Μία ομάδα ανθρώπων της οποίας ιδιαίτερα αμφισβητείται ο ρόλος της στην κατοχή είναι οι Έλληνες διερμηνείς των Γερμανών. Οι διερμηνείς ήταν:
1) Ή ομοϊδεάτες και συνεργάτες των κατακτητών.
2) Ή μέλη και συνεργάτες της αντίστασης για να βοηθούν και να συλλέγουν πληροφορίες.
3) Ή το έκαναν για να ζήσουν, επειδή είχαν προνόμια (χρήματα, τρόφιμα, ευνοϊκότερη μεταχείριση κλπ), χωρίς να είναι συνεργάτες των Γερμανών αλλά ούτε και της αντίστασης. Υπάρχουν παραδείγματα και για τις τρεις εκδοχές.
Ο Άγγλος αξιωματικός Τ. Σ. Χιούζ (Γιάννης) αναφέρει τη σύλληψη του λοχία Τ. Μόις, πράκτορα της Μ19, «κατά τη διαδρομή του στην ακτή, κατόπιν προδοσίας ενός Έλληνα διερμηνέα και στάλθηκε σ’ ένα στρατόπεδο της Γερμανίας».
Βεβαίως μερικοί διερμηνείς ήταν σκληροί και αδίστακτοι, γι’ αυτό και εκτελέστηκαν από τις δυνάμεις της αντίστασης. Ο διερμηνέας των Γερμανών στις Μοίρες Ηρακλείου Ν.Μ…εκτελέστηκε. Ο Ιωάννης Ρουγγέρης, διερμηνέας του Γερμανικού Φρουραρχείου Αθηνών, εκτελέστηκε από το Ε.Α.Μ.
Ο Κρητικός μαντατοφόρος Γιώργης Ψυχουντάκης (Μπερτόδουλος), αναφέρει εκτέλεση από την αντίσταση του νεαρού φοιτητή Αλεξίου προσφυγικής καταγωγής από το Ρέθυμνο, διερμηνέα των Γερμανών στο φυλάκιο του Πλακιά, που συνελήφθη σε εκκαθαριστική επιχείρηση των Γερμανών στις Μαδάρες. Τους συνόδευε ένοπλα και δεν έπεισε για την αθωότητά του, αφού τον παραπλάνησαν με Γερμανό λιποτάκτη και ομολόγησε ότι «εγώ έχω προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες στους Γερμανούς τώρα και τρία χρόνια και μόλις μάθουν πως πιάστηκα, θα κινήσουν γη και ουρανό για να με απελευθερώσουν».
Στο αρχείο του Χ. Τζιφάκη (Τζόε), επικεφαλή της Ε.Ο.Κ. Ρεθύμνης, αναφέρεται: «Δυστυχώς όλοι οι εργαζόμενοι στις γερμανικές υπηρεσίες και οι διερμηνείς ήταν αρκετά παρεξηγημένοι αν και πρόσφεραν πολύτιμες υπηρεσίες στις πατριωτικές οργανώσεις».
Ο οπλαρχηγός Μ. Μπαντουβάς (Μπέε) στα απομνημονεύματά του αναφέρει για τον διερμηνέα Καζαντζάκη στις Δαφνές, που τους έδωσε το σχεδιάγραμμα των αποθηκών για να γίνει σαμποτάζ.
Στην επαρχία Αμαρίου, τη χώρα των λωτοφάγων, όπως ήταν το ψευδώνυμό της, έδρασε ο ονομαστός διερμηνέας Γιάννης Κωστάκης (Γιαννιό) από το Φουρφουρά, αψεγάδιαστος στον ρόλο του, που μόνο θετικά αναφέρουν οι αγωνιστές της αντίστασης.
Ο Γιώργης Τυράκης, ένας από τους απαγωγείς του Στρατηγού Κράιπε αναφέρει, ότι «η προσέγγιση, με τρόπο διπλωματικό και ευέλικτο και η παραπλάνηση του προσωπικού του Γερμανικού Φυλακίου Φουρφουρά, κυρίως από τον επιστρατευμένο Φουρφουριανό διερμηνέα Γιάννη Κωστάκη, που ήταν αγνός πατριώτης, βοήθησε τον αγώνα».
Ο Στελιανός Καλογεράκης (Κατσαντωνιά), μέλος της αντιστασιακής οργάνωσης Ε.Ο.Κ. Ρεθύμνης στα απομνημονεύματά του, αναφέρει περιπτώσεις που ο Γιάννης τον βοήθησε αρκετές φορές στη διαχείριση των Γερμανών ως Πρόεδρος του Άι-Γιάννη. Αναφέρει: «Μια φορά ως πρόεδρος με τον αντιπρόεδρό μου Βασίλη Μ. Καπαρό, έφερα στο σπίτι Γερμανούς Αξιωματικούς, που είχαν έρθει στο χωριό για έρευνες με το Γιάννη το διερμηνέα από τον Φουρφουρά. Τους έβλεπα επιθετικούς και εκνευρισμένους, για να τους καλμάρω να μην κάνουν κακό στο χωριό και να τους περάσει η ένταση με το κρασί. Ήταν μια πρακτική που χρησιμοποιούσαμε όσοι είμαστε στην αντίσταση και συγχρόνως είχαμε θέσεις ευθύνης, Νομάρχες, μητροπολίτες, δήμαρχοι, ηγούμενοι, πρόεδροι κ.ά. και αρκετές φορές έφερνε αποτέλεσμα». Ο ταγματάρχης Τόμ Ντανμπάμπιν, αρχηγός της Συμμαχικής αποστολής Κρήτης, αναφέρει σχετικά: «Οι χωρικοί έκαναν τους φιλόξενους και πότιζαν τους Γερμανούς ώσπου να μεθύσουν και να ξεχάσουν γιατί ήρθαν».
