Το παρόν άρθρο αποτελεί συνέχεια της Α’ Ενότητας που δημοσιεύτηκε στο προηγούμενο φύλλο με τίτλο «Η Επιτροπή καταγραφής των ωμοτήτων των Γερμανών».
Α. Τα γειτονικά χωριά της πτώσης των αλεξιπτωτιστών
Οι πρώτες εκτελέσεις έγιναν στα χωριά που γειτνίαζαν με τις περιοχές όπου έγιναν οι ρίψεις των αλεξιπτωτιστών. Ήταν για τα Χανιά, τα χωριά γύρω από το Μάλεμε όπου έπεσαν και οι πολλοί αλεξιπτωτιστές, όπως και ολόκληρη η παραλιακή ζώνη από τον Ταυρωνίτη ως και το Γαλατά λίγο έξω από τη πόλη των Χανίων. Όμοια για το Ρέθυμνο, η περιοχή που έπεσαν οι αλεξιπτωτιστές ήταν από την περιοχή του Λατζιμά στα ανατολικά και ως το υποτυπώδες χωμάτινο αεροδρόμιο της Πηγής και τον Αδελιανό κάμπο. Τα χωριά όπου προχώρησαν σε ομαδικές εκτελέσεις ήταν το Σταυρωμένο, το Χαμαλεύρι, το Αστέρι, το Παγκαλοχώρι αλλά και τα Μυσίρια και τα Περιβόλια οι ανατολικές συνοικίες της πόλης του Ρεθύμνου.
Β. Τα χωριά που έτυχαν βαρβαρότητας συνέπεια 1. συνδρομής στους αντάρτες ή 2. Σαμποτάζ
Ι. Συνδρομή στους αντάρτες. Περιοχές όπου είχαν αναπτυχθεί αντάρτικες ομάδες Εθνικής αντίστασης ήταν κυρίως γύρω από τους ορεινούς όγκους, στα Λευκά όρη, στο όρος Κέδρος στο Ρέθυμνο, στον Ψηλορείτη και στις Δυτικές και νότιες πλαγιές της Δίκτης. Η αιτιολογία των Γερμανικών επιδρομών, ήταν το ότι βοηθούσαν τις αντάρτικες ομάδες όπως και τις ομάδες των Εγγλέζων που συνέδραμαν την αντίσταση ή και ακόμη το ότι αρνιούνταν να καταδώσουν ότι ήξεραν για τις ομάδες αυτές. Τέτοια χωριά που υπέστησαν τις ωμότητές τους ήταν γύρω από τα Λευκά όρη, τα χωριά του Σελίνου, Κουστογέρακο, Μονή, Λιβαδάς και Τεμένια, τα Εννέα χωριά του Κισσάμου, ο Κακόπετρος, τα Φλώρια, οι Λάκοι Κυδωνίας όπως και τα χωριά των Κεραμιών, ο Καλλικράτης Σφακίων αλλά και οι Αλώνες και η Καλή Συκιά του Ρεθύμνου.
Όμοια γύρω από τον Ψηλορείτη, ήταν τα χωριά Λοχριά, Βορίζια, Ζαρός, Κουρούτες, Πλατάνια, Πλάτανος, Ανώγεια, Σίσαρχα και άλλα. Ακόμη για τις δυτικές και νότιες πλαγιές της Δίκτης ήταν τα μαρτυρικά χωριά της Βιάνου, Άνω και Κάτω Βιάνος, Αμιράς, Βαχός, Άνω και Κάτω Σύμη, Κεφαλοβρύση, Κρεββατάς, Άγιος Βασίλειος, όπως και τα γειτονικά Λασιθιώτικα, Γδόχια, Μύρτος, Μάλλες, Ρίζα, Kαλάμι, Χριστός, Μύθοι, Παρσάς, Μουρνιές και άλλα.
Σε αυτή τη κατηγορία συμπεριλαμβάνονται και χωριά της Νότιας Κρήτης όπου κατηγόρησαν τους κατοίκους τους ότι συνέδραμαν τα Εγγλέζικα υποβρύχια που ερχόταν από τη Β. Αφρική. Τέτοια ήταν η Σούγια, το Ροδάκινο, η Αγία Γαλήνη, ο Κερατόκαμπος και η Άρβη.
