Ο πρόδρομος της πυροσβεστικής Δημήτριος Καλλέργης

Εκτός από Σύνταγμα διεκδίκησε και την καρδιά πολύφερνης καλλονής

Δεν ήταν μόνο η Μαρία η Πενταγιώτισσα, που σφάζονταν παλικάρια στην ποδιά της. Και μια από τις «νύφες» του Ρεθύμνου άναψε φλόγες εμφυλίου πολέμου, με την ομορφιά της. Ήταν η Σοφία Καλλέργη, διάσημη για την καλλονή, τη μόρφωση και τα πλούτη της.

Κόρη του Θεοχαράκη Ρέντη ήταν από τις περιζήτητες νύφες της εποχής της.

Την ερωτεύτηκε παράφορα ο ήρωας του αγώνα και γιος του μεγιστάνα της Κορινθίας Σωτήρη Νοταρά, Ιωάννης Νοταράς. Ωραίος ως αρχαίος θεός, γενναίος, πλούσιος και με το αξίωμα του στρατηγού, γνωστός με τον χαρακτηριστικό τίτλο Αρχοντόπουλο, αποτελούσε τον ιδανικό σύζυγο για τη χαριτόβρυτη κόρη του Θεοχαράκη Ρέντη.

Ο Θεοχαράκης ή Θεοχάρης Ρέντης θα πρέπει να προσθέσουμε στο σημείο αυτό, ήταν προεστός της Πελοποννήσου και Φιλικός (Κόρινθος 1778 – Τρίκαλα 1825), ενώ διετέλεσε και μέλος της Γερουσίας της Πελοποννήσου (Μάιος 1821).

Όμως και άλλος Νοταράς, ο Παναγιωτάκης ερωτεύτηκε την Σοφία. Κι αυτός σημαντικός. Αντιστράτηγος κι αργότερα υπασπιστής του Όθωνα. Για την καρδιά λοιπόν της ωραίας Σοφίας, ξέσπασε πόλεμος μεταξύ των δύο αντεραστών. Το 1826, κάηκε δυο φορές το Σοφικό και το πανέμορφο δάσος των πεύκων της Σολυγείας, η Ζάχολη, η Καστανιά, η Λαύκα και άλλες περιοχές ενώ σκοτώθηκαν περίπου 2000 Κορίνθιοι.

Νικητής από τον ολέθριο εμφύλιο και άδικο πόλεμο, βγήκε ο Ιωάννης Νοταράς. Μνηστεύθηκε τη Σοφία αλλά δεν πρόλαβε να κάνει τον γάμο. Σκοτώθηκε στο Φάληρο, μαζί με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, στη φονική μάχη του Φαλήρου.

Ο Δημήτριος Καλλέργης ήταν φίλος και συμπολεμιστής του μνηστήρα της. Εκείνη γοητεύτηκε αμέσως από τον Ρεθεμνιώτη γενναίο αξιωματικό κι ας είχε μόνο ένα αυτί. Πως έγινε αυτό θα δούμε παρακάτω. Καθόλου δεν την απασχόλησαν οι φήμες για τη λατρεία του ωραίου φύλου στο πρόσωπό του που κυκλοφορούσαν ευρύτατα. Για κείνη ήταν ο ένας και μοναδικός.

Παντρεύτηκαν και αποτέλεσαν ένα πολύ ευτυχισμένο ζευγάρι. Ιστορικό έμεινε το σπίτι τους στο Άργος, το γνωστό Καλλέργειο, όπου σήμερα στεγάζεται το Μουσείο Άργους.

Μυθιστορηματική ήταν η ζωή του Καλλέργη μέχρι που γνώρισε τη Σοφία.

Ένας άνδρας πολυθρύλητος

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Ο Δημήτριος Καλλέργης γόνος της ιστορικής μεγάλης οικογενείας γεννήθηκε το 1803 στο Ρέθυμνο.