«Ο επικεφαλής Αξιωματικός ήταν ζόρικος και αφού καθίσαμε στο τραπέζι άρχισε την προπαγάνδα του με τον Γιάννη δίπλα μου να μεταφράζει. Μου λέει – Πρόεδρε, δεν αγαπάτε εμάς, αλλά τους Άγγλους. Τι περιμένετε, ότι θα σας βοηθήσουν; Ότι θα κάνουν εδώ απόβαση, όπως σας λένε; Η Κρήτη είναι φρούριο δεν μπορούν να κάνουν εδώ απόβαση, σας κοροϊδεύουν. Του απαντώ ότι δεν αγαπούμε περισσότερο τους Άγγλους, αλλά οι άνθρωποι εδώ σας αποφεύγουν, γιατί σας φοβούνται επειδή σκοτώνετε με το παραμικρό ανθρώπους και χωρίς να φταίνε. Πριν λίγο καιρό πιάσετε στον Ψηλορείτη τρεις και επειδή ο ένας κρατούσε πιστόλι τους σκοτώσετε και τους τρεις. Τι έφταιγαν οι άλλοι δύο; Πού ξέρω εγώ τι κρατά ο άλλος όταν πηγαίνομε μαζί; Ο αξιωματικός εκνευρίζεται και λέει στον διερμηνέα Γιάννη. Πες του ότι, όταν πηγαίνουν τρεις μαζί, ξέρει ο ένας τι κρατεί ο άλλος. Εγώ του αντέτεινα και αυτός αγριεύει επειδή αντιδρούσα. Τότε ο διερμηνέας Γιάννης που καθόταν δίπλα μου σκύβει κάνοντας ότι του έπεσε η πετσέτα και ψιθυριστά μου λέει. Πρόεδρε σταμάτα, γιατί αυτός τους σκότωσε, μη σου κάνει κακό. Τότε και εγώ συνειδητοποιώντας τον κίνδυνο, σταματώ την κουβέντα, αλλάζω συζήτηση και το γυρίζω στο καλαμπούρι. Μετά ο Γιάννης, όταν τελείωσε το φαγοπότι μου λέει. Πρόεδρε αυτός πήγε σ’ ένα χωριό στον Άι-Βασίλη, έφαγε στο σπίτι του προέδρου και επειδή διαφωνούσε ο πρόεδρος και του αντιδρούσε, νευριάζει και μετά το φαγητό έβγαλε το πιστόλι, τον σκότωσε και έφυγε. Έτσι με γλίτωσε ο Γιάννης.
Άλλη φορά πάλι οι Γερμανοί με τον διερμηνέα Γιάννη έρχονται νύχτα στο σπίτι και με ψάχνουν. Φοβήθηκα ότι προδόθηκα για τη συμμετοχή μου στην αντίσταση και θέλουν να με συλλάβουν. Κατεβαίνω από τον οντά στην αποθήκη, όπου είχε μπει ο Γιάννης. Γιάννη του λέω ξέρεις γιατί με ψάχνουν; Αν είναι για κακό πες μου να μην παρουσιαστώ. Δεν ξέρω μου λέει αλλά απ’ ότι καταλαβαίνω σε ψάχνουν γιατί δεν πας στα έργα στο Τυμπάκι. Πες τους πως δεν είμαι εδώ του λέω. Δεν μπορώ μου λέει γιατί μας έφερε ο …..και τους είπε ότι κοιμάσαι μέσα. Ευτυχώς ήταν για τα έργα στο Τυμπάκι».
Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε με γενικεύσεις, συλλήφθην όλους τους διερμηνείς να τους ονομάσουμε γερμανόφιλους, όπως και άλλες ομάδες ανθρώπων που αναγκαστικά είχαν επαφές με Γερμανούς. Μεταξύ αυτών υπήρχαν πατριώτες, οι οποίοι από αυτή τη θέση πρόσφεραν στην αντίσταση και έσωσαν ανθρώπους της.
Πηγές από τα βιβλία:
- Καλογεράκη Στυλιανού, Απομνημονεύματα.
- Λίτινα Αντ, Μαρτυρίες από τη συμμετοχή μου στους εθνικούς αγώνες (1940-45), Λοχαγού-Δικηγόρου, τ. βουλευτή, προέδρου της Επαρχιακής επιτροπής Αμαρίου της Εθνικής Οργάνωσης Κρήτης (Ε.Ο.Κ)
- Μπαντουβά Μ., Απομνημονεύματα.
- Ντανμπάμπιν Τομ, Ένας αρχαιολόγος στον πόλεμο.
- Τζιφάκη Χρ., Αρχείο.
- Χιούζ Τ., Απόρρητη αναφορά για τη δράση της SOE, στην Κρήτη 1941-45.
- Ψυχουντάκη Γ., Ο Κρητικός μαντατοφόρος.
* Ο Ευτύχιος Καλογεράκης είναι Διδάκτωρ του πανεπιστημίου Αθηνών
