Ένα κείμενο χαμένο για 40 χρόνια
Για 38 ολόκληρα χρόνια, ένα κείμενο ιστορικό ντοκουμέντο των μαύρων χρόνων της Γερμανικής κατοχής στη Κρήτη, ήταν χαμένο, αφού δεν μπορούσε να βρεθεί όσο κι αν αναζητήθηκε. Ο Νίκος Καζαντζάκης δυστυχώς δεν βρισκόταν πια στη ζωή ήδη από το 1957 που ήταν αυτός που θα βοηθούσε στην ανεύρεσή του. Κάποιοι γνώριζαν ότι υπήρχε, αλλά δεν ήξεραν που! Εκείνος που με περισσή αγωνία το αναζήτησε και ήξερε πως υπήρχε, ήταν ο Μανώλης Καρέλλης, όντας δήμαρχος Ηρακλείου. Μετά από πολλές άκαρπες αναζητήσεις στα αρχεία του υπουργείου Εξωτερικών όπου υπέθεταν ότι είχε παραδοθεί. Το έτος 1983 και μάλιστα εντελώς τυχαία βρέθηκε ένα αντίγραφο του κειμένου αυτού, αποτελούμενο από 110 σελίδες στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ηρακλείου. Ήταν ένα αντίγραφο το οποίο είχε παραδώσει στο Μουσείο ο Παντελής Πρεβελάκης, για να συμπεριληφθεί στο αρχείο του Ν. Καζαντζάκη που φυλάσσεται στο Μουσείο. Ο Πρεβελάκης το κατείχε, καθότι ο Καζαντζάκης του είχε δώσει το κείμενο πριν πάρει τη τελική του μορφή, για να κάνει τις παρατηρήσεις του. Είχε τον τίτλο: «Έκθεσις της κεντρικής επιτροπής διαπιστώσεως ωμοτήτων εν Κρήτη».
Ο σκοπός της σύνταξης της έκθεσης
Η «έκθεσις», όπως ονοματίστηκε το ιστορικό κείμενο, αποτελεί το προϊόν της έρευνας που διενήργησε μια τετραμελής επιτροπή, η οποία συστάθηκε τον Μάιο του 1945, από τον υπηρεσιακό πρωθυπουργό Πέτρο Βούλγαρη, με αποστολή να περιοδεύσει την Κρήτη και σε σύντομο χρονικό διάστημα να διαπιστώσει και να περιγράψει τα γεγονότα με τις ωμότητες που είχαν διαπράξει οι Γερμανοί κατακτητές στην Κρήτη. Για να διασφαλιστεί η εγκυρότητα των στοιχείων που θα εσυλλέγοντο, στην επιτροπή ορίστηκαν άτομα με αυξημένες δυνατότητες και κύρος. Συντονιστής της επιτροπής ορίστηκε ο Νίκος Καζαντζάκης και μέλη ο Ιωάννης Καλιτσουνάκης εκ Χανίων και ο Ιωάννης Κακριδής και οι δύο καθηγητές φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και ως συνεπικουρούν μέλος ο διακεκριμένος φωτογράφος Κωνσταντίνος Κουτουλάκης επίσης εκ Χανίων. Πράγματι η επιτροπή ταξίδεψε στην Κρήτη και από τις 29 Ιουνίου έως και τις 6 Αυγούστου του 1945 ολοκλήρωσε το σκοπό της επίσκεψής της. Επισκέφθηκε 76 χωριά της Κρήτης, στο σύνολό τους από αυτά που ονομάσθηκαν Μαρτυρικά και συνέλεξε με πολύ προσοχή και αντικειμενικότητα στοιχεία που μαρτυρούσαν τις ωμότητες που είχαν διαπράξει οι Γερμανοί κατακτητές.
Στόχος της έκθεσης
Σκοπός της επιτροπής δεν ήταν να καταγράψει με ακρίβεια τα ιστορικά γεγονότα τα οποία συνέβησαν στο νησί τη περίοδο αυτή της κατοχής. Αυτό εξ άλλου είναι ένα επίπονο έργο, που επιτελείται από τους ιστορικούς και με καθορισμένη διαλεκτική μεθοδολογία. Η διεργασία απεικόνισης των ιστορικών γεγονότων διαρκεί μεγάλο χρονικό διάστημα, ώστε να μπορέσουν να έρθουν στο προσκήνιο όλες οι πληροφορίες για το πως και πότε ακριβώς συνέβησαν τα γεγονότα. Αυτό θα μπορέσει να πραγματωθεί, αφού θα έχουν αρθεί οι λόγοι που εμποδίζουν τις πληροφορίες αυτές να εκφραστούν και γενικότερα για να μπορέσει να υπάρξει ωρίμανση των σκέψεων και των εκπεφρασμένων εκδοχών. Σίγουρα η επιτροπή κατάφερε στο σύντομο αυτό διάστημα των 40 ημερών της περιοδείας της να ασχοληθεί με τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις ωμοτήτων που διαπράχθηκαν. Στόχος της Έκθεσης ήταν να χρησιμοποιηθούν τα πορίσματά της, ως τεκμήρια για την απαίτηση των πολεμικών αποζημιώσεων στις διεθνείς διαπραγματεύσεις με τους συμμάχους που συμμετείχε η χώρα μας. Γι’ αυτό τον λόγο ήταν και περιορισμένος ο χρόνος που έπρεπε να περαιωθεί αυτή η έρευνα.
