συνεχίσουμε να καταστρέφουμε ότι έχει απομείνει από τη φύση, την ιστορία, τις ρίζες μας.