Έμεινε ορφανός από πατέρα σε μικρή ηλικία και στάλθηκε νεαρός στη Ρωσία κοντά στον υπουργό Εξωτερικών του τσάρου, Νέσελροντ, ο οποίος από κάποιες πηγές εμφανίζεται ως θείος του. Αφού ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του, μετέβη στη Βιέννη με σκοπό να σπουδάσει ιατρική. Εγκατέλειψε τις σπουδές του για να συμμετάσχει στην ελληνική επανάσταση και στις 19 Ιανουαρίου του 1822 αποβιβάστηκε μαζί με τους συγγενείς του, Εμμανουήλ και Νικόλαο Καλλέργη και τον αξιωματικό Βαλιανό στην Ύδρα, προσκομίζοντας μαζί τους πολεμοφόδια αξίας εκατό χιλιάδων ρουβλίων και μια συστατική επιστολή του Ιγνατίου Ουγγαροβλαχίας.

Ο Δημήτρης το 1825 βρίσκεται στο Άργος, προερχόμενος από την Κρήτη, επικεφαλής 700 περίπου Κρητικών.

Αργότερα συμμετείχε στην εκστρατεία του Καραϊσκάκη στη Ρούμελη όπου διακρίθηκε. Κατά την καταστροφική για τα ελληνικά στρατεύματα μάχη του Ανάλατου, κατά την οποία διετέλεσε αρχηγός των Κρητικών πολεμιστών πιάστηκε αιχμάλωτος λόγω τραυματισμού. Οι Τούρκοι είδαν σαν μεγάλη ευκαιρία την αιχμαλωσία του Δημητρίου να τον διαπραγματευθούν. Πλήρωσαν τελικά οι συγγενείς του από τη Ρωσία 70.000 γρόσια ως λίτρα για την απελευθέρωσή του, όμως στο διάστημα των διαπραγματεύσεων και για να πιέσουν την κατάσταση περισσότερο οι Τούρκοι του είχαν κόψει ήδη το ένα αφτί.

Όπως είναι γνωστό το όνομά του συνδέθηκε ιδιαίτερα με την επανάσταση της 3^ης Σεπτεμβρίου 1843, γιατί πρωτοστάτησε με τον Μακρυγιάννη στο κίνημα για την παραχώρηση Συντάγματος εκ μέρους του βασιλιά. Ο Καλλέργης ήταν τότε διοικητής του Ιππικού με τον βαθμό του Συνταγματάρχη.

Αξίζει να δούμε αναλυτικά τους σημαντικότερους σταθμούς στην πολιτική ζωή του Δημητρίου Καλλέργη.

Το 1854 κατά την περίοδο του Κριμαϊκού πολέμου χρημάτισε υπουργός Εξωτερικών αλλά και Στρατιωτικών στην επιβαλλόμενη από τους Αγγλογάλλους κυβέρνηση Μαυροκορδάτου (το ονομαζόμενο και από τους Έλληνες «Υπουργείο Κατοχής»). Μάλιστα, μέχρι την άφιξη του, ευρισκόμενου στο εξωτερικό, Μαυροκορδάτου, ο Καλλέργης, έχοντας την αμέριστη συμπαράσταση των γαλλικών στρατευμάτων Κατοχής, ασκούσε ο ίδιος την εξουσία ως δικτάτορας.

Η συγκεκριμένη κυβέρνηση κάλεσε όλους τους αξιωματικούς που συμμετείχαν στα επαναστατικά κινήματα σε Θεσσαλία, Ήπειρο και Μακεδονία να επιστρέψουν στην Ελλάδα, ενώ με προσωπική απαίτηση του Καλλέργη παύτηκαν οι υπασπιστές του Όθωνα, Γενναίος Κολοκοτρώνης, Σπυρομήλιος, Μαμούρης και Γαρδικιώτης Γρίβας και τέθηκε σε διαθεσιμότητα ο μέχρι πρότινος υπουργός στρατιωτικών Σκαρλάτος Σούτσος.