ΙΙ. Σαμποτάζ
Ακόμη ήταν και εκείνα που έτυχαν αντιποίνων εξ αιτίας σαμποτάζ που έγιναν εναντίον Γερμανικών περιπόλων σε κοντινές τους περιοχές. Ένα από αυτά και από τα πιο μαρτυρικά ήταν η Κάνδανος, που την κατέστρεψαν ολοκληρωτικά επειδή οι κάτοικοί της εκτύπησαν μια Γερμανική περίπολο στο κοντινό φαράγγι. Επίσης άλλα χωριά που υπέστησαν ωμότητες εξ αιτίας σαμποτάζ εναντίον Γερμανικών περιπόλων ήταν η Κοξαρέ και η Λούτρα του Ρεθύμνου, καθώς και τα χωριά των Χανίων, όπως τα Φλώρια, ο Κακόπετρος, τα Ρούματα, η Μαλάθυρος, οι Καλάθαινες, το Σιρικάρι, η Ποταμίδα, τα Παπαδιανά, οι Λουσακιές, η Κεραμωτή, τα Χαιρετιανά, τα Τσουρουμάνια , ο Αγ. Κυρ-Γιάννης, το Αμυγδαλοκεφάλι, ο Αερινός, Σαμωνάς και Νοπήγια.
Μάλιστα τα χωριά Λίμνη και Κούνενι «κατεστράφησαν εκ θεμελίων καέντα», σύμφωνα με την εξιστόρηση του Καζαντζάκη. Με την ίδια αιτιολογία προχώρησαν σε ομαδικές εκτελέσεις στα χωριά Καστέλλι Πεδιάδος, Μοίρες, Γέργερη, Πλώρα, Σωκαράς και Γρηγοριά, όπως και στα Σκούρβουλα και στις Καμάρες τα οποία και κατέστρεψαν. Όμως μια από τις πιο επιτυχημένες ενέδρες ανταρτών ήταν και εκείνη της «Δαμάστας», από ομάδα Ανωγειανών ανταρτών. Ως αντίποινα για αυτήν έκαμαν επίσης ομαδικές εκτελέσεις στα χωριά Καμαριώτης, Καμαράκι, Χώνος, Θεοδώρα, Γαράζο, και βεβαίως στα χωριά Δαμάστα, Σείσαρχα και Ανώγεια τα οποία και κατέστρεψαν ολοσχερώς.
Από τις τελευταίες ωμότητες που διέπραξαν οι Γερμανοί, τον Νοέμβριο του 1944, ήταν στα χωριά των Κεραμιών με την αιτιολογία ότι συνέδραμαν τους αντάρτες που λημέριαζαν στα γύρω υψώματα. Μ’ αυτή τους την πρόφαση πυρπόλησαν και κατέστρεψαν τα χωριά Παναγιά, Λούλος, Άγιος Γεώργιος, Γερόλλακος, Κάμπος, Αχλαδές, Αλετρουβάρι, Κατοχώρι εκτέλεσαν πολλούς κατοίκους των και επίσης πολλούς εξόρισαν στα ναζιστικά στρατόπεδα της Γερμανίας.
Γ. Τα χωριά στη διαδρομή της απαγωγής του Κράιπε
Στην τρίτη κατηγορία των κατεστραμένων και ισοπεδωμένων χωριών, που ίσως ήταν και η πιο τραγική, ανήκουν τα χωριά που θεωρήθηκαν πως ήταν στη διαδρομή που ακολούθησαν οι απαγωγείς του στρατηγού Κράϊπε. Η διαδρομή ξεκίνησε από το χωριό Γενή Γκαβέ του Μυλοποτάμου, όπου και εγκαταλείφθηκε το αυτοκίνητο του Γερμανού στρατηγού, και διαμέσου της νοτιοδυτικής πλευράς του Ψηλορείτη, πέρασε στις βορεινές πλαγιές του βουνού του Κέντρους στο Αμάρι και στη συνέχεια στις νοτικές του πλαγιές ως το χωριό Σαχτούρια και το παραλιακό χωριό Ροδάκινο, από όπου και φυγαδεύτηκε με υποβρύχιο στην Αίγυπτο. Από τα πρώτα αυτά χωριά που καταστράφηκαν για αυτό το λόγο και έγιναν και ομαδικές εκτελέσεις των ανδρών τους, ήταν οι Καμάρες, το Μαγαρικάρι, η Λοχριά, το Άνω Μέρος, το Καρδάκι, ο Σμιλές, οι Γουργούθοι, οι Βρύσες, το Γερακάρι, οι Δρυγιές, η Κρύα Βρύση και τα Σαχτούρια.