Η περιοδεία της επιτροπής Η τετραμελής επιτροπή, περιόδευσε όλη την Κρήτη και επισκεύθηκε 76 χωριά στο σύνολό τους από και όπου συνέλεξαν τις αναγκαίες πληροφορίες για τη σύνταξη της έκθεσης. Τα χωριά αυτά, τα επέλεξαν καθότι ήταν εκείνα στα οποία οι κατακτητές είχαν επιδείξει τη μεγαλύτερη αγριότητά τους. Ήταν από εκείνα που αργότερα ονομάστηκαν «Μαρτυρικά χωριά».
Η χρονολογική περιγραφή των εκτελέσεων και των καταστροφών
Στην έκθεση που συντάχθηκε, αναφέρονται τα χωριά χρονολογικά με τη χρονική στιγμή της καταστροφής τους, των εκτελέσεων των κατοίκων τους ή των υπόλοιπων αποτρόπαιων πράξεων που διαπράχθηκαν.
Οι πρώτες καταγραφές ωμοτήτων αρχίζουν με τις εκτελέσεις αμάχων στις περιοχές των Χανίων και του Ρεθύμνου, τις οποίες διέπραξαν οι κατακτητές από τις πρώτες ημέρες που έπεσαν οι αλεξιπτωτιστές στις 25 και 26 Μαΐου του ’41.Οι τελευταίες καταγραφές για τις άθλιες ενέργειες των Γερμανών είναι από την επιδρομή τους στα χωριά των Κεραμειών των Χανίων τον Νοέμβριο του ’44, όπου κατέστρεψαν ολοκληρωτικά 6 χωριά.
Πως επέλεγαν οι Γερμανοί τα χωριά που θα εγκληματούσαν
Οι κατακτητές εφαρμόζοντας τις τακτικές της ναζιστικής τους θηριοδίας και έχοντες σαν βασική τους αρχή ότι δεν θα ανέχονταν την οποιαδήποτε αντίσταση του Κρητικού λαού, διέπρατταν τις ωμότητές τους κάθε φορά που αμφισβητούνταν η απόλυτη εξουσία τους στις ζωές των αμάχων Κρητών. Με βάση τις φασιστικές αυτές θέσεις των υπανθρώπων αξιωματικών τους που διέτασαν τις άθλιες αυτές ενέργειες, θα επιχειρήσουμε εντελώς σχηματικά μια κατηγοριοποίηση των αιτίων που οι άνανδροι αυτοί αξιωματικοί επέλεγαν κάθε φορά, ποιά χωριά θα αφανίσουν και πόσους αμάχους, ακόμη γέροντες αλλά και γυναίκες θα εξόντωναν.
Πολλά χωριά δέχτηκαν τη βαρβαρότητα των Γερμανών περισσότερες από μια φορά, όπως ο Γαλατάς, ο Κακόπετρος, ο Αλικιανός, τα Ανώγεια, τα Βορίζια και άλλα, γιατί οι κατακτητές τα ενοχοποιούσαν για περισσότερες αιτίες. Η κατηγοριοποίηση αυτή νοείται ως εντελώς σχηματική και σε καμιά περίπτωση δεν αρνούμαστε και άλλους λόγους που ώθησαν τους κατακτητές να προβούν στις αποτρόπαιες πράξεις τους. Επίσης θεωρούμε πως κάποια χωριά εμπίπτουν και σε άλλες κατηγορίες πέραν αυτής που εμείς θεωρήσαμε.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο χαρακτηρισμός που ο ίδιος ο Καζαντζάκης αναφέρει ότι αποδίδονταν στους Ανωγειανούς, ότι ήταν «όλοι αντάρτες» και γι αυτό κατέστρεψαν και ισοπέδωσαν όλα τα σπίτια του χωριού, στο σύνολο τους 940.