Ο πρόδρομος της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας

Στη διάρκεια της υπουργίας του Δημητρίου Καλλέργη, σχηματίστηκε με δική του πρωτοβουλία για πρώτη φορά στην Ελλάδα ένα πρωτόλειο πυροσβεστικό σχήμα, η διλοχία των πυροσβεστών. Τον Σεπτέμβριο του 1855, σοβαρό επεισόδιο του Καλλέργη με το βασιλικό ζεύγος είχε ως επακόλουθο την πτώση της κυβέρνησης Μαυροκορδάτου.

Για τα επεισόδιο αυτό βρήκα ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο στο GrTimes με τίτλο «Ελλάδα 1854: Το ροζ σκάνδαλο που τελειώνει τον Μαυροκορδάτο» που αναφέρει μεταξύ άλλων: «Σ΄ ένα μόνιμο σκηνικό πολιτικής αντιπαλότητας με έναν άγουρο βασιλιά, που αλλάζει τις κυβερνήσεις κατά πώς απαιτούν τα συμφέροντα του βαυαρικού οίκου, η λέξη ανεξαρτησία – εξακολουθεί να μένει έννοια ανούσια και ανεφάρμοστη.

Προσπαθώντας να μαζέψουν τα κομμάτια τους από το θανατικό, που είχε προκαλέσει η χολέρα, οι Έλληνες έχουν να διαχειριστούν την πτώση μίας ακόμη κυβέρνησης, που αυτή τη φορά, καταρρέει με αφορμή ένα ροζ σκάνδαλο.

Οι κακές γλώσσες θέλουν την Αμαλία να έχει ενδώσει στα ερωτικά θέλγητρα του ισχυρού άνδρα της κυβέρνησης, Δημήτρη Καλλέργη. Η αλήθεια είναι ότι κατά καιρούς στην ευειδή, δυναμική βασίλισσα έχουν χρεωθεί διάφορες εξωσυζυγικές σχέσεις, τις οποίες όμως η ίδια η ιστορία θα τοποθετήσει στο χρονοντούλαπο των ανυπόστατων φημών. Ως αποδεικνύεται, χρόνια μετά, η εκ γενετής πάθηση της Αμαλίας, το άγνωστο τότε σύνδρομο Mayer-Rokitansky-Kuster-Hauser όπως αποκαλείται η «συγγενής απλασία κόλπου», της στέρησε όχι μόνον τη χαρά της μητρότητας, αλλά ακόμα κι αυτήν την απόλαυση του σεξ.

Για τη φήμη, εν προκειμένω, της σχέσης της με τον Καλλέργη, είναι τα αντίπαλα της κυβέρνησης στρατόπεδα που έχουν ρίξει τον σπόρο και τον καλλιεργούν, προσπαθώντας να διαταράξουν ακόμη περισσότερο την έτσι κι αλλιώς επικίνδυνα κλυδωνιζόμενη κυβέρνηση του Μαυροκορδάτου. Στην πραγματικότητα, η αντιπάθεια μεταξύ Αμαλίας και στρατηγού συχνά δεν κρύβεται. Εκείνη δεν κατάπιε ποτέ την ταπείνωση που υπέστη το παλάτι τη νύχτα της επανάστασης υπέρ του Συντάγματος, στην οποία ο Καλλέργης πρωτοστάτησε, αλλά κι αυτός δεν έχει λησμονήσει τις κατά καιρούς ταπεινώσεις στις οποίες τον υπέβαλε το παλάτι με πρωτοβουλία της βασίλισσας.

Η ταφόπλακα στη προβληματική σχέση τους, αλλά και στην κυβέρνηση ολόκληρη, μπαίνει όταν η Αμαλία εξευτελίζει σύζυγο υπουργού, η οποία φημολογείται ότι συνδέεται ερωτικά με τον Καλλέργη…

Ούτε λίγο ούτε πολύ ο Καλλέργης στηλιτεύει την αχαριστία της βασίλισσας, καθώς, όπως αναφέρει στον Μαυροκορδάτο, στο παρελθόν, όταν και η ίδια βρέθηκε στη δίνη ενός αντίστοιχου σκανδάλου, εκείνος την προστάτεψε.