Ο νομός Λασιθίου
Σημειώνουν επίσης ότι οι ωμότητες στον νομό Λασιθίου ήταν πολύ λιγότερες καθότι το Λασίθι είχε εκχωρηθεί στους Ιταλούς, οι οποίοι ήταν πολύ ηπιότεροι στις συμπεριφορές τους. Χαρακτηριστικά στην Έκθεση αναφέρεται πως από τούς 182 εκτελεσθέντας κατά την Διοίκηση χωροφυλακής Λασιθίου, οι 22 μόνον είχαν εκτελεσθεί από Ιταλούς. Πέραν των χωριών που γειτόνευαν με τα χωριά της Βιάννου που κατεστράφησαν τις ίδιες ημέρες μαζί με αυτά, ωμότητες και εκτελέσεις διαπράχθηκαν στη Σητεία, στη Μαρωνιά, στις Λιθίνες, στο Ψυχρό και στο Μοναστήρι του Τοπλού όπου μετά από φυλάκιση στις φυλακές Αγιάς Χανίων εξετελέσθησαν ο Ηγούμενος τρείς ιερομόναχοι και δύο γυναίκες.
Οι ωμότητες
Οι κατακτητές διέπραξαν τις ωμότερες πράξεις των ομαδικών εκτελέσεων χιλιάδων ανδρών αλλά και γυναικών. Αναφέρονται όμως και εκατοντάδες μεμονομένες εκτελέσεις ανδρών, γυναικών, γερόντων, γεροντισσών, αναπήρων αλλά ακόμη και παιδιών. Επίσης, περιπτώσεις πυρπόλησης γυναικών ζωντανών όπως στο χωριό Καλή Συκιά Ρεθύμνου. Παραδόξως όπως αναφέρεται στην έκθεση, λίγοι βιασμοί και ατιμώσεις γυναικών καταγγέλθηκαν στην επιτροπή . Πέραν βέβαια των δολοφονιών, οι κατακτητές διέπρατταν και όποιες άλλες βάρβαρες πράξεις θα μπορούσε να φανταστεί κανείς . Όπως ήταν οι καταστροφές και οι πυρπολήσεις σπιτιών και κτιρίων, εκκλησιών, σχολείων , κοινοτικών ιατρείων . Επίσης κατέστρεψαν μέρος από κάποια μουσεία όπως της Κισσάμου, των Χανίων , του Ηρακλείου αλλά και αρχαιολογικούς χώρους. Επίσης υφάρπασαν και εφυγάδευσαν στην Γερμανία, πολλούς αρχαιολογικούς θησαυρούς και συλλογές. Επίσης ενήργησαν και πολλές παράνομες αρχαιολογικές ανασκαφές.
Οι εγκληματίες πολέμου
Η επιτροπή αποφάνθηκε ότι με απλές καταγγελίες των πολιτών που συνέλεγε δεν μπορούσαν να στοιχειοθετηθούν νομικά στηριγμένες κατηγορίες κατά συγκεκριμένων προσώπων για εγκλήματα πολέμου, και γι’ αυτό χαρακτηριστικά αναφέρουν: «Δι’ αυτόν τον λόγον η Κυβέρνησις εις την επιθυμίαν της να καταμάθη τους κυριωτέρους εγκληματίας της Κρήτης σκόπιμον θα ήτο να απευθύνετο προς τας στρατιωτικάς και αστυνομικάς αρχάς ως και εις τους αρχηγούς των κατά την κατοχήν δρασάντων ανταρτικών ομάδων οίτινες ασφαλώς θα κατέχουν ακριβεστέρας πληροφορίας. Ημείς θ’ αναφέρομεν εδώ ολίγα μόνον, χωρίς να εγγυώμεθα απολύτως διά την ακρίβεια των δοθέντων εις ημάς ονομάτων».