Ουδείς ποτέ θα πληροφορηθεί πώς ακριβώς, αλλά το περιεχόμενο της επιστολής του Καλλέργη σύντομα φτάνει σε γνώση του Όθωνα, ο οποίος έξαλλος καλεί τον πρωθυπουργό και του ζητεί να διώξει από την κυβέρνηση τον ισχυρό υπουργό του. Αλλά ο Καλλέργης είναι ο ευνοούμενος των Γάλλων και ο Μαυροκορδάτος για να κερδίσει χρόνο, δηλώνει στον βασιλιά πως για μία τέτοια απόφαση θα πρέπει να ζητηθεί και η άποψη της Γαλλίας μέσω του πρεσβευτή της, Μερσιέ, ο οποίος όμως αυτή την περίοδο λείπει από την Αθήνα. Ο Όθων αναγκάζεται να δεχθεί, αλλά στο μεταξύ, ο Μαυροκορδάτος δέχεται και τις οχλήσεις Αυστριακών, Πρώσων και Βαυαρών οι οποίοι σε κοινό τους διάβημα υποστηρίζουν ότι «Η εξύβριση στα ιερά βασιλικά πρόσωπα της Ελλάδας δεν ισοδυναμεί μόνο με προσβολή προς τους 36 εστεμμένους των γερμανικών κρατών, αλλά και προς όλους τους βασιλείς του κόσμου»!

Με τούτα και με κείνα, ο πληθυσμός της πόλης ξεχνάει προς στιγμήν τα βάσανά του. Αδρομερώς και απολύτως αφελώς, οι άνδρες είναι με το μέρος του Καλλέργη, που για χάρη, λένε, μιας γυναίκας δεν διστάζει να ανοίξει πόλεμο με το παλάτι, τιμώντας το φύλο τους… Οι γυναίκες, από την άλλη, λίγο από φθόνο προς το πρόσωπο της όμορφης που έχει προκαλέσει θύελλα σε κυβέρνηση και παλάτι, λίγο και από αλληλεγγύη προς την… προστάτιδα των ηθών, Αμαλία, τάσσονται ασφαλώς με τη βασίλισσα. Στα καφενεία και τα σαλόνια το κουτσομπολιό πάει σύννεφο! Τόσο που το θέμα βγαίνει και από τα όρια της χώρας! Κάποιος καλοθελητής βρίσκει τρόπο να πληροφορήσει για το περιεχόμενο της επιστολής Καλλέργη – η οποία στο μεταξύ έχει γίνει φέιγ βολάν (!) – τον διευθυντή της εφημερίδας «Ο Σημαιοφόρος» της Μασσαλίας. Άλλο που δεν θέλουν οι Γάλλοι, βγάζουν στη φόρα τις φήμες περί απιστίας της Αμαλίας… Ο Όθων σκυλιάζει. Όταν κάποτε επιστρέφει στην Αθήνα ο Μερσιέ, ζητεί άμεσα από τον Μαυροκορδάτο την απομάκρυνση του Καλλέργη. Αλλά, την επομένη, αντί για την απόφαση της απόλυσης του υπουργού, ο βασιλιάς δέχεται στο παλάτι τους πρεσβευτές της Γαλλίας και της Αγγλίας, που του δηλώνουν ότι ο Μαυροκορδάτος δεν θα του υποβάλει ποτέ τέτοιο διάταγμα. Ο Όθων δεν κάμπτεται. Μηνύει του Καλλέργη ότι «δεν είναι πλέον δεκτός στα Ανάκτορα» κι εκείνος του απαντά με μια διαταγή του προς τους υφισταμένους του: «Απαγορεύομεν εις τους κ.κ. αξιωματικούς να ζητώσιν ακρόασιν παρά της Α.Μ. άνευ της προηγούμενης αδείας ημών»!

Το πεδίο της μάχης για τους δύο άνδρες, ή καλύτερα για την κυβέρνηση και το παλάτι, ανοίγει ευθέως και απροσχημάτιστα! Ο Καλλέργης απολαμβάνει την προστασία του Ναπολέοντα Γ’ και σε αυτόν υποκλίνονται οι βασιλείς… Δύο μήνες μετά κι ύστερα από απανωτές εκκλήσεις τόσο του Όθωνα προς διαφόρους γαλαζοαίματους συγγενείς και φίλους να μεσολαβήσουν για την αποκατάσταση του τσαλαπατημένου του γοήτρου, όσο και των βασιλέων Πρωσίας και Βαυαρίας προς τον Γάλλο ηγεμόνα να άρει την προστασία του προς τον Έλληνα υπουργό, το πράγμα τακτοποιείται. Ο Καλλέργης παραιτείται και σε λίγες μέρες και ο Μαυροκορδάτος …».

Με την αποχώρησή του από την κυβέρνηση επέστρεψε στο Παρίσι όπου έπειτα από αίτηση της γαλλικής κυβέρνησης ορίστηκε πρέσβης. Τον Δεκέμβριο του 1860 κλήθηκε από τον Όθωνα για να σχηματίσει κυβέρνηση, πρόταση την οποία ο ίδιος απέρριψε και το 1866, μετείχε στη βραχύβια (κράτησε δύο ημέρες) κυβέρνηση Βούλγαρη ως υπουργός Στρατιωτικών. Κατά τα μέσα του 1866 επέστρεψε στην Ελλάδα έχοντας διοριστεί σταβλάρχης του βασιλιά Γεωργίου. Μάλιστα πρότεινε στον βασιλιά να του αναθέσει το υπουργείο Εξωτερικών υποστηρίζοντας πως με τη βοήθεια των κυβερνήσεων της Γαλλίας και της Ιταλίας θα ήταν σε θέση να πραγματοποιήσει το όραμα της Μεγάλης Ιδέας, όμως δεν έγινε πιστευτός από τον Γεώργιο. Το καλοκαίρι του ίδιου έτους εξελέγη από τους Κρητικούς αρχηγός της επανάστασής τους, ο ίδιος όμως με επιστολή του τον Σεπτέμβριο αποποιήθηκε τη θέση λόγω προβλημάτων υγείας.

Τον Ιανουάριο του 1867 διορίστηκε πρέσβης της Ελλάδας στις ΗΠΑ, όμως κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του αρρώστησε στο Παρίσι με αποτέλεσμα να επιστρέψει στην Αθήνα όπου και απεβίωσε στις 8 Απριλίου 1867 από ημιπληγία.

Η ζωή του με τη Σοφία

Από τις καρμικές σχέσεις του Δημητρίου Καλλέργη ήταν η Σοφία Ρέντη, που γίνεται αφορμή να τιμάται ιδιαίτερα ο δικός μας ήρωας και στο Άργος.

Ο Καλλέργης το 1830 έκτισε ένα θαυμάσιο αρχοντικό στο Άργος, το γνωστό Καλλέργειο, όπου σήμερα στεγάζεται το μουσείο Άργους. Θέλησε μάλιστα να το παραχωρήσει στην κυβέρνηση, με αντάλλαγμα κάποια εθνικά κτήματα ίσης αξίας, που θα διέθετε για τους Κρητικούς πρόσφυγες. Γι’ αυτό και το μέγαρο ονομάστηκε «παλάτιον της κυβερνήσεως» και «παλάτιον του Καποδίστρια». Αλλά με τη δολοφονία του κυβερνήτη, μια και τα κτήματα δεν του είχαν παραχωρηθεί, ο Καλλέργης, ύστερα από συνεννόηση με τον αδελφό του Καποδίστρια Αυγουστίνο, πήρε πίσω το σπίτι του.