Έτσι προχωρούν στην αναφορά 26 ονομάτων γερμανών αξιωματικών και υπαξιωματικών καθώς και 2 Ιταλών που τους καταγγέλθηκαν ότι προέβησαν στη διάπραξη ωμοτήτων. Σε αυτούς που αναφέρονται, είναι ο στρατηγός Student , ο οποίος υπέγραψε την καταστροφή της Κανδάνου, ο διαβόητος επίσης στρατηγός Andre στρατιωτικός διοικητής του Φρουρίου Κρήτης, ο ταγματάρχης Muller, οι λοχαγοί Nieber, Ad. Gose, Georg. Sena, οι υπολοχαγοί Gromman, Ant. Lassitz, Willy Hartmann, ο αρχίατρος Berger , o γεωπόνος Wachter και ο Paul Leisering που κατηγορούνταν για πολλούς βασανισμούς και φόνους στις φυλακές της Αγιάς. Οι Rich, Sander, Lud. Deig που έδρασαν στην επιδρομή στου Αλικιανού. Επίσης ο ανθυπασπιστής Kuno Graf, καθώς και οι επιλοχίες Paul Prinz, Alois Kriwan, Josef Marchal, Herbert Lieman, Helmut Kluck, Richard Muller, και o επονομαζόμενος επιλοχίας «Σήφης» φρούραρχος στο χωριό Γενή Γκαβέ Μυλοποτάμου. Ακόμη ο διαβόητος επιλοχίας Herbert Schubert, o οποίος δρώντας παραστρατιωτικά είχε στρατολογήσει και ντόπιους φιλοναζιστές τους «Σουμπερίτες» και διέπραξαν τρομερά εγκλήματα στην Καλή Συκιά Ρεθύμνου, στον Καλλικράτη και στο Μουρί Σφακίων και αλλού. Ακόμη ο λοχίας Henrich Kuze καθώς και οι στρατιώτες Edmound Kerman όπως και ο επονομαζόμενος Αιμίλιος αγνώστων λοιπών στοιχείων. Από τους Ιταλούς αναφέρονται ο υπολοχαγός Λέοντας Ρενιέρι και ο Νταβάνα.
Το μίσος των Γερμανών
Στον επίλογό της, η επιτροπή αφηγείται: «Το βέβαιον είναι ότι το μίσος των Γερμανών το εδοκίμασεν ιδιαιτέρως η Ελληνική Μεγανόνησος. Δεν υπάρχει πόλις ή χωρίον που να μην εληστεύθη, να μην ηγγαρεύθη, να μην πενθεί ολίγους ή πολλούς τυφεκισμένους και ομήρους αποσταλέντας εις την Γερμανίαν».
«Η βράκα»
Και η πικρή αφήγηση συνεχίζεται: «Χιλιάδες όλαι κατοίκων – άνδρες -, γέροντες, γυναίκες, και παιδιά-έζησαν επί έτη εις σπήλαια. Και αλίμονον εις όποιον έφερε το εθνικόν ένδυμα. Η «βράκα» ήτο πάντοτε επιβαρυντικόν στοιχείον»!
Οι ιερείς με τα πιστόλια ανά χείρας!
Όμως η επιτροπή εκθειάζει και με τον πιό ζωηρό τρόπο την ανδρεία που εξεδήλωσαν οι Κρήτες απέναντι στους κατακτητές αναφέροντας χαρακτηριστικά: «Περισσότερον από όλα όμως, το μίσος των κατακτητών, εξήπτετο από την αδάμαστον στάσιν του Κρητικού λαού, από της πρώτης ημέρας της κατοχής μέχρι της τελευταίας. . . . Χαρακτηριστικόν είναι ότι εις τον αγώνα έλαβον μέρος και οι ιερείς και αι γυναίκες και τα παιδιά ακόμη. Οι ιερείς επολέμησαν και κατά την εισβολήν και κατά τη διάρκεια της κατοχής, αντεστάθησαν είς τάς εκάστοτε αξιώσεις του κατακτητού και παρηγόρησαν τους χειμαζόμενους πληθυσμούς. Εις το φαράγγι της Καντάνου επολέμησαν σχεδόν όλοι οι ιερείς του Σελίνου με τα πιστόλια ανά χείρας!».
Πηγή: Έκθεσις της κεντρικής επιτροπής διαπιστώσεως ωμοτήτων εν Κρήτη, Αθήνα 1945, ανατύπωση Ηράκλειο 1983.