Και είναι βέβαιο ότι το 1833 έμενε σ’ αυτό η γυναίκα του, η πανέμορφη Σοφία, η οποία δεν επέτρεψε στον Γάλλο αξιωματικό Στοφέλ να εγκατασταθεί σ’ αυτό. Η Σοφία ήταν τότε 30 ετών. Την επόμενη χρονιά γέννησε ένα αγόρι, τον Εμμανουήλ. Ο συνταγματάρχης Στοφέλ, προερχόμενος από τη Μεσσηνία επικεφαλής στρατιωτικού σώματος, θέλησε να καταλύσει στο αρχοντικό του Καλλέργη. Αλλά οι άνδρες που το φρουρούσαν, τριάντα κρητικοί στρατιώτες με επικεφαλής τον Κερκυραίο υπολοχαγό Νικόλαο Καλοσγούρο, αρνήθηκαν να το παραδώσουν. Και τότε ο Στοφέλ διέταξε να καταληφθεί βιαίως.

Έσπασαν την πίσω πόρτα με τσεκούρια και ανύψωσαν τη γαλλική σημαία. Ο Καλοσγούρος συνελήφθη και εκτελέστηκε μετά τα επεισόδια της επόμενης ημέρας, κατά την οποία σκοτώθηκαν 40 Γάλλοι και 300 Έλληνες αδιακρίτως φύλου ή ηλικίας. Η Σοφία Καλλέργη τότε, μετά τη βίαιη κατάληψη του σπιτιού της αναγκάστηκε να καταφύγει στο αρχοντικό του Δημητρίου Τσώκρη, που ήταν φίλος του άνδρα της.

Σ’ αυτό το όμορφο αρχοντικό εγκαταστάθηκε οριστικά η Σοφία Καλλέργη με τα παιδιά της το 1869, δύο χρόνια μετά τον θάνατο του άνδρα της, όπου και πέθανε το 1893 σε ηλικία 90 ετών. Ο Στρατηγός Καλλέργης και η σύζυγός του Σοφία απέκτησαν και μία κόρη την Καρλότα που παντρεύτηκε τον Ανδρέα Κουντουριώτη.

Ο Εμμανουήλ Καλλέργης (1834-1909) ο γιος τους ήταν άριστος αξιωματικός και σπουδαίος κιθαρίστας, αλλά ερωτεύτηκε την αυτοκράτειρα της Γαλλίας Ευγενία. Αυτός ήταν και ο λόγος που τον ανάγκασαν να επανέλθει στην Ελλάδα. Ο Μανώλης ήταν ο τελευταίος ένοικος του ιστορικού σπιτιού. Έζησε εκεί μέχρι τον θάνατό του (1909).

Πόσα ενδιαφέροντα μας δίνει μερικές φορές το διαδίκτυο που έχουν σχέση και με Ρεθεμνιώτες που η επίγεια πορεία του έμεινε βαθειά χαραγμένη στη σύγχρονη ιστορία Όπως ο βίος και η Πολιτεία του Δημητρίου Καλλέργη!

Πηγές

Εύας Λαδιά: Ο βίος και η Πολιτεία του Δημητρίου Καλλέργη

Δημήτριος Καλλέργης – Βικιπαίδεια

Μεγάλη Στρατιωτική και Ναυτική Εγκυκλοπαιδεία, τ. Δ’, Αθήναι, 1929.

Αν. Τσακόπουλος, Η οικία Καλλέργη

Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Πολιτισμού

Οδυσσέας Κουμαδωράκης.

Επιστημονική και Λογοτεχνική Έκδοση, «Αργειακή Γή», Πνευματικό Κέντρο Δήμου Άργους, Δεκέμβριος 2003.

Φωτογραφίες από το άρθρο του Βασίλη Δωροβίνη στο περιοδικό Αρχαιολογία & Τέχνες, με τίτλο:

Δωροβίνης Κ. Βασίλης, «Το Καλλέργειο (Παλάτιον της Κυβερνήσεως) στο Άργος / 160 χρόνια από την οικοδόμησή του», Περιοδικό: Αρχαιολογία & Τέχνες, τεύχος 36, Σεπτέμβριος 1990.

GrTimes (Πηγή ΑΠΕ)